1986 jyldyŋ 17-18 jeltoqsany Qazaqstan tarihynda erekşe oryn alǧan künder retınde mäŋgı este qaldy. Būl künderı qazaq jastary Almatydaǧy sol kezdegı Brejnev alaŋyna (qazırgı Respublika alaŋy) şyǧyp, öz qūqyqtaryn talap ettı. Oqiǧa kuägerlerı eske alady.
1986 jyly 16 jeltoqsanda nebärı 18 minutqa sozylǧan Qazaq KSR Kommunistık partiiasy Ortalyq Komitetınıŋ plenumynda ūzaq jyldar boiy el basqarǧan Dınmūhamed Qonaev qyzmetınen bosatylyp, ornyna Reseidıŋ Ulianovsk oblysynan kelgen Gennadii Kolbin taǧaiyndaldy. Būl şeşım qazaq halqynyŋ narazylyǧyn tudyrdy. Sebebı Kolbin Qazaqstanda būryn jūmys ıstemegen, jergılıktı jaǧdaidy bılmeitın basşy edı.
Osyǧan qarsylyq bıldırgen jastar 17 jeltoqsan künı taŋerteŋ Almatydaǧy Brejnev alaŋyna jinala bastady. Olar «Är halyqqa – öz köşbasşysy!», «Leninnıŋ ideialary jasasyn!» degen ūrandarmen beibıt şeruge şyqty. Jinalǧandar negızınen studentter men jastar boldy.
«SOǦYS BOLǦANDAI QARAŊǦYLYQ...»
1986 jyly Almaty qalasynda bolǧan Jeltoqsan oqiǧasy – Qazaqstan tarihyndaǧy erekşe maŋyzdy sätterdıŋ bırı. Sol kezeŋde Medisinalyq institutty provizor mamandyǧy boiynşa tämamdap, Almatydaǧy därıhanada jūmys ıstep jürgen Bolat Toqtabaiūly osy oqiǧaǧa kuä bolyp, taǧdyrly sätterdıŋ ortasynda jürgenın esıne alady.
- Jūmysqa kırıskennen keiın bastyǧym ortalyqqa baryp kel dep jıberdı. Jolda topyrlap tūrǧan adamdardy kördım. "Būlar nege jinalyp tūr?" dep oiladym. Joldyŋ arǧy betınde 5-6 adam arasynda basqa bır ūlt ökılı qolyna bır zatty ūstap tūr eken. Odan "Ne ısteiın dep jatyrsyŋ?"- dep sūraǧanymda, ol "Qazır jastar köterılıske şyǧady eken, sony ornyna qoiuymyz kerek", - dedı. Sosyn sybyr arasynan Qonaev atamyzdy ornynan alyp tastaǧanyn estıdım. Jügırıp därıhanama baryp, bastyǧyma aittym. Bastyǧym "Barmai-aq qoi" dedı, - dep eske alady Bolat Toqtabaiūly.
- Keiınnen jataqhanada tūrǧan kezımde ınım osyndaǧy tuystarymyzǧa qonaqqa keldı. Sol kezde köterılıs kezınde Otardan bastap post qoiylǧan eken. Inım sol posttan ötıp, qalaǧa kelıptı. Jastar alaŋǧa jinalyp jatqan soŋ ekeumız de köşege şyqtyq. 63 avtobuspen aǧylyp jatqan halyqty kördık. Olar qaiǧyryp emes, söilep bara jatty. Halyq öte köp boldy. Sol kezde ınımdı joǧaltyp aldym. Sol sätte boiymdy qorqynyş biledı. Sebebı milisiialar adamdardy ūryp-soǧyp, aiqai-şu bolyp jatty. Üige äreŋ jetsem, ınım de kelıptı, - deidı Bolat.
Aituynşa, jūmystaǧylar da onyŋ közı kögergenın baiqap qalǧan.
- Üige qaitaiyn desem, jūmysqa uchaskelık milisioner keldı. Äuelde qorqynyş boldy. Inım tuystaryna kettı, - deidı Bolat Toqatabaiūly.
- 19-20 jeltoqsan künderı dosymnyŋ üiıne qonuǧa barmaq bolyp, vokzal jaqqa bardym. Soǧys bolǧandai qaraŋǧylyq, tırı jan joq edı, - dep eske alǧan jeltoqsanşy jolai basaq ūlt ökılderımen janjaldasyp qalǧanyn aitady.
«GORBAChEV QONAEVTY ALMAUY KEREK EDI, DŪRYS ISTEMEDI»
1986 jyly Abai atyndaǧy pedagogikalyq instituttyŋ 5 kursynda oqyǧan Serık Jiembaev būl oqiǧanyŋ bel ortasynda jürgen. Ol Jeltoqsan oqiǧasyna qalai qatysqanyn jäne basynan ötkergen auyr sätterın bylaişa eske alady.
