Oraldyq ǵalymdar Batys Qazaqstan oblysynda qus sharýashylyǵyn damytýǵa óz úlesterin qosýda. Osy baǵytta QR Aýyl sharýashylyǵy, Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrlikteriniń granttyq qarjylandyrý jobalaryn utyp alyp, nátıjeli jumystar júrgizýde.
Qus sharýashylyǵy – aýyl sharýashylyǵyndaǵy eń jańa jáne eń qarqyndy damyp kele jatqan salalardyń biri. Búgingi tańda qus sharýashylyǵy aýyl sharýashylyǵynyń perspektıvaly baǵyty bolyp tabylady.
Ǵylymı turǵydan zerdelesek, sharýashylyqtyń bul túri et pen jumyrtqa alý úshin qus ósirýge baǵyttalǵan aýyl sharýashylyǵy salasy retinde sıpattalady.
Oraldyq ǵalymdar, atap aıtqanda Jáńgir han atyndaǵy Batys Qazaqstan agrarlyq-tehnıkalyq ýnıversıtetiniń ǵylymı qyzmetkerleri 2021-2023 jyldary baǵdarlamalyq-maqsatty qarjylandyrý ǵylymı-tehnıkalyq baǵdarlamasy boıynsha «Qus sharýashylyǵynda selekııalyq proesti tıimdi basqarý tehnologııalaryn ázirleý» atty jobamen jumystanǵan bolatyn. Elimiz boıynsha júzege asyrylatyn baǵdarlamalyq-maqsatty qarjylandyrý aıasyndaǵy baǵdarlamany Jáńgir han ýnıversıtetimen birge S.Seıfýllın atyndaǵy Qazaq agrotehnıkalyq zertteý ýnıversıteti jáne Soltústik Qazaqstan mal sharýashylyǵy jáne ósimdik sharýashylyǵy ǵylymı-zertteý ınstıtýty birlese oryndaǵan. Osy jobany iske asyrý barysynda 2022 jyldyń mamyr aıynda Oralǵa Petropavl qalasyndaǵy Soltústik Qazaqstan ǵylymı-zertteý ınstıtýtyna qarasty Beskól qus fabrıkasynan úırektiń 100 balapany ákelingen. Ýnıversıtet ǵalymdary olardy ósirip, zootehnıkalyq kórsetkishterine zertteýler júrgizdi. Ǵylymı zertteýler nysanasy bolǵan úırekter 2023 jyldyń kóktem aılarynyń basynda jumyrtqa bere bastady. Bul joba nátıjesiz bolmady. 2023 jyldyń sońynda ǵalymdar ónertabystar men selekııalyq jetistikterge úırektiń «Ańsar» krosy, «A1 Atalyq jeli» jáne «A2 Úırektiń analyq jelisi» boıynsha patentter ıelendi. Sonymen qatar halyqaralyq jýrnaldarǵa ǵylymı maqalalar jarııalandy.
– Sol jyldyń basynda qus sharýashylyǵy boıynsha ǵylymı-zertteý jumystaryn jalǵastyrý maqsatynda granttyq qarjylandyrýǵa ótinish bergen edik. Nátıjesinde mamyr aıynda taǵy bir jobany utyp aldyq. «BQO-daǵy sýda júzetin qustardyń etin óndirýdi ıntensıfıkaııalaýdyń tehnologııalyq negizdemesi» dep atalatyn joba qazirgi ýaqytta júzege asyrylýda. Aýyl sharýashylyǵy ónimderiniń qaýipsizdigin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan joba aıasynda ýnıversıtettegi úırekterdiń qataryna qazdar qosyldy. Joba boıynsha birlesip qarjylandyrý sheńberinde úı qustary arnaıy bazalyq sharýashylyqtan alyndy. Iaǵnı, Astanadaǵy «Qazaqbas» sharýashylyǵynda ósiletin qazdyń «Lında» tuqymynan 100 bas jáne Beskól qus fabrıkasynan 100 úırek aldyq, – deıdi osy jobanyń oryndaýshysy, PhD doktory Arýjan Nýgmanova. Osylaısha BQATÝ-dyń sharýashylyǵyndaǵy sýda júzetin úı qustarynyń jalpy sany 300 boldy. Ǵalymdar olardy túrli kórsetkishter boıynsha zerttep-zerdelep keledi.
Úı qustary bıylǵy jyldyń basynda jumyrtqalaı bastady. Ol jumyrtqalar ınkýbaııalanyp, 200 shaqty balapan shyǵaryldy. Qaz ben úırekten bólek taýyq jumyrtqasy da ınkýbaııalandy. Bul joba aıasyndaǵy jumystar jyl sońyna deıin jalǵasady. Kúz aılarynda qustar arnaıy zerthanada soıylady. Árıne, ár jobanyń baǵyty, maqsat-mindetteri ártúrli. Úı qustary ýnıversıtettiń «Járdem-Vet» ǵylymı-óndiristik ortalyǵynda ósirilýde. Sondaı-aq qus sharýashylyǵy taqyrybyn zerttep júrgen doktoranttar men magıstranttar da jetekshilerimen birge sol jerde jumystanady.
Endi oraldyq ǵalymdar baǵdarlamalyq-maqsatty qarjylandyrý boıynsha bıyldan bastap júzege asyrylatyn jatqan taǵy bir jobaǵa kiriskeli otyr. «Selekııalyq-tehnologııalyq ádister men aqparattyq tehnologııalar arqyly sýda júzetin qustardy ósirýdiń tıimdi ádisterin ázirleý» atty agroónerkásiptik keshendi turaqty damytýǵa baǵyttalǵan bul jobadan da úlken nátıjeler kútiledi. Bizdiń ǵalymdarymyz úırekterdiń aýrýlaryn dıagnostıkalaý boıynsha mobıldi qosymsha ázirleý, ınkýbaııalyq jáne taýarlyq jumyrtqalardy zertteý úshin ıfrlyq shaǵyn ólshemdi mashınanyń eksperımenttik úlgisin daıyndaý sekildi jumystardy qolǵa almaq.
Osy jobalardy júzege asyrý barysynda ǵylymı-óndiristik ortalyqqa jumyrtqa salatyn eki ınkýbator, zertteýlerge qajetti jem-shóp qospalary alyndy. Úırekterdiń«Ańsar» krosy, «A1 Atalyq jeli» jáne «A2 Úırektiń analyq jelisi» tuqymdary óńirdegi qus sharýashylyǵymen aınalysatyn sharýalarǵa taratylýda.
Káýsar BAIǴALIEVA
