Ekonomıkasyn týrızm salasy arqyly kóterip otyrǵan memleketterdiń kóbi mýhıt nemese teńiz jaǵasynda ornalasqan jumsaq klımatty aımaqtar. Taıland, Túrkııa, Arab ámirlikteri, Maldıv araldary qumdy jaǵalaýymen, jaǵymdy aýa-raıymen týrısterdi qysy-jazy qabyldaıdy. Alaıda, Franııa joǵaryda atalǵandardyń birine ıe bolmastan, saıahatshylar aǵylyp baratyn elder tiziminde kósh bastap tur. Týrızm alpaýyttaryna aınalǵan bul elder qomaqty qarjy bólip, osy salany damytýda aldyna jan salmaıdy. Bizdiń elimizde she?
Sońǵy úsh jyl – el týrızminiń eń qarqyndy damyǵan kezeńi deıdi mamandar. 2021-de bastalǵan ishki týrızmdegi qarqyndy ósý – el úkimetiniń osy salaǵa basa nazar aýdarýyn talap etti. Ulan baıtaq jerimizdiń kórikti aımaqtary men tarıhı nysandary jyl sanap Qazaqstandyqtardyń ǵana emes, sheteldikterdińde qyzyǵýshylyǵyn arttyrdy. Saıahattaýdy jany súıetin jandar týrızm salasyndaǵy jańalyqtar men jeńildikterdi qanshalyqty biledi? Bıyl saıahat salasyndaǵy sandar kóńilden shyǵa ma? Jyl sońynda jazylǵan josparlarǵa kóz júgirtip, nátıjeli eńbektiń qorytyndysyn jasaıyq.
Karantın engizilgen eki jyl álem boıynsha týrızm salasyna úlken shyǵyn ákeldi. Shekara asyp saıahattaý bylaı tursyn, el ishindegi shekteýdiń ózi halyqtyń qol-aıaǵyn baılaǵany belgili. Degenmen, 2021 jyldan bastap el ishindegi saıahattaý kórsetkishi bir demde kóterildi. 2022, 2023 jyldarda týrıstter sanynyń kúrt óskeni Qazaqstannyń qyzmet kórsetý sapasynyń shetelden tómen emestiginiń dáleli shyǵar. Týrızm salasynyń alpaýyttarymen terezemiz teń tur dep aıta almaımyz, alaıda, aldyńǵy jyldarmen salystyrǵanda kózge kórinetindeı úlken nátıje bar. Atqarylǵan ister az emes, olarǵa kóz juma qarap, el týrızmine qol silteýge bolmaıdy.
Qytaı men Eýropa elderinde 200 jyldyq tarıhy bar agrotýrızm salasy búgingi tańda trendke aınaldy. Altyn besik sanalatyn aýylǵa saıahattaýdy sánge aınaldyrý - bizdiń elimizde de ózekti. Mysaly, bıyl Mańǵystaý, Túrkistan oblystaryna agrotýrızm baǵytyn damytý úshin aqparattyq týrlar uıymdastyrylypty.
2023 jyldyń súıinshi jańalyǵy aýyl týrızminiń álemdik baıqaýda aldyńǵy qatardan oryn alǵandyǵy. UNWTO (Búkilálemdik týrısttik odaq) bas assambleıasynda Almaty oblysyndaǵy Saty aýyly «BestTourismVillages» (Úzdik týrısttik aýyl) marapatyn jeńip aldy. Sonymen qatar, shyraıly shyǵystaǵy Qatonqaraǵaı qalasy el tarıhynda tuńǵysh ret Green Destinations Top 100 Stories jahandyq reıtınginen álemdegi ekologııalyq taza 100 úzdik eldiń tizimine endi. Bul tizimde óńirlerdiń taza, ádemi tabıǵat kórinisteri ǵana emes, saıahatshylarǵa áser qaldyratyn mádenı erekshelikteri de eskeriledi. Elimizdiń tarıhı nysandarǵa baı ekenin alǵa tartsaq, demek ekotýrızmdi damytýǵa nazar aýdarý kerekpiz. Kóshbasshy týrkompanııalar sońǵy aılarda elimizdiń ekotýrızmine qyzyǵýshylardyń kóbeıgenin alǵa tartyp otyr.
