2022 jyly 20 nauryzda Qara teŋızde alapat dauyl bolyp, Reseidıŋ Novorossiisk portynda Kaspii qūbyr konsorsiumynyŋ (KQK) aimaqtyq qūrylǧylary ısten şyqqan bolatyn. Sol küngı Resei BAQ-ynyŋ mälımetınşe, küşı bes balǧa deiın jetetın dauyl tūrǧan.
KQK bas direktory Nikolai Gorban oqiǧa jaiynda ailaqtan mūnai tasityn qondyrǧynyŋ ekeuı ısten şyqqanyn rastap, 24 nauryz künı «Azattyq radiosyna» mälımdedı.
Būl turaly Reseidıŋ Qazaqstannan mūnai öndıretın şetel kompaniialaryna qarsy diversiiasy bolu mümkın degen boljam da boldy. Būl qanşalyqty ras? Qūbyrdyŋ Qazaqstannyŋ ekonomikasyna äserı qandai?
Foto: cpc-online.ru
Tarihqa şolu: Kaspii qūbyr konsorsiumy qaşan qūryldy?
Alǧaş Teŋız mūnai ken ornyn bırıgıp igeru üşın KSRO men AQŞ arasynda kelıssöz jürgızıldı. Köp keşıkpei Keŋes odaǧy ydyrap ornyna täuelsız 15 respublika paida bolǧannan keiın, AQŞ-nyŋ kompaniiasymen bastalǧan kelıssözdı täuelsız Qazaqstan özı jürgızuge tiıs boldy.
1993 jyly «TeŋızŞevrOil» JŞS qūrylady. Bırlesken käsıporynnyŋ mındetı Teŋız mūnaiyn öndırıp ony şetelge şyǧaratyndyqtan, Qazaqstan eşbır mūhitpen şektespeitın qūrylyq ışındegı memleket bolǧandyqtan, öndırılgen mūnaiyn syrtqy naryqqa şyǧaru üşın mındettı türde körşıles jatqan bır eldıŋ jerınen ötkızuge tura keletın. Al Qazaqstan üşın sol jyldary jalǧyz ǧana tiımdı jol Resei Federasiiasy edı.
Alǧaşqyda Teŋız mūnaiyn Resei Federasiiasynyŋ jerımen Qara teŋız jäne Baltyq teŋızı jaǧalaularyna temır jol transporty arqyly tasyp jürdı. Bıraq būl tasu ädısı tiımsız bolatyn. Ärı şyǧarylatyn önım kölemı öte az edı. Sondyqtan Teŋız mūnaiyn tasityn mūnai qūbyryn salu kerek boldy. Sol üşın Kaspii Qūbyr Konsorsiumyn (KQK) qūruǧa kırıstı.
Qazaqstan Respublikasy men Oman Sūltandyǧy bırıgıp qūrǧan Kaspii Qūbyr Konsorsiumyna köp keşıkpei Resei Federasiiasy qosyldy. Keiın būl bırlestıkke bırneşe mūnai öndıruşıler kompaniiasy kırdı. Söitıp, 1999 jyly Teŋız-Novorossiisk halyqaralyq mūnai qūbyryn saluǧa kırısedı.
- 1992 jyly 17 mausymda Qazaqstan Respublikasy men Oman Sūltandyǧy Kaspii Qūbyr Konsorsiumyn (KQK) qūrdy.
- 1992 jyly 23 şılde de oǧan Resei Federasiiasy qosyldy. Jobaǧa qatysu jönınde Äzerbaijan Respublikasyna da ūsynys jasalǧan bolatyn. Bıraq Baku-Tbilisi-Djeihan mūnai qūbyryn salu jönınde kelısım-şart jasap qoiǧanyn aityp, Äzırbaijan ükımetı būl jobadan bas tartty.
- 1994 jyly Konsorsium qūru turaly Kelısımge qol qoiylǧannan soŋ, KQK Direktorlar Keŋesı qūryldy.
Būl Keŋestıŋ töraǧasy bolyp Qadyr Baikenov sailandy. Direktorlar Keŋesıne QR enegetika jäne otyndyq resurstar ministrınıŋ orynbasary bolǧan Anatolii Lobachev pen «Qazaqmūnaigaz» korporasiiasynyŋ prezidentı Bolat Elamanov, Resei Federasiiasy tarapynan otyn jäne energetika ministrınıŋ orynbasary Viktor Ott müşe bolyp kırdı. Köp keşıkpei oǧan RF otyn jäne energetika ministrı Iýrii Şafranik teqosyldy. Direktorlar Keŋesınıŋ alǧaşqy otyrysynda KQK-nyŋ Atyrau komitetı qūryldy. Atyrau komitetıne «Magistraldyq mūnai qūbyrlary» ÖB Bas direktorynyŋ orynbasary Qaiyrgeldı Qabyldin men «Qazaqmūnaigaz» kompaniiasy mūnai tasymaldau Basqarmasynyŋ bastyǧy Zinon Äbdırahmanov müşe boldy. Sonymen qosa Atyrau komitetıne Resei Federasiiasy tarapynan «Transneft» AQ prezidentı Sergei Vinnichenko ökıldık ettı.
