Ardager prokuror Hatişa Jūmaǧūlova äielı Saltanat Nükenovany asa qatygezdıkpen öltırdı dep aiyptalǧan eks-ministr Quandyq Bişımbaevqa qatysty sotta memlekettık aiyptauşylardyŋ qyzmetıne joǧary baǧa berdı. Sottaluşyny qandai jaza kütıp tūrǧany turaly sūraqqa jauap bergen Jūmaǧūlova täjıribeden basqa da qylmystarǧa mysaldar keltırdı, dep habarlaidy “Adyrna” ūlttyq portaly Tengrinews.kz saityna sılteme jasap.
Hatişa Jūmaǧūlova 1989 jyldan bastap prokuratura organdarynda qyzmet atqaryp, oblystyq prokuraturanyŋ äleumettık-ekonomikalyq saladaǧy zaŋdylyqty qadaǧalau, sondai-aq azamattyq ıster boiynşa sot aktılerı salasynda bölım bastyǧy qyzmetterın atqarǧan. Ol ekı audannyŋ prokurory boldy. 2023 jyly Joǧarǧy Sottyŋ qylmystyq ıster jönındegı bölımınde bas prokurordyŋ aǧa kömekşısı bolyp zeinetke şyqty. Prokuraturadaǧy jalpy ötılı - 34 jyl.
– Sız sottarda memlekettık aiyptaudy qamtamasyz etu mäselelerıne jetekşılık ettıŋız. Jūmysyŋyzdyŋ osy bölıgı turaly ne aita alasyz?
– Būl salany qadaǧalauǧa ekı audan prokurory, sonymen qatar 2017-2023 jyldar aralyǧynda Bas prokurordyŋ aǧa kömekşısı qyzmetın atqarǧan kezımde mümkındık aldym. Memlekettık aiyptauşynyŋ negızgı maqsaty sotta sottaluşynyŋ kınäsın däleldeu üşın barlyq zaŋdy däleldemelerdı qoldanu. Jauapkerşılıkten jaltaruǧa jol bermeŋız jäne sottan jasaǧan qylmysy üşın ädıl jaza taǧaiyndaudy sūraŋyz.
Būl rette memlekettık aiyptauşy jazyqsyz adamnyŋ sottaluyna jol bermeuı kerek. Eger kınäsı däleldenbese, onda prokuror taǧylǧan aiypty alyp tastauǧa mındettı, iaǧni ıs jüzınde sottan sottaluşyny aqtaudy sūraidy.
Prokurordyŋ sot prosesındegı rölı aitarlyqtai köp qyrly. Ol öz missiiasyn oryndau barysynda jäbırlenuşınıŋ de, sottaluşynyŋ da zaŋdy müddelerın eskeruı tiıs. Sondyqtan prokurorlar qylmystyq proseske tartylǧan barlyq azamattardyŋ konstitusiialyq qūqyqtarynyŋ saqtaluyn ärqaşan bırınşı orynǧa qoiyp kelgen jäne jalǧastyruda.
– Bükıl älem Bişımbaevtyŋ sotyn körıp otyr. Būl bızdıŋ sot jüiesınde būryn-soŋdy bolmaǧan jaǧdai. Sot prosesı onlain körsetılıp, sotqa qatysuşylar bır tünde tanymal boldy. Memlekettık aiyptauşy Aijan Aimaǧanova da şet qalmady. Adamdar onyŋ adaldyǧy men käsıbilıgıne täntı. Ärıptesıŋızdıŋ jūmysyn qalai baǧalaisyz?
– Bırden aita keteiın, prokuraturada öz ısın jetık bıletın laiyqty mamandar köp. Al olardyŋ qatarynda, sözsız, bızdıŋ Aijan, ekınşı memlekettık aiyptauşy Saiahat Nūrbekov bar. Osyndai laiyqty orynbasardyŋ ösıp şyqqanyna öte quanyştymyn.
Ärine, men advokat jäne prokuraturanyŋ būrynǧy qyzmetkerı retınde memlekettık aiyptaudy qoldauda keibır emosiialardy körıp tūrmyn. Bıraq būl onsyz bolmaidy. Eşkım keremet emes. Özıŋız baǧalaŋyz, bükıl älem sızdıŋ ärbır qimylyŋyz ben sözıŋızdı baqylap tūrǧanda, mūndai kürdelı prosestı mınsız jürgızu öte qiyn.
Osy näzık qyz ben onyŋ ärıptesınıŋ iyǧyna ülken jauapkerşılık jükteldı. Būl adam psihikasyna ülken qysym.
Ärine, prokuror öz qyzmetınıŋ arqasynda mūndai jaǧdailarǧa daiyn boluy kerek, bıraq būǧan tötep beru üşın älı de bolsa temırdei erık-jıger men özın-özı tärbieleu kerek. Sondyqtan sudia da, bızdıŋ jas ärıptester de mūny sättı atqaryp jatyr dep oilaimyn.
