Erjuman Óteshuly Smaıyl 1948 jyldyń 5 qańtarynda Almaty oblysy, Talǵar aýdanyna qarasty qazirgi Týǵanbaı aýylynda dúnıege kelgen. El gazeti Egemen Qazaqstanǵa 25 jyldyq mańdaı teri sińgen bedeldi jýrnalıst, Buqaralyq aqparat quraldary salasyndaǵy Prezıdent syılyǵynyń tuńǵysh laýreaty, Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri, Baýbek Bulqyshev atyndaǵy syılyqtyń tuńǵysh ıegeri.
Erjuman Smaıyl elde eń birinshi kolhozdar quryla bastaǵanda solarǵa qorqa qaraǵan, biraq úkimettiń degenine kónip ómir súrgen dinı kisilerdiń urpaǵynan. Aýylyna syıly azamattyń otbasynda dúnıe esigin ashqan. Balalyq shaǵy soǵystan keıingi qıyn-qystaý kezeńge tap kelgen Erjuman Óteshuly el qıyndyqtan eńse kóterip úlgermegen kezderde er jetti. Ákesi men sheshesi qarapaıym adamdar boldy, qolda bardyń qadirin bilip ǵumyr keshti. Ákesiniń esimi – Smaıyl, Esik jaǵasyndaǵy ártúrli shópterden qaınatpalar daıyndap, emshilikpen aınalysty. Soǵys kezeńinde eńbek armııasyna alynǵan jáne Reseıdiń Novosıbırsk qalasynda zaýyt salýshylardyń qatarynda eńbek etken. Ákesiniń eskishe saýaty bolǵan, biraq oryssha jetik bilmegendikten bolar, maıdanǵa alynbaǵan. Bul qurylysshylardyń qatarynda ákesiniń aýyldastary da bolǵan. Ákesi Smaıyl kolhozdaǵy qara jumyspen qatar, emshilikten de habardar bolǵan. Bul qabileti eńbek armııasynda bolǵanda da kómegin tıgizgen. Bastyqtarynan ruqsat alyp, ormandardan emdik qasıeti bar shópterdi jınap, aýrý adamdardy emdegen. Emdik shópterdiń qupııasyn bilgen Smaıyldyń týǵan inisiniń de emshilik qasıeti bolǵan. Anasy Kúlásh Rysbaıqyzy saýatyn dinı túrde ashqan qatardaǵy sharýa adamy. Erjumannyń ákesi zaýyt salýshylardyń qatarynan bolsa, anasy sol jyldardaǵy Harkov traktor zaýytynyń birinshi júrgizýshilernen boldy. Er-aǵa – qıyn-qystaýda 3 ul ósirgen qarapaıym otbasynyń kenje uly.
1953 jyly 5 jasynda ákesinen aıyrylǵan Erjuman anasy men 12 jasar aǵasynyń qolǵanaty boldy. Eki úlken aǵasy jas kezderinen kolhozdyń jumysynda júrse, ol úı sharýasyna aralasa bastaıdy. Ákesi men anasy sııaqty tekti adamdardyń tárbıesin kórgendikten bolar, 3 aǵaıyndy Ózibek, Baıjuman jáne Erjuman bala kezderinen tatý bop ósti. Pýblııst bala kúninde bireýdiń ala jibin attaǵan buzyq bala bolmaǵanyn aıtady. Anasyna járdemshi bolyp óskendikten, jumsaq minezdi, úıdiń balasy bolyp ósti. Kóbinese apasynyń jeńgesi Ultaıdyń qaraýynda er jetti. Anasy Kúlásh jan baǵystyń kúıbeń tirshiligimen júrgende, bala Erjuman aýyl qarııalarynyń tálimin alady. Dana atalary men apalarynyń janynda júrip solardyń naqyshyn salyp aıtqan áýenderin estip, aıtqan áńgimelerine qulaq salyp ósti [1].
Bala kezdegi dostaryna, jan-jaǵyndaǵy joldastaryna degen adaldyǵy, durys qarym-qatynasy keıinnen jasaǵan isiniń, aıtqan sózderiniń qaıtarymyn oılaýǵa tárbıeledi.