Foto: kuban.mk.ru
Qūbyr salu jūmysyn kım qarjylandyrdy?
Qūbyrdy qūru bastalǧan kezde Jobany ūiymdastyru men qarjylandyru mındetın Oman Sūltandyǧy aldy. Olar KQK-nyŋ qūryluyna, mūnai qūbyrynyŋ jasaqtaluyna, investisiialar negızdemesın daiyndauǧa t.b. jūmystarǧa köptegen qarjy bölgen edı. Degenmen, jobany ıske qosu üşın älı de taǧy köptegen qarjy kerek boldy. Oman Sūltandyǧy mūndai qarjyny tauyp bere almaityn aitty. Sol sebeptı jobaǧa jaŋa investorler tartu kerek dep şeştı. Ol kezde Resei Federasiiasy men Qazaqstan Respublikasynyŋ ekonomikalyq jaǧdaiy älı tūraqsyz edı.
1996 jyly säuır aiynda Almaty qalasynda KQK qaita qarau turaly hattamaǧa qol qoiyldy. Qūjatta, KQK Jobasyna şeteldık mūnai öndıruşı kompaniialardyŋ kıruı men tüsken tabystan olarǧa tiıstı ülesın alyp otyru mäselesı qarastyryldy. 1996 jyldyŋ mamyrynan jeltoqsan aiyna deiın Mäskeudıŋ «Metropol» qonaq üiınde KQK aksionerlerınıŋ jaŋa kelıssözderı öttı.
Kelıssöz şeşımımen qūbyr jüiesı qūrylysyn qarjylandyrudy moinyna alǧan jeke mūnai kompaniialaryna KQK-y aksiiasynyŋ jartysyn satu turaly kelısımge qol qoiyldy. Qazaqstan Respublikasy men Resei Federasiiasy öz kezegınde qaita qūrylǧan konsorsiumǧa naryqtyq qūn boiynşa baǧalanǧan qūbyr aktivterın beretın boldy. Olardyŋ baǧasy Resei Federasiiasy üşın-$300 mln, Qazaqstan Respublikasy üşın-$230 mlndep baǧalandy.
- Resei Federasiiasynyŋ ülesı-24 %;
- Qazaqstan Respublikasynyŋ ülesı-19 %;
- Oman Sūltandyǧynyŋ ülesı-7 %;
Qalǧan 50 % aksiia «Şevron KaspianPaiplain Kompaniiasyna» (AQŞ)-15%, «LUKAKO» (Resei-AQŞ)-12,5%, «Mobil KaspianPaiplain Kompaniia» (AQŞ)-7,5%, «Rosneft»-Şell KaspianVenchurz Limited» (Resei-Niderland)-7,6%, «Adjipİnterneişnl N.V.» (İtaliia)-2%, «Britiş Ges» Oversiz Holding Limited» (Ūlybritaniia)-2%, «Kazahstan PaiplainVencherz LLS» (Qazaqstan-AQŞ)-1,75% i «OriksKaspianPaiplain LLPS» (AQŞ)-1,75% kompaniialaryna satyldy. (Aleksandrov V., «Neft iz Tengiza: Proekt 21 veka»). Olar mūnai qūbyry qūrlysyn qarjylandyratyn boldy. Keiın, Oman Sūltandyǧy özınıŋ ülesın satyp būl jobadan şyǧyp kettı.
Foto: cpc-online.ru
Qūbyrdaǧy aqau: Ekonomikaǧa äserı
20 nauryzda bolǧan oqiǧa mamandardyŋ aituynşa, mūnai tasymaldau kölemın edäuır azaituǧa äkelıp soǧuy mümkın. Qazaqstan osy qūbyr arqyly täulıgıne 1,2 million barrel mūnai tasymaldaidy. Iаǧni, Qazaqstan mūnaiynyŋ 80 paiyzǧa juyǧyn tasymaldauşy Kaspii qūbyr konsorsiumy. Būl jylyna 53 mln tonna mūnaidy qūraidy. Al kompaniia memleket tabysynyŋ 20 paiyzyn qamtamasyz etıp tūr.
Energetika ministrınıŋ bır qondyrǧynyŋ jūmys ıstei bastaǧany turaly aqpartty KQK arada bırneşe kün ötken soŋ rastady.
"28 nauryzda Kaspii qūbyr konsorsiumynyŋ ailaqtan mūnai tasymaldaityn qondyrǧylarynyŋ bırı (VPU-1) ıske jaramdy ekenı anyqtalyp, mūnai tasymaldai bastady”, – dep habarlady KQK baspasöz qyzmetı..
Ekonomist Maqsat Halyqtyŋ aituynşa, ekonomika ministrlıgı qūbyrdy uaqytynda jöndemei, ekonomikaǧa şyǧyn äkelıp otyr.