– Menı Bişımbaev qandai jaza alady degen sūraq qatty mazalaidy. Köpşılıgı ony ömır boiyna bas bostandyǧynan aiyrudy talap etude. Sız täjıribelı zaŋger jäne būrynǧy prokuror retınde jazaǧa qatysty öz boljamyŋyzdy aita alasyz ba? Sot ony ömır boiyna bas bostandyǧynan aiyruy mümkın be?
– Sūraq, ärine, qyzyq. Men jazalau mäselelerı sottyŋ, būl jaǧdaida alqabilerdıŋ airyqşa qūzyretı ekenın bırden aitaiyn. Sondyqtan, Bişımbaevtyŋ qanşa jyl alatynyn aldyn ala aitu dūrys emes jäne käsıpqoilyqqa jatpaidy dep oilaimyn. Būǧan qosa, bıreuler mūny qazylar alqasyna qysym körsetu dep sanauy mümkın. Pıkır aituǧa qūqyǧym joq.
Bıraq, osyndai sūraqty kütıp, sūhbat aldynda men adam öltıru ısterı boiynşa sot täjıribesıne erekşe qatygezdıkpen qaradym jäne mūndai ıster boiynşa sottaluşyǧa qandai jaza taǧaiyndalǧanyn qarastyrdym.
Men sot täjıribesınen bırneşe mysal keltıreiın.
2020 jyly Aqmola oblysynda alqabiler Beliakovqa kınälı ükımdı qaitardy, ol mas küiınde dosy Kunsevany erekşe qatygezdıkpen öltırgen. Äuelı ony kırpışpen ūryp-soǧady, sodan keiın tırı kezınde matraspen jauyp, örtep jıberedı. Nätijesınde Kunseva küiıkten qaitys boldy. Sot Beliakovty 15 jylǧa bas bostandyǧynan aiyrdy.
Sol 2020 jyly ŞQO-da Ermolaev qyzǧanyş saldarynan alkogoldık masaŋ küide özınıŋ būrynǧy äielı Ermolaeva A.-ny börenemen ūryp-soǧyp öltırgenı anyqtaldy, iyq süiegınıŋ köptegen synyqtary, jabyq bassüiek-mi jaraqaty, sonyŋ saldarynan midyŋ qabyqşalarynyŋ astyna qan qūiylu, qabyrǧanyŋ köptegen synuy, ökpenıŋ jaryluy. Barlyǧy kem degende 52 travmatikalyq soqqy esepteldı. Ermolaev 15 jylǧa sottaldy.
Almaty oblysynda Tūrdubakiev bırge tūratyn Zlobinany aiuandyqpen öltırgenı üşın 16 jylǧa bas bostandyǧynan aiyryldy.
Janjal kezınde sottaluşy jäbırlenuşıge bırneşe ret pyşaq sūǧyp alǧan. Tılın kesıp tastaǧysy kelıp, pyşaqpen auzy men betın kesıp tastaǧan. Zlobinanyŋ denesınen 31 pyşaq jaraqaty tabyldy.
Al mūndai mysaldar öte köp.
Ädette, ekı nemese odan da köp adamdy öltırgenı üşın ömır boiyna bas bostandyǧynan aiyrylady. Onyŋ üstıne olardyŋ keibıreulerı kısı öltırgenı üşın sotty bolǧan. Bır qyzyǧy, soŋǧy üş jylda alqabiler erekşe qatygezdıkpen öltırgen bırde-bır adam üşın ömır boiyna bas bostandyǧynan aiyru jazasyn qoldanbaǧan.
Būl zaŋ barlyq alqabilerdıŋ kelısımın talap etetındıkten boluy mümkın. Tıptı bıreuı qarsy bolsa, sottyŋ ömır boiyna bas bostandyǧynan aiyruǧa qūqyǧy joq.
Jalpy, jaza taǧaiyndau mäselesı är jaǧdaida jeke jäne köptegen faktorlarǧa bailanysty ekenın aitaiyn: kısı öltırudıŋ sebepterı men maqsattary, sottalǧan adamnyŋ jeke basy, onyŋ ökınuı, qylmysqa deiıngı jäne odan keiıngı mınez-qūlqy jäne t.b. jaǧdailar.
Talqylanyp otyrǧan ıstıŋ män-jaiyna jaqyn ūqsas qylmystar üşın 20 jylǧa jäne odan da köp merzımge bas bostandyǧynan aiyru türındegı jaza taǧaiyndau jaǧdailary sirek kezdesedı.
Öz atymnan qosymşa aitaiyn, prokuror da, sot ta zaŋmen jüktelgen mındetterge bailanysty qoǧamdyq pıkırdıŋ jetegınde jüre almaidy. Qanşa qiyn bolsa da, bız zaŋgermız, zaŋnyŋ ärpın ǧana basşylyqqa aluymyz kerek. Äitpese linchke ūşyraǧan kezge qaitamyz.
Osy prosestı baqylap jürgen barlyq azamattarymyzdy sabyrly boluǧa jäne ädıldıkke senuge şaqyramyn.