Oqýǵa asa yqylasy bolmaǵanyna qaramastan, aǵasynyń tekserýiniń arqasynda muǵalimniń tapsyrmalaryn ýaqytyly oryndap, úzdik oqýshylardyń qatarynda boldy. Aǵasy álippeni ejiktep oqýyna da ruqsat bermeı, esepterdegi qatelerin túzetip otyrǵan. Jastaıynan ónegeli bir ortada er jetti, eki aǵasynyń arqasynda qıyndyq kórmeı, baqytty balalyq shaqtyń da dámin tatty. Jastaıynan zerek bolǵan Erjuman Óteshuly 8 synypqa deıin úzdik oqýshy bolyp, 1965 jyly týǵan aýylyndaǵy Sáken Seıfýllın atyndaǵy №2 orta mektepti támamdap, sol ólkede klýb meńgerýshisi bolyp jumysqa turady.
Bala kezde orysshany jetik bilmegen ol 1967 jyly Keńes áskeri qataryna shaqyrylyp, 3 jyl áskerı-teńiz flotynda atomdyq qaıyqta áskerı boryshyn óteıdi. Oryssha bilmegen jas jigit úshin bul ásker orys ulty ókilderiniń arasynda til bilý qabiletin jetildirýdiń tıimdi joly bolǵan. Balalyq shaǵynan temir-tersek jınaýǵa áýestenip, ártúrli zattar qurýǵa mashyqtanǵan Erjumandy aýyldastary bolashaq ınjener retinde kórgen. Biraq oǵan qaramastan, Erjuman Óteshuly 1971 jyly Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetine oqýǵa túsedi.
Mamandyq tańdaý sebebin pýblııstiń ózi aýyldan shyǵýymen baılanystyrady. Aýyldyń balalary sezimtal, qııalǵa ergish bolatynyn, dál osy qasıetterdiń ómirin jýrnalıstıkamen baılanystyrýyna sebepshi bolǵanyn atap ótedi [1]. Mektep kezinen kitaphana esigin tozdyratyn Erjuman Almaty bergen múmkindikti qalt jibermedi. Ýnıversıtet pen kitaphana arasynda júrip kitaphanashylardyń súıikti oqyrmanyna aınalady. Jańa aqparatqa degen súıispenshiligi oqý ornyn qyzyl dıplommen aıaqtaýyna, Lenındik stıpendııa ıegeri atanýyna, tulǵa retinde ósýine sebep boldy.
Ýnıversıtet qabyrǵasynda T.Qojakeev, M.Barmanqulov, H.Bekhojın, Á.Ydyrysov, A.Marhabaev, Z.Turarbekov, T.Dúısebaeva, P.Qusaıynov sııaqty ardaqty ustazdardan dáris aldy. Osy ustazdarynan jazýdyń maqsatyn ǵana emes, jaqsy jazýdyń joldaryn da úırendi. Jýrfak-ta oqyǵan bes jylynda kýratory bolǵan Taýman Amandosovtyń kúndelikti kúndelikke bolsa da júz jol jazý týraly keńesin sol kezderden bastap ádetke aınaldyrdy.
Alǵashqy maqalalary gazet betterine joǵarǵy oqý orynynyń qabyrǵasynda júrgende jarııalana bastaıdy. 1972 jyly Talǵar aýdandyq «Alataý juldyzy» gazetinde óziniń týǵan óńiri Frýnze sovhozynyń tynys-tirshiligin baıan etken maqalasy jaryq kóredi. 1973 jyly ol kezdegi «Lenınshil jas», qazirgi «Jas alashta» «Jetigende bir jigit bar», 1974 jyly «Alataý juldyzy» gazetinde «Sýshylar», «Kómekshi Shopan», 1975 jyly «Jetisý» gazetinde «Brıgadır joly» «Lıdııanyń eki bes jyldyǵy», «Aldabergenniń asýy», «Uıym jetekshisi» syndy maqalalary jarııalanady.
