Sýııd – adamnyń óz ómirine qasaqana zııan keltirý áreketi. Bul jyl saıyn búkil álemde mıllıondaǵan adamdardyń ómirin qııatyn qoǵamdyq densaýlyqtyń kúrdeli problemasy. Óz-ózine qol jumsaýdyń kóptegen sebepteri bar jáne olar ár adamda ártúrli bolýy múmkin. Esińizde bolsyn, sýııdtiń aldyn alýǵa bolady jáne sýııdtik oılarmen kúresetinderge kómek bar. Qajet bolsa, kómek suraýdan tartynbańyz.
Balalar men jasóspirimder arasyndaǵyaýtoagressıvti minez-qulyq pen sýııd búginde búkil qoǵamnyń ózekti problemasyna aınalyp otyr. Balalar arasyndaǵy bul qubylys turaqty túrde jıilep jatqan kórinedi. Elimiz boıynsha 2020 jyly – 144 fakt, 2021 jyly – 175 fakt, 2022 jyly – 155 fakt, 2023 jyldyń 6 aıynyń kórsetkishi 95 fakt tirkelgen.
Sýııdtiń eń joǵary deńgeıi Qazaqstan boıynsha kelesi aımaqtarda baıqalady:
Óz ózine qol jumsaý áreketiniń kóbin er adamdar jasaıdy eken. (76,4%-dy kórsetedi) Al jas toptaryboıynsha sýııdtiń eń joǵary deńgeıi 25 pen 34 jas aralyǵy bolyp otyr.
Sýııdke alyp keletin basty qaýip faktorlaryna ne jatady?
Óz ózine qol jumsaý qaýpin arttyratyn kóptegen faktorlar bar. Mysaly:
Al jasóspirimder arasyndaǵy sýııdke sebep bolatyn áreketterge: áleýmettik qolaısyzdyq, ata-ananyń aıyrylysýy nemese ajyrasýy, ata-anada psıhopatologııa bolýy, otbasynda sýııd jasaý oqıǵalarynyń bolýy, otbasyndaǵy daý janjal, balalyq shaqta fızıkalyq nemese seksýaldy zorlyq-zombylyq kórý, ata-ana men bala arasyndaǵy durys emes qarym qatynas, stress týdyratyn ómirlik oqıǵalar men qolaısyz jaıttar, mekteptegi zorlyq-zombylyq, býllıng, qorlyq kórýsyndy psıhıkalyq turǵydan depressııaǵa alyp keletin áreketter. Psıhıkanyń buzylýy eń negizgi qaýip faktory bolyp sanalady.
Jahandy alańdatqan sýııd týraly psıholog maman Ǵalııash Mahasheva bylaı deıdi:
«Sýııd degenimiz – meni qutqar degen sóz. Ol ólemin, myna ómirmen qoshtasamyn degen sóz emes. Ol – sharasyzdyq. Ol – ózine nazar aýdartý. Iaǵnı oǵan nazar aýdarylmaı qaldy. Qansha jerden ata-anany jaman jaǵynan kórsetkimiz kelmese de, “kıindirip jatyrmyz” dep odan artyqjaýapkershilikti ózimizge alǵymyz kelmese de, biz balalarymyz úshin jaýaptymyz!»
Osy rette psıhologtar balalardyń ata-anasymen qarym qatynasy asa mańyzdy ról atqaratynyn aıtady. Sýııd – bul janǵa batatyn aýyrtpalyqtan qashý. Eger balada qandaı da bir másele jóninde ata-anasymen dıalog bolatyn bolsa, onda onyń jan jarasy órshimeıdi, sondyqtan eń aldymen otbasynda balamen durys áńgime júrýi kerek, ıaǵnı bala ata-anadan óziniń suraǵyna anyq jaýap alyp otyrýy kerek!
Qazaqstandaǵy sýııdpen kúres
Óz-ózine qol jumsaý – Qazaqstanda, ásirese jastar arasynda, sýııdten bolatyn ólim-jitim deńgeıi joǵary qoǵamdyq densaýlyq saqtaý problemasy. Osy problemamen kúresý jáne onyń áserin azaıtý úshin úkimet pen densaýlyq saqtaý uıymdary kelesi sharalardy qabyldady:
Bul taqyrypta qoǵamdy aqparattandyrýdyń túrli júıeleri iske qosylǵan. Óz-ózine qol jumsaý jáne onyń aldyn alý týraly aqparattandyrýdy arttyrý maqsatynda qoǵamdyq naýqandar júrgizilýde.Mektepter men ýnıversıtetter jastardy sýııdtik minez-qulyq belgilerin tanýǵa jáne kómek suraýǵa úıretý úshin psıhıkalyq densaýlyq baǵdarlamalaryn júzege asyrýda. Sondaı-aq buqaralyq aqparat quraldary da bul máseleniń aldyn alý barysynda, belgili qyzmetter kórsetýde.
Aıgúl Muratqyzy
”Adyrna” ulttyq portaly
