Demalystyŋ soŋy jaǧymsyz oqiǧalarmen este qalmas üşın qauıpsızdık erejelerın bılıp, ony saqtau maŋyzdy, dep habarlaidy «Adyrna» tılşısı Almaty.tv -ǧa sılteme jasap.
Almaty qalasy TJ joiu basqarmasynyŋ bastyǧy Denis Iаrsev kez kelgen turistık sapar bırqatar qiyndyqtarmen bailanysty ekenın atap öttı. Olar sol jerdegı naqty kedergıler de, aua raiynyŋ kürt özgeruı de boluy mümkın.
- Tabiǧat aiasyna şyǧarda üstıŋızge kigen kiımderdıŋ soǧan sai boluyna män beru kerek. Ol yŋǧaily jäne yqtimal qauıpterden qorǧaudy qamtamasyz etuı tiıs, - dedı basqarmasynyŋ bastyǧy.Maman aua raiy boljamyn jäne dauyl turaly eskertulerdıŋ yqtimaldyǧyn eskerudı ūsynady: - tauly jerlerde aua raiy naşarlaǧan jaǧdaida, sapardy basqa künge auystyryŋyz. Būl aşyq su obektılerıne de qatysty. - saparǧa şyǧar uaqytty ǧana emes (saparǧa taŋerteŋ erte şyqqan dūrys), sonymen qatar qaitu uaqytyn da josparlaŋyz. Qolaisyz aua raiynda jaraqat alu qaupı bırneşe ese artady. Eger tauda jürgende aua raiy būzylsa, eŋ dūrysy, qalaǧa oralu nemese tömen tüse bastau kerek. Naizaǧai kezınde jalǧyz tūrǧan aǧaştardyŋ astyna jasyrynuǧa bolmaidy. Eger özıŋızdı naşar sezınıp tūrsaŋyz, tauǧa barudy keiınge qaldyru kerek. Brifingke qatysqan TJM Respublikalyq jedel-qūtqaru jasaǧynyŋ bas qūtqaruşysy, kinologiialyq bölımşenıŋ mamany Dmitrii Denisov tuystaryna nemese tanystaryna qaida bara jatqanyŋyzdy habarlaudy ūsynady.
- Adamnyŋ qauıpsızdıgı özınıŋ qolynda. Būl turaly ünemı oilanu kerek. Eger oqys jaǧdai bolsa, qūtqaruşylar bırden kelmeidı. Tauly aimaq bolǧandyqtan osyny eskeru qajet, - dedı ol.Tekserılgen oryndar men baǧyttardy taŋdaŋyz: - Sız baratyn jerıŋızdıŋ jai-küiı men tabiǧatty paidalanu rejimın naqtylaŋyz. Ūlttyq saiabaqtar, qoryqtar men orman şaruaşylyqtaryna barudyŋ naqty erejelerı bar; - jer bederı men sız bet alǧan baǧyt sızdıŋ daiyndyq deŋgeiıŋızge säikes keletınıne köz jetkızıŋız. Eger sız kürdelı, köp kündık jolǧa şyǧudy josparlasaŋyz, käsıbi nūsqauşyǧa jügıngen jön; - bır künde bırneşe nüktege baruǧa tyryspaŋyz; - tauǧa jalǧyz barmaŋyz, vizualdy qoljetımdılık şegınde oryndardy taŋdaŋyz jäne taŋdalǧan nükteden auytqymaŋyz. Sonymen bırge, qūtqaruşy adasyp qalǧan jaǧdaida özın qalai ūstau kerektıgıne keŋes berdı: - bailanys bolǧan jaǧdaida 112 nömırı boiynşa TJD bıryŋǧai kezekşı-dispetcherlık qyzmetıne mynadai aqparatty habarlau qajet: qaida, qaidan, qanşa jürdı, qai jerden öttı, qazır ne körıp tūrsyz jäne odan ärı sūrau boiynşa. Qyzmet QR IIM TJB Respublikalyq jedel-qūtqaru jasaǧymen