Serık Jiembaev oqiǧanyŋ bastaluyn kezdeisoq bır orys taksisten estıgen. Taksist Qonaevtyŋ qyzmetınen alynǧanyna narazylyǧyn bıldırıp "Gorbachev Qonaevty almauy kerek edı, dūrys ıstemedı" dep aitqan. Sol tünı Serık dosynyŋ üiınde qonyp, erteŋınde jastardyŋ şeruge şyǧyp jatqanyn köredı.
Jastardyŋ "Qazaq, qazaq bolsaŋdar qosylyŋdar!" degen ūranyn estıp, şeruşıler kolonnasyna qosylady. Oǧan Öner akademiiasynyŋ körkem suret fakultetınıŋ studentterı jäne Kaspii universitetınıŋ jastary da qosylǧan. Olar şerumen jürıp, türlı mekemeler men oqu oryndaryna barǧan. Bıraq tärtıp saqşylary men mūǧalımder jastardy taratpaq bolyp, olarǧa qysym körsete bastaǧan.
- Gogol köşesıne baryp, JenPİ-ge (qazırgı Qazaq ūlttyq qyzdar pedagogikalyq universitetı) kırmek boldyq. Bıraq tärtıp saqşylary institutty qorşap alypty. Işke kırgızbedı. Soǧan qaramastan qyzdar syrtqa şyǧuǧa mümkındık alyp, "uralap" şyqty. Söitıp qatarymyz tolyǧyp, qazırgı Baitūrsynov köşesımen köterılıp, Sätbaev köşesındegı alaŋǧa jetkende, tört qatar bolyp sap tüzegen soldattar men milisiia bızdı qarsy aldy. Bız bärımız qosylyp, "Elım-ai", "Atameken" änderın aittyq. "Qazaqqa qazaq basşy kerek!" – dep ūrandattyq. Keşke qarai qaqtyǧys bastalyp, olar (red. milisiia) su şaşyp, adamdardy şaştan süirei bastady», - dedı Serık Jiembaev.
"OLJAS AǦA, ŞYǦYŊYZ!"
Sol künderı şeruşıler özderın qoldaityn ziialy qauymdy ızdegenımen, eşkımnıŋ aşyq qoldau bıldırmegenın aitady. Jazuşylar Odaǧyna baryp, "Oljas aǧa, şyǧyŋyz!" dep aiǧailaǧanmen, ǧimarattan eşkım şyqpaǧanyn da aitty.
- Ertesınde, 18 jeltoqsanda qaita syrtqa şyqtyq. Sol betımen aerovokzalǧa bardyq. Jete bergende, qarsy aldymyzdan avtobuspen jetken, qoldaryna temır armatura ūstap, qarulanǧan adamdar şyqty da, beibıt şerudegı adamdardy sabap, tas-talqanyn şyǧardy. Artymyzdan milisiia kölıkterı de quyp, jan-jaqqa qaşuǧa tura keldı. Bız Jazuşylar Odaǧy ǧimaratynyŋ aldyna baryp "Oljas aǧa, şyǧyŋyz!" – dep aiǧailadyq. Bıraq eşkım şyqpady. Sol kezde qoldau körsetken ziialy qauym ökılderın körmedık, - deidı Serık.
Aituynşa, keiın Abai daŋǧylyna jete bere olardy milisiia taǧy da ūryp-soǧyp, taratyp jıbergen.
- Oqiǧa soŋyna qarai jataqhanaǧa bır top adam kelıp, teksere bastady. Olar alaŋda tüsırılgen suretter arasynda kım joq bolsa, solarǧa ǧana jataqhanaǧa kıruge rūqsat berdı, - deidı Serık Jiembaev.
- Byltyr ǧana Şymkentte bızdıŋ ūiymnyŋ azamattary arhivten öz suretterımızdı ızdedık. Men özımnıŋ suretımnıŋ bır jerde bar ekenın bıletınmın. Sol kezde 12 suretımdı tauyp aldym, - deidı jeltoqsanşy.
Aituynşa, Serıktıŋ aqtalǧanyna köp bola qoiǧan joq.
- 2024 jyldyŋ aqpan aiynyŋ basynda ǧana tolyq aqtaldym, - deidı ol.
Bügınde Serık Jiembaev – "Jeltoqsan aqiqaty" patriottyq qozǧalysy respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgı töraǧasynyŋ orynbasary.
Symbat Nauhan
«Adyrna» ūlttyq portaly
