Til – júıeli hám kúrdeli qubylys ekeni anyq. Onyń qudirett de qasıettii kúshinde esh ólsheý joq, shekteý de qoıylmaǵan. Kez kelgen memlekettiń tiline jáne onyń kórkemdigine teń keler teńeý de tabylmasy anyq. Uly uǵym – barsha ulttyń jany ári halyqtyń úni. Tili joıylsa halyq ta jer betinen joǵalýy sózsiz ekeni talaıdan beri aıtylýda.
Ult sózi qozǵalǵan tusta, shúbásiz «memlekettik til» uǵymy paıda bolary haq. Memlekettiń ortaq tili – el rýhyn kóteretin, jeke memlekettik rámizderi baıraq, eltańba, ánuran sekildi dárejesi asqaq el qazynasy bolyp tabylatyny jasyryn emes.
Qazirgi qazaq qoǵamyndaǵy keıbireýlerdiń tildi bilmeýi, máńgúrttiktiń basy da óz ana tilin umytýdan ári ony ózge tilge aıyrbastaýdan týǵandaı-aq. Tili men mádenıetinen aıyrylǵan mundaı adam rýhanı kedeılenýimen qatar óz bolmysyn túsinbeıtini taǵy bar.
Memleketiniń erteńin oılaǵan, bolashaqtyń jarqyn bolýyn qalaǵan adam ár patrıot aldymen qoǵamda ózin jóndeýi tıis dep esepteımiz. Dál qazirgi sóıleý jáne jazý ádebimiz ben tilimizdegi kóptegen amal-tásilderdiń qoldanylýy men sózderdiń aıtylýyna nazar aýdarý qajet. Aıtar sózdiń orynsyzdyǵy baıqalsa, onyń aıtylýy qazaq tiliniń tildik normalaryna sáıkes emestigi belgili. Osy jaıynda kóńilge kúdik uıalatar surlanǵan saýaldar men kúdikter sany arta beretindigin de aıta ótkenimiz jón. Sóz qoldanysynyń durystyǵy ne burystyǵyn baǵalaý,oǵan naqty baǵa berý arqyly pikir bildirý ońaı emes. Bul tusta qoǵamda tartysty pikirtalastar men talqylaýlar tolassyz júrýde. Ózekti máseleniń birine aınalǵan tildik mádenıet –ulttyq qundylyqty saqtaýǵa baǵyttalǵan deýge bolady.
Qazir konertterde, konferenııalarda ne bolmasa sherýler barysynda, qoǵamdyq jerlerde spıkerdiń kópshilik aldynda sóılegen sózi jurtshylyqty uıytyp qana qoımaıdy ári tyńdaýshyǵa ózindik áser syılaýy qajet. Oı men sanaǵa qatar áser etip, jańa lep syılaıtyn sózdi tyńdaýdan eshkim de jalyqqan emes. Sondyqtan adamdar arasyndaǵy qarym-qatynas taza sóıleý arqyly júzege asyp otyratynyn eskergen jón.
Til mádenıeti men sóıleý ádebine ekpin qoıǵan tulǵa sóıleý etıketine, qazaq tiliniń tildik qurylymyna zer salady, muqııat bolady. Óz oıynda sóıleýdiń izettiligi men ornyn, ózindik qyrlary men syrlaryn ańǵarady. Sóz tazalyǵy – bizdiń qazirgi qoǵamda asa qajetti mańyzy bar dúnıelerdiń biri de biregeıi. Zamannan talaby boıynsha qarapaıym tulǵa sóıleý barysynda, sóz arasynda bógde tildiń elementterin qoldanbaǵany durys. Mundaı qaǵıdanyń bolýy ol sharttylyq. Sebebi bir tilde taza ári anyq sóıleý – ultqa, halyqqa, týǵan jerge degen úlken qurmettiń belgisi.
Til máselesinde qoıylar negizgi talaptardyń biri – sózdik qordyń moldyǵy. Talapqa moıynsynbaı sóz baılyǵyna den qoımaǵannyń tili jutań, sózi az bolary barshaǵa málim. Sapanyń fýnkıonaldyq stılderdegi beınesi árqıly bolǵanymen, qoǵamnyń barlyq múshelerine qoıylatyn talap pen mindetteme bir. Tildiń baılyǵy sózdik mádenıettiń quramdas bólikteriniń biri. Tildiń baı bolýy ol – ult baılyǵy ári maqtanyshy ekeni anyq.
Sóz ádebi – adamdardyń arasyndaǵy tildik qarym-qatynastyń, sóılesýdiń odar ary til qatýdyń qoǵamdyq jurtshylyq qabyldap saralaı bilgen ulttyq sıpaty bar qurylymy, etıketi jáne erejesi. Sóıleý ádebin qalyptastyrý úshin adamda tildik qatynastar bolýy shart. Sóıleý bilý- til mádenıetine barar joldyń alǵashqy bastaýy deýge bolady. Sóıleı bilýdiń ózi de – óner. Bul syndy pikir halyq arasynda qalyptasqan.
Memlekettik til kategorııasyna toqtalmaı ótpeý jón bolmas. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev jasaǵan úndeýleriniń birinde tildiń ǵumyryna qatysty úlken problema kótergen. Joldaýda qazaq tilin saqtaý men ony qurmetteý kerektigi sóz etiledi.
Tamyry tereńge jaıylǵan tarıhtyń eń qıyn-qystaý kezeńderin ótkergende ana tilimiz dara týǵan babalarymyzdyń arqasynda halqymyzǵa mura bolyp saqtalǵan. Sol sebepti, memlekettik tildi bilý –sol elde turyp jatqan árbir azamattyń basty mindeti, basty paryzy. Qazaq tili- ult maqtanyshy ári san ǵasyr boıy saqtalǵan sarqyt, mura. Ol ýaqyt óte kele eskