1986 jyldyń 17-18 jeltoqsany Qazaqstan tarıhynda erekshe oryn alǵan kúnder retinde máńgi este qaldy. Bul kúnderi qazaq jastary Almatydaǵy sol kezdegi Brejnev alańyna (qazirgi Respýblıka alańy) shyǵyp, óz quqyqtaryn talap etti. Oqıǵa kýágerleri eske alady.
1986 jyly 16 jeltoqsanda nebári 18 mınýtqa sozylǵan Qazaq KSR Kommýnıstik partııasy Ortalyq Komıtetiniń plenýmynda uzaq jyldar boıy el basqarǵan Dinmuhamed Qonaev qyzmetinen bosatylyp, ornyna Reseıdiń Ýlıanovsk oblysynan kelgen Gennadıı Kolbın taǵaıyndaldy. Bul sheshim qazaq halqynyń narazylyǵyn týdyrdy. Sebebi Kolbın Qazaqstanda buryn jumys istemegen, jergilikti jaǵdaıdy bilmeıtin basshy edi.
Osyǵan qarsylyq bildirgen jastar 17 jeltoqsan kúni tańerteń Almatydaǵy Brejnev alańyna jınala bastady. Olar «Ár halyqqa – óz kóshbasshysy!», «Lenınniń ıdeıalary jasasyn!» degen urandarmen beıbit sherýge shyqty. Jınalǵandar negizinen stýdentter men jastar boldy.
«SOǴYS BOLǴANDAI QARAŃǴYLYQ...»
1986 jyly Almaty qalasynda bolǵan Jeltoqsan oqıǵasy – Qazaqstan tarıhyndaǵy erekshe mańyzdy sátterdiń biri. Sol kezeńde Medıınalyq ınstıtýtty provızor mamandyǵy boıynsha támamdap, Almatydaǵy dárihanada jumys istep júrgen Bolat Toqtabaıuly osy oqıǵaǵa kýá bolyp, taǵdyrly sátterdiń ortasynda júrgenin esine alady.
- Jumysqa kiriskennen keıin bastyǵym ortalyqqa baryp kel dep jiberdi. Jolda topyrlap turǵan adamdardy kórdim. "Bular nege jınalyp tur?" dep oıladym. Joldyń arǵy betinde 5-6 adam arasynda basqa bir ult ókili qolyna bir zatty ustap tur eken. Odan "Ne isteıin dep jatyrsyń?"- dep suraǵanymda, ol "Qazir jastar kóteriliske shyǵady eken, sony ornyna qoıýymyz kerek", - dedi. Sosyn sybyr arasynan Qonaev atamyzdy ornynan alyp tastaǵanyn estidim. Júgirip dárihanama baryp, bastyǵyma aıttym. Bastyǵym "Barmaı-aq qoı" dedi, - dep eske alady Bolat Toqtabaıuly.
- Keıinnen jataqhanada turǵan kezimde inim osyndaǵy týystarymyzǵa qonaqqa keldi. Sol kezde kóterilis kezinde Otardan bastap post qoıylǵan eken. Inim sol posttan ótip, qalaǵa kelipti. Jastar alańǵa jınalyp jatqan soń ekeýmiz de kóshege shyqtyq. 63 avtobýspen aǵylyp jatqan halyqty kórdik. Olar qaıǵyryp emes, sóılep bara jatty. Halyq óte kóp boldy. Sol kezde inimdi joǵaltyp aldym. Sol sátte boıymdy qorqynysh bıledi. Sebebi mılıııalar adamdardy uryp-soǵyp, aıqaı-shý bolyp jatty. Úıge áreń jetsem, inim de kelipti, - deıdi Bolat.
Aıtýynsha, jumystaǵylar da onyń kózi kógergenin baıqap qalǵan.
- Úıge qaıtaıyn desem, jumysqa ýchaskelik mılııoner keldi. Áýelde qorqynysh boldy. Inim týystaryna ketti, - deıdi Bolat Toqatabaıuly.
- 19-20 jeltoqsan kúnderi dosymnyń úıine qonýǵa barmaq bolyp, vokzal jaqqa bardym. Soǵys bolǵandaı qarańǵylyq, tiri jan joq edi, - dep eske alǵan jeltoqsanshy jolaı basaq ult ókilderimen janjaldasyp qalǵanyn aıtady.
«GORBAChEV QONAEVTY ALMAÝY KEREK EDI, DURYS ISTEMEDI»
1986 jyly Abaı atyndaǵy pedagogıkalyq ınstıtýttyń 5 kýrsynda oqyǵan Serik Jıembaev bul oqıǵanyń bel ortasynda júrgen. Ol Jeltoqsan oqıǵasyna qalaı qatysqanyn jáne basynan ótkergen aýyr sátterin bylaısha eske alady.
Serik Jıembaev oqıǵanyń bastalýyn kezdeısoq bir orys taksısten estigen. Taksıst Qonaevtyń qyzmetinen alynǵanyna narazylyǵyn bildirip "Gorbachev Qonaevty almaýy kerek edi, durys istemedi" dep aıtqan. Sol túni Serik dosynyń úıinde qonyp, erteńinde jastardyń sherýge shyǵyp jatqanyn kóredi.
Jastardyń "Qazaq, qazaq bolsańdar qosylyńdar!" degen uranyn estip, sherýshiler kolonnasyna qosylady. Oǵan Óner akademııasynyń kórkem sýret fakýltetiniń stýdentteri jáne Kaspıı ýnıversıtetiniń jastary da qosylǵan. Olar sherýmen júrip, túrli mekemeler men oqý oryndaryna barǵan. Biraq tártip saqshylary men muǵalimder jastardy taratpaq bolyp, olarǵa qysym kórsete bastaǵan.
- Gogol kóshesine baryp, JenPI-ge (qazirgi Qazaq ulttyq qyzdar pedagogıkalyq ýnıversıteti) kirmek boldyq. Biraq tártip saqshylary ınstıtýtty qorshap alypty. Ishke kirgizbedi. Soǵan qaramastan qyzdar syrtqa shyǵýǵa múmkindik alyp, "ýralap" shyqty. Sóıtip qatarymyz tolyǵyp, qazirgi Baıtursynov kóshesimen kóterilip, Sátbaev kóshesindegi alańǵa jetkende, tórt qatar bolyp sap túzegen soldattar men mılıııa bizdi qarsy aldy. Biz bárimiz qosylyp, "Elim-aı", "Atameken" ánderin aıttyq. "Qazaqqa qazaq basshy kerek!" – dep urandattyq. Keshke qaraı qaqtyǵys bastalyp, olar (red. mılıııa) sý shashyp, adamdardy shashtan súıreı bastady», - dedi Serik Jıembaev.
"OLJAS AǴA, ShYǴYŃYZ!"
Sol kúnderi sherýshiler ózderin qoldaıtyn zııaly qaýymdy izdegenimen, eshkimniń ashyq qoldaý bildirmegenin aıtady. Jazýshylar Odaǵyna baryp, "Oljas aǵa, shyǵyńyz!" dep aıǵaılaǵanmen, ǵımarattan eshkim shyqpaǵanyn da aıtty.
- Ertesinde, 18 jeltoqsanda qaıta syrtqa shyqtyq. Sol betimen aerovokzalǵa bardyq. Jete bergende, qarsy aldymyzdan avtobýspen jetken, qoldaryna temir armatýra ustap, qarýlanǵan adamdar shyqty da, beıbit sherýdegi adamdardy sabap, tas-talqanyn shyǵardy. Artymyzdan mılıııa kólikteri de qýyp, jan-jaqqa qashýǵa týra keldi. Biz Jazýshylar Odaǵy ǵımaratynyń aldyna baryp "Oljas aǵa, shyǵyńyz!" – dep aıǵaıladyq. Biraq eshkim shyqpady. Sol kezde qoldaý kórsetken zııaly qaýym ókilderin kórmedik, - deıdi Serik.
Aıtýynsha, keıin Abaı dańǵylyna jete bere olardy mılıııa taǵy da uryp-soǵyp, taratyp jibergen.
- Oqıǵa sońyna qaraı jataqhanaǵa bir top adam kelip, teksere bastady. Olar alańda túsirilgen sýretter arasynda kim joq bolsa, solarǵa ǵana jataqhanaǵa kirýge ruqsat berdi, - deıdi Serik Jıembaev.
- Byltyr ǵana Shymkentte bizdiń uıymnyń azamattary arhıvten óz sýretterimizdi izdedik. Men ózimniń sýretimniń bir jerde bar ekenin biletinmin. Sol kezde 12 sýretimdi taýyp aldym, - deıdi jeltoqsanshy.
Aıtýynsha, Seriktiń aqtalǵanyna kóp bola qoıǵan joq.
- 2024 jyldyń aqpan aıynyń basynda ǵana tolyq aqtaldym, - deıdi ol.
Búginde Serik Jıembaev – "Jeltoqsan aqıqaty" patrıottyq qozǵalysy respýblıkalyq qoǵamdyq birlestigi tóraǵasynyń orynbasary.
Symbat Naýhan
«Adyrna» ulttyq portaly
