Ардагер прокурор Хатиша Жұмағұлова әйелі Салтанат Нүкенованы аса қатыгездікпен өлтірді деп айыпталған экс-министр Қуандық Бишімбаевқа қатысты сотта мемлекеттік айыптаушылардың қызметіне жоғары баға берді. Сотталушыны қандай жаза күтіп тұрғаны туралы сұраққа жауап берген Жұмағұлова тәжірибеден басқа да қылмыстарға мысалдар келтірді, деп хабарлайды “Адырна” ұлттық порталы Tengrinews.kz сайтына сілтеме жасап.
Хатиша Жұмағұлова 1989 жылдан бастап прокуратура органдарында қызмет атқарып, облыстық прокуратураның әлеуметтік-экономикалық саладағы заңдылықты қадағалау, сондай-ақ азаматтық істер бойынша сот актілері саласында бөлім бастығы қызметтерін атқарған. Ол екі ауданның прокуроры болды. 2023 жылы Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі бөлімінде бас прокурордың аға көмекшісі болып зейнетке шықты. Прокуратурадағы жалпы өтілі - 34 жыл.
– Сіз соттарда мемлекеттік айыптауды қамтамасыз ету мәселелеріне жетекшілік еттіңіз. Жұмысыңыздың осы бөлігі туралы не айта аласыз?
– Бұл саланы қадағалауға екі аудан прокуроры, сонымен қатар 2017-2023 жылдар аралығында Бас прокурордың аға көмекшісі қызметін атқарған кезімде мүмкіндік алдым. Мемлекеттік айыптаушының негізгі мақсаты сотта сотталушының кінәсін дәлелдеу үшін барлық заңды дәлелдемелерді қолдану. Жауапкершіліктен жалтаруға жол бермеңіз және соттан жасаған қылмысы үшін әділ жаза тағайындауды сұраңыз.
Бұл ретте мемлекеттік айыптаушы жазықсыз адамның сотталуына жол бермеуі керек. Егер кінәсі дәлелденбесе, онда прокурор тағылған айыпты алып тастауға міндетті, яғни іс жүзінде соттан сотталушыны ақтауды сұрайды.
Прокурордың сот процесіндегі рөлі айтарлықтай көп қырлы. Ол өз миссиясын орындау барысында жәбірленушінің де, сотталушының да заңды мүдделерін ескеруі тиіс. Сондықтан прокурорлар қылмыстық процеске тартылған барлық азаматтардың конституциялық құқықтарының сақталуын әрқашан бірінші орынға қойып келген және жалғастыруда.
– Бүкіл әлем Бишімбаевтың сотын көріп отыр. Бұл біздің сот жүйесінде бұрын-соңды болмаған жағдай. Сот процесі онлайн көрсетіліп, сотқа қатысушылар бір түнде танымал болды. Мемлекеттік айыптаушы Айжан Аймағанова да шет қалмады. Адамдар оның адалдығы мен кәсібилігіне тәнті. Әріптесіңіздің жұмысын қалай бағалайсыз?
– Бірден айта кетейін, прокуратурада өз ісін жетік білетін лайықты мамандар көп. Ал олардың қатарында, сөзсіз, біздің Айжан, екінші мемлекеттік айыптаушы Саяхат Нұрбеков бар. Осындай лайықты орынбасардың өсіп шыққанына өте қуаныштымын.
Әрине, мен адвокат және прокуратураның бұрынғы қызметкері ретінде мемлекеттік айыптауды қолдауда кейбір эмоцияларды көріп тұрмын. Бірақ бұл онсыз болмайды. Ешкім керемет емес. Өзіңіз бағалаңыз, бүкіл әлем сіздің әрбір қимылыңыз бен сөзіңізді бақылап тұрғанда, мұндай күрделі процесті мінсіз жүргізу өте қиын.
Осы нәзік қыз бен оның әріптесінің иығына үлкен жауапкершілік жүктелді. Бұл адам психикасына үлкен қысым.
Әрине, прокурор өз қызметінің арқасында мұндай жағдайларға дайын болуы керек, бірақ бұған төтеп беру үшін әлі де болса темірдей ерік-жігер мен өзін-өзі тәрбиелеу керек. Сондықтан судья да, біздің жас әріптестер де мұны сәтті атқарып жатыр деп ойлаймын.