bailanystyrady. Eger sız qoŋyrau şalsaŋyz, ornyŋyzda qalyŋyz, qajet bolsa, özıŋızge alǧaşqy kömek körsetıŋız jäne öz betıŋızşe şyǧuǧa tyryspaŋyz; - eger bailanys bolmasa, joldan şyqpaŋyz, basqa jol ızdemeŋız. Jaqyn jerde aşyq aumaqty tauyp, sonda bolyŋyz; - eger ötken uaqyt boiynşa sız alysqa ūzamaǧan bolsaŋyz (özıŋızdıŋ baǧalauyŋyz ärdaiym obektivtı bola bermeitının eskerıŋız), kündızgı uaqytta kelgen soqpaq baǧytymen tanys jerlerge nemese bailanys paida bolǧanǧa deiın tömen tüsıŋız. Eger senımdı bolmasaŋyz, üreilenıp, qoryqsaŋyz – ornyŋyzda qalyŋyz; - eger tūman tüsse nemese qatty jaŋbyr jausa, kütken dūrys; - eger sız aşyq jerde bolsaŋyz, qaraŋǧyda ot jaǧuǧa nemese şam jaǧuǧa bolady – būl qūtqaruşylar üşın qosymşa belgıler. Tabiǧat aiasyna demalysqa şyǧarda taǧy nenı daiyndau kerek: - telefon men pauebanktı 100% quattaŋyz, qol şam alyŋyz; - säikes keletın aşyq tüstı kiım men yŋǧaily aiaq kiımdı taŋdaŋyz, mındettı türde - bas kiım jäne aua-raiy özgergen jaǧdaida jyly kiımder jiyntyǧy; - alǧaşqy kömek qobdişasyn jinaŋyz. Eŋ az degende onyŋ ışınde: antiseptik, taŋǧyş, antigistaminder jäne därıgerdıŋ nūsqauy boiynşa tabletkalar. Eŋ köp degende, qaida jäne qanşalyqty baratynyŋyzǧa bailanysty. Künnen qorǧaityn kremdı, küiıkke qarsy qūraldardy jäne jändıkterge qarsy spreidı, gigienalyq qūraldardy ūmytpaŋyz; - su men azyq-tülık qoryn daiyndaŋyz. Demalys kezınde özıŋızge tanys emes taǧamdardan däm tatuǧa bolmaidy, qantty gazdalǧan susyndar men alkogoldık susyndardy qoldanu ūsynylmaidy; - eger sız jai ǧana seruendep, jeŋıl piknikpen şektelgıŋız kelmei, ot jaǧu kerek bolsa, ol üşın qajettı mangal, otyn men tūtatu qūraldaryn qamtamasyz etuıŋız kerek. Jerde ot jaǧuǧa bolmaidy - tek arnaiy belgılengen jerlerde jaǧu kerek. Kökke şyqqanda, qoqys dorbalaryn özıŋızben bırge alyp jürıŋız, sodan keiın ony bükıl alaŋnan jinap jürmes üşın olarǧa qoqysty bırden salyŋyz. Ormanda özıŋızdı ūstau erejelerın saqtai otyryp, sız tabiǧatty ǧana emes, aqşaŋyzdy da saqtaisyz. Qūtqaruşylar qar köşkınıne tüsken kezde, ümıtsızdık pen üreilenbeudı, tynys alu üşın dūrys toptasudy ūsynady. Köşkınnıŋ toqtaǧanyn kütıŋız. Eger qozǧalu mümkındıgı bolsa, joǧary qarai jorǧalaŋyz. Aiqailamaŋyz: sızdı estu ekıtalai, esesıne sız küşıŋız, ottegı men jyludy joǧaltasyz. Jaiau seruendeu kezınde saqtyq şaralaryn elemeuge bolmaidy, tıptı olar sızge bolmaşy bolyp körınse de. Turistık toptyŋ barlyq müşelerınıŋ habardarlyǧy kütpegen jaǧdailardan aulaq boluǧa, uaqytty paidaly jäne jaǧymdy ötkızuge kömektesedı.