«Negızınde ötken joly zardap şekken kezde qūbyrdyŋ bıraz bölıgın qalypqa keltıremız degen. Iаǧni, 3-aq apta ketedı degen. Alaida odan berı qarai, aitylǧan uaqyt ötıp kettı. Ol jerde eşqandai jūmystar bastalmaǧan. Eger säuır aiynda qalypqa keltırılmese, būl Qazaqstan ekonomikasyna qyruar zalal keltıredı. Onyŋ qzınde osy oryn alǧan apat jaǧdaiy, jalpy mūnai öndırudıŋ qysqaru jaǧdaiymen eskergen künnıŋ özınde Qazaqstannyŋ IJÖ 2 paiyzǧa qysqaraiyn dep tūr. Eger de būl sozylyp ketse, ülken şyǧyn.Bır ai remonttan bız şamamen KQK qūbyry 3 milliard dollar joǧaltyp alamyz. Mäselenıŋ bylai örbuı halyqaralyq kompaniialardyŋ Kaspii Qūbyr konsorsiumynan şyǧyp ketuıne äkep soqtyrady. Ondai jaǧdaida bızdıŋ mūnaidy Europaǧa satu mümkındıgımız şekteluı äbden mümkın», - deidı ekonomist.
Aita ketetın jait, Qazaqstan biudjetınıŋ 40 paiyzy men eksport kırısınıŋ 60 paiyzy mūnai tabysynan qūralǧan.
«KQK arūyly Qazaqstan münaiyynyŋ 80 paiyzyn eksportqa şyǧarady. Ötken jyly bız eksportqa 68,5mln tonna kölemınde mūnai şyǧarǧanbyz. Onyŋ jalpy sommasy 27,7 mlr dollarǧa baǧalanady. Onyŋ 80 paiyzy 22 mlrd dollardy qūraidy. Sondai-aq, ötken jyly bız osy KQK arqyly 53 mln tonna mūnaidy Europaǧa jöneltkenbız. Mınekei, osy sandardyŋ özı KQK Qazaqstannyŋ mūnai eksportyndaǧy eŋ negızgı tranzittık jol bolyp tabylatynyn aiǧaqtatady.Al būl mäsele tez şeşılmese, memleket el aldyndaǧy äleumettık jauapkerşılıgın oryndai almai qaluy mümkın jäne 100-den astam mūnaişy jūmyssyz qalady.», - deidı ekonomist Maqsat Halyq.
Künı keşe ǧana QR Energetika ministrı Bolat Aqşolaqov Mäjılıstıŋ jalpy otyrysynda Kaspii qūbyr konsorsiumyn qalpyna keltıru qarqyny turaly aitty. Jöndeu jūmystary aiaqtalyp, aua raiynyŋ qolaisyzdyǧyna bailanysty üzılıspen jürgızılgenın habarlady.
«Qūbyrlardy auystyru aiaqtaldy, keşe su tögılmeuı üşın problemalyq jerlerdı anyqtau üşın qysymdy tekserıp, su toltyryldy. Bügın sudy aǧyzyp, sisternany jürgızıp, KQK jūmys ıstei bastaidy dep kütken edık. Bügınnen bastap VPU-3 (tasymaldauşy şvarter qondyrǧysy) tolyqtai jūmys ıstei bastaidy, sodan keiın mūnai qūbyry özınıŋ ötkızu qabıletın 100% qalpyna keltıredı», - dedı ministr.
Sonymen qatar, Novorossiiskıge barlyǧynyŋ qalpyna kelgenıne köz jetkızu üşın qosymşa mamandar jıberıldı. Tolyq KQK osy aptanyŋ soŋyna qarai jūmys ıstei bastaidy.
VPU-3 jäne VPU-2 de jöndeuden ötedı. Ministrdıŋ aituynşa, VPU-2 qazırdıŋ özınde kürdelı jöndeudı kütıp tūrǧan, boljam boiynşa, aldaǧy mamyrda aiaqtalady.
Sarapşylardyŋ pıkırınşe, jöndep bolǧanǧa deiın Qazaqstan ekonomikasyna tigızer zalaly men şyǧyny köp bolmaq.
Aldyn ala mälımetter boiynşa, Kaspii qūbyr konsorsiumyndaǧy apattan Qazaqstanǧa keletın şyǧyn şamamen, 100-150 milliard teŋgenı qūraidy. Ötken aptada Energetika ministrı Bolat Aqşolaqov KTK qazır 60 paiyzdyq quattylyqpen jūmys ıstep jatqanyn jäne şyǧyn onşa auyr emes ekenın habarlady. Bıraq jöndeu jūmystary mamyrdan keiın jalǧasatyn bolsa, şyǧyn aiyna 1 million tonnany qūrauy mümkın.
Dana Nūrmūhanbet
«Adyrna» ūlttyq portaly