Erjuman Smaıyl – keıingi býyn jýrnalısteriniń ǵana emes, óz zamandastarynyń arasynda da aıqyn kórinetin bir tulǵa. Qazaq memlekettik ýnıversıtetinde birge oqyǵan qurdastary pýblııstti asa qadirlep, ómiriniń sońyna deıin «Siz» dep ótken. Aldynda ádep saqtap, birge oqıtyn kýrstastary emes, oqytýshyny tyńdaǵandaı tyńdaǵan. Is-sharalarda tórlerinen oryn berip, qurdas bolǵandaryna qaramastan, úlkenderindeı syılaǵan. Biraq Erjuman Óteshuly bul qurmetti dástúrden bas tartyp, bárimen birge otyrýdy jón kórgen. Ataq pen abyroıǵa laıyqty adam degende óz atyn esh atamaıtyn qarapaıymdylyǵyna qaramastan, syrttan kórgen adamdar onyń qanshalyqty alyp tulǵa bolǵanyn bilgen. Joǵary oqý orynynda da óz qatarynyń aldy bolyp, kózge tústi. Birge oqyǵan kýrstastary úshin Er-aǵanyń dáris jazǵan qalyń dápteri quddy bir resmı oqýlyq retinde tanylǵan. Fakýltettegi emtıhandardyń bárine daıyndalǵan kezde bul qalyń dápterden Kez kelgen suraqtyń jaýaby tabylatyn. Osydan-aq Erjuman Óteshulynyń jas kezden qanshalyqty tııanaqty, uqypty, bilimge adal bolǵanyn kóre alamyz. Reti kelgen jerde qoǵamdyq jumystardan da tys qalǵan joq. Belsendiligi, oqýdaǵy ozattyǵy úshin Lenındik stıpendııany da jeńip aldy.
Stýdent kezinde gazet qabyrǵasynda tájirıbeden ótedi. Redakııaǵa ýnıversıtetten kelip-ketýshi talapker kóp boǵlanymen, olardyń birazy redakııanyń tapsyrmasyna júrdim-bardym qarap, jaǵymdy minezdeme alý úshin ǵana jumys isteıtin. Er-aǵa bolsa tapjylmaı otyryp jumys istedi, qazylyp hat qorytty. Tájirıbesi eń aýyr ári jaýapty nasıhat bóliminde ótti. Teorııalyq materıaldar, kúrdeli maqalalar kóbine oryssha túsip otyrdy. Solardyń barlyǵyn saryla otyryp qazaqshaǵa aýdardy. Bara-bara shaǵyn materıaldardy jazyp otyrmaı, mashınkaǵa aıtyp otyryp aýdarýǵa jattyqty. Sol kezdegi redakııa basshylar aýdarmalaryn ózin qatystyra otyryp qarap, murtyn basatyn. Gazet jumysynda aýdarmany aıtyp otyryp aýdarý aýadaı qajet bolatyn, keıin osy tásil onyń daǵdysyna aınaldy.
Stýdenttik shaqta oqýmen, jazýmen qatar shańyraq ta kóterip úlgeredi. Jalyndy pýblııst ómirlik jary Jaqan Súleımanqyzymen bir synypta oqyp, keıinnen otaý kóterdi. Erte jasta úılengenine jáne jubaıymen jaldamaly páterde turǵanyna qaramastan, synaqtardan buryn jataqhanany jaǵalap, búkil dostaryn emtıhanǵa daıyndaıtyn. Bir qyzy jáne bir uly (Aıjan men Erjan), olardan órbigen 6 nemeresi bar.
1976 jyly ýnıversıtetti qyzyl dıplommen támamdap, alǵyrlyǵymen jáne uqyptylyǵymen kózge túsken, ómirlik tájirıbesi bar, bilim-biligi tolysqan, ár iske jaýapkershilikpen qaraıtyn, tyndyrymdy Erjumandy atalǵan oqý oryny keıinnen assıstent retinde jumysqa alady. Jýrnalıstıka fakýltetinde bir jylǵa jýyq ýaqyt qana qyzmet etse de, stýdentterine ómir boıyna jetetin taǵylym kórsetti. Sol kezdegi stýdentteriniń arasynda Jumabek Kenjalın, Qaıymmuna Tábeev, Sharhan Qazyǵul, Meırambek Tólepbergen, Qaınar Oljaı, Ámir Oralbaı tárizdi keıinnen ortasynan ozyq shyqqan azamattar boldy.
Biraq bul jerde uzaq kidirmeıdi. Áskerı boryshyn teńiz flotynda atqaryp, qarbalas jumysqa úırenip qalǵan eńbekqor jas ustazdyqtyń jaıbasarlyǵynan jalyǵyp, alty aıdan soń gazetke keledi. Oqý orynyn bitirgennen keıingi ómirin qazaqtyń baspasózimen baılanystyrady. Ǵalym bolyp ǵylym qýýǵa múmkindigi de, qarym-qabileti de bola tura, tilshilikke bet burady.