– Мені Бишімбаев қандай жаза алады деген сұрақ қатты мазалайды. Көпшілігі оны өмір бойына бас бостандығынан айыруды талап етуде. Сіз тәжірибелі заңгер және бұрынғы прокурор ретінде жазаға қатысты өз болжамыңызды айта аласыз ба? Сот оны өмір бойына бас бостандығынан айыруы мүмкін бе?
– Сұрақ, әрине, қызық. Мен жазалау мәселелері соттың, бұл жағдайда алқабилердің айрықша құзыреті екенін бірден айтайын. Сондықтан, Бишімбаевтың қанша жыл алатынын алдын ала айту дұрыс емес және кәсіпқойлыққа жатпайды деп ойлаймын. Бұған қоса, біреулер мұны қазылар алқасына қысым көрсету деп санауы мүмкін. Пікір айтуға құқығым жоқ.
Бірақ, осындай сұрақты күтіп, сұхбат алдында мен адам өлтіру істері бойынша сот тәжірибесіне ерекше қатыгездікпен қарадым және мұндай істер бойынша сотталушыға қандай жаза тағайындалғанын қарастырдым.
Мен сот тәжірибесінен бірнеше мысал келтірейін.
2020 жылы Ақмола облысында алқабилер Беляковқа кінәлі үкімді қайтарды, ол мас күйінде досы Кунцеваны ерекше қатыгездікпен өлтірген. Әуелі оны кірпішпен ұрып-соғады, содан кейін тірі кезінде матраспен жауып, өртеп жібереді. Нәтижесінде Кунцева күйіктен қайтыс болды. Сот Беляковты 15 жылға бас бостандығынан айырды.
Сол 2020 жылы ШҚО-да Ермолаев қызғаныш салдарынан алкогольдік масаң күйде өзінің бұрынғы әйелі Ермолаева А.-ны бөренемен ұрып-соғып өлтіргені анықталды, иық сүйегінің көптеген сынықтары, жабық бассүйек-ми жарақаты, соның салдарынан мидың қабықшаларының астына қан құйылу, қабырғаның көптеген сынуы, өкпенің жарылуы. Барлығы кем дегенде 52 травматикалық соққы есептелді. Ермолаев 15 жылға сотталды.
Алматы облысында Тұрдубакиев бірге тұратын Злобинаны айуандықпен өлтіргені үшін 16 жылға бас бостандығынан айырылды.
Жанжал кезінде сотталушы жәбірленушіге бірнеше рет пышақ сұғып алған. Тілін кесіп тастағысы келіп, пышақпен аузы мен бетін кесіп тастаған. Злобинаның денесінен 31 пышақ жарақаты табылды.
Ал мұндай мысалдар өте көп.
Әдетте, екі немесе одан да көп адамды өлтіргені үшін өмір бойына бас бостандығынан айырылады. Оның үстіне олардың кейбіреулері кісі өлтіргені үшін сотты болған. Бір қызығы, соңғы үш жылда алқабилер ерекше қатыгездікпен өлтірген бірде-бір адам үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру жазасын қолданбаған.
Бұл заң барлық алқабилердің келісімін талап ететіндіктен болуы мүмкін. Тіпті біреуі қарсы болса, соттың өмір бойына бас бостандығынан айыруға құқығы жоқ.
Жалпы, жаза тағайындау мәселесі әр жағдайда жеке және көптеген факторларға байланысты екенін айтайын: кісі өлтірудің себептері мен мақсаттары, сотталған адамның жеке басы, оның өкінуі, қылмысқа дейінгі және одан кейінгі мінез-құлқы және т.б. жағдайлар.
Талқыланып отырған істің мән-жайына жақын ұқсас қылмыстар үшін 20 жылға және одан да көп мерзімге бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындау жағдайлары сирек кездеседі.
Өз атымнан қосымша айтайын, прокурор да, сот та заңмен жүктелген міндеттерге байланысты қоғамдық пікірдің жетегінде жүре алмайды. Қанша қиын болса да, біз заңгерміз, заңның әрпін ғана басшылыққа алуымыз керек. Әйтпесе линчке ұшыраған кезге қайтамыз.
Осы процесті бақылап жүрген барлық азаматтарымызды сабырлы болуға және әділдікке сенуге шақырамын.