Tilge tıek eter taǵy bir másele – ıfrlandyrý. Sandyq ǵasyrda ómir súretin onlaın ómirde týrızm salasy da ıfrlandyrý baǵytyna basa nazar aýdardy. Mysaly, guides.kazakhstan.travels saıtynda bilim alyp, gıd retinde tirkelýge de bolady. E-guides biryńǵaı ádistemelik bazasy gıdter men ekskýrsııa júrgizýshilerin tabýǵa, olardyń qyzmetin baǵalaýǵa múmkindik beredi.Ishki týrızm onlaın akademııasynda 77 modýl boıynsha 17 kýrs sabaq ótkizildi. 40 trener oqytatyn onlaın akademııa elimizdegi ekskýrsııa júrgizýshileri men gıd mamandaryn daıarlaýdyń myqty mektebi.
Álbette, týrızmniń temir ózegi – ınfraqurylym. Bir jyldyń ishinde jasalǵan jumys nátıjesi jan qýantady. Sebebi 2022 jyly 27 mıllıard teńgege 28 ınfraqurylymdyq joba jasalsa, 2023 jyly bul kórsetkish birneshe márte ósken. Bıyl 85 ınfraqurylymdyq joba qolǵa alynyp, 442.3 mıllıard teńge paıdaǵa asty. Memleket kómegimen 16 vızıt ortalyǵy ashylsa, jeke ınvestıııalar tartý arqyly taǵy toǵyz vızıt ortalyǵy týrıstterge esikterin aıqara ashty. Sulý tabıǵat aıasynda demalýdy trendke engizgen 38 glempıng ortalyǵy quryldy.
«Qazaqtýrızm» AQ sońǵy aqparatyna súıensek, el ishinde halyqtyń otbasymen saıahattaý kórketkishi eselengen. Oǵan yqpal etken memleketik qoldaý ekeni sózsiz. Sebebi, Kidsgofree jobasy arqyly eki jastan 18 jasqa deıingi kez-kelgen bala ishki reıstermen tegin usha alady. Saıahat barysynda áýe bıletteri tek eresekter úshin ǵana áýe tólenedi. Balalar men jasóspirimder týrızmi baǵytynda da bıyl aıtarlyqtaı ósim bar. Kidsgofree-diń taǵy bir artyqshylyǵy tek bir eresek adammen birneshe bala tegin usha alady. Joba iske qosylǵaly saıahattaǵan balalar sany 3.4 myń jandy quraıdy. 2022 jyly 1500 balaǵa 76.2 mıllıon sýbsıdııa bólinse, 2023 jyldyń 20 qarashasyna deıin 892 ótinim oń qabyldanyp, 1903 bala tegin saıahattap úlgergen. Oǵan memleket tarapynan 85 mıllıon teńge tólendi. Balalardyń eń kóp saıahattaǵan baǵyttary: Alakól, Almaty, Mańǵystaý óńirleri.
Týrızm salasynda bıznes bastaýdy maqsat etken kásipkerlerdi de umytpaýymyz kerek. Týrızmdegi qyzmet kórsetýdi jasaıtyn solar emes pe? Memleket tarapynan kásipkerlerge de jaqsy jeńildikter qarastyrylǵan. Týrıstik kásip bastasańyz onyń qurylysyna jáne oryndalýyna ketken shyǵynnyń 10%-in memleket ótep beredi. Bıyl jergilikti bılik 11 ótinimdi qabyldap, 181.6 mıllıon teńge qarjyny kásipkerlerge qaıtaryp berdi. Al eger saıahattaý maqsatynda, týrıstik nysandarǵa saıahatshylardy jetkizý úshin kólik alatyn bolsańyz, memleket tarapynan 25%-in ótep alýǵa múmkindigińiz bar.
Halyqtyń qamy úshin qolǵa alynǵan memlekettik baǵdarama, ókiletti organ óz úlesin qosyp jatyr. Lýdomanııa boıynsha oıyn bıznesi men lotoreıa qyzmetin memlekettik retteý boıynsha qyrýar eńbek atqaryldy, lıenzııalar sany azaıtyldy. 2021 jylǵy berilgen 71 lıenzııadan bıyl tek 28 lıenzııa qaldy. Kazınolar sany 9-dan 5-ke deıin, býkmekerlik keńseler 38-den 13-ke deıin, totalızatorlar 10-nan 2-ge deıin qysqartyldy.
Týrızm – el ekonomıkasynyń eleýli bóligi. Kórikti jerlerimizdiń tórtkúl álege tanytyp, el týrızmin damytý árdaıym ózekti bolyp qalady.