1978 jyly kóktemde tájirıbe barysynda óziniń alǵyrlyǵymen, jazýǵa degen qabiletimen kózge túsken Erjumanǵa kóp stýdent tilshi bolýdy armandaǵan «Soıalıstik Qazaqstannyń» (búgingi «Egemen Qazaqstan») esigi ashylady. El gazetinde júrip 1977 jyly «Oktıabrmen oıanǵan ólke», 1978 jyly «Tuǵyrdaǵy traktor», «Qashqyn», 1979 jyly «Balqash baspaldaqtary», «Marınov marjandary», «Qolda – qaıla, arqasynda – avtomat» t.b. taqyryptarda maqala jazady.
Ol gazetke kelgen jyly bas redaktor Sapar Baıjanov, onyń orynbasary Balǵabek Qydyrbekuly boldy. Qyzmetin bastaǵan ekinshi kúnde orynbasar Qydyrbekuly kabınetine shaqyryp sóılesedi jáne týǵan aýyly týraly gazetke maqala jazbaýdy tapsyrady. «Soıalıstik Qazaqstan» gazeti qabyrǵasynda júrgen ýaqytta Ábdibek Nurmaǵambetov, Qabı Myńjanov tárizdi býyn qatarynyń keıingi ókilderiniń, alyp jazýshylarymyzdyń kóptegen kitaptaryn mashına arqyly basýda qyzmet atqarǵan Halıma Úsipova, Bıbish Batyrbekova, Sánim Myrzabekova sııaqty apaılardyń kózin kórdi. Keıinirek tilshilik qyzmet barysynda Haıdar Baımuhambetov, Sydyq Aldabergenov, Ýahap Qydyrhanov, Tájibaı Bıtaev, Maǵzum Kóshekov, Bekdilda Abdýllın, Hamıdolla Rahmatýllın, Pernebek Beısenov, Myńbaı Ilesov, Tájibaı Bıtaev, Sovet Shımbaevtarmen, baspanyń talaı jylǵy tájirıbesi bar jýrnalısterimen qyzmettes boldy. Sonymen qatar, bedeli joǵary hatshylardan kem túspeıtin meshikti tilshiler: shymkenttik A.Joldasbekovpen, óskemendik M.Ábýǵalıevpen, kókshetaýlyq B.Nurpeıisovpen, almatylyq S.Káribaevpen, jezqazǵandyq Sh.Súleıminovpen, oraldyq B.Yrzabaevpen, taldyqorǵandyq S.Muhametshımen de tanys boldy. Osy syıly jýrnalısterdiń bárinen gazetke degen úlken qurmet pen «gazet tártibi» qaǵıdalaryn úırendi.
Bul baspaǵa qyzmetke kelgen tilshini jumys barysynda birinshi hat bólimshesi synap kóretin. Atalǵan «gazet tártibine» baǵynǵandardyń qatarynda sol kezdegi mashınıstkalar, korrektorlar, hat tirkeýshiler, qabyldaý bólimindegi adamdar da boldy. Osy qaǵıdamen ysylǵan, tárbıelengen jas tilshiler keıin elge tanymal aqyndar men jazýshylarǵa, ǵalymdar men belgili jýrnalısterge aınaldy.
Óiznen jasy úlken aǵalary onyń alǵyrlyǵyna, jaýapkershiligine tánti bolyp, senim artqandary sonsha, jazǵan maqalalaryna, jarııalaýdy josparlaǵan dúnıelerine qol ushtaryn tıgizbeı, tikeleı baspahanaǵa jiberetin. Iskerliginiń, ismerliginiń kúshimen ol zııalylardyń arasynan erte oryn aldy. Talaby pen talǵamy aıtarlyqtaı kelisken, ózgeler senip tapsyrǵan isten qashpaı, boıyndaǵy bar kúshimen atqarýy, ala jipti attamaı, baryn baǵalaı alýy Er-aǵaǵa kóp abyroı ákeldi. Qandaı jumys bolsa da, belin bekem býyp, daıyn turdy. Gazettiń qara jumysyn da, óziniń shyǵarmashylyq jeke jumysyn da tyńǵylyqty oryndady. Osylaısha, óz salasyndaǵy qazaqtyń qabyrǵaly qalamgerlerine jaqsy tanyldy.
Dına LITPIN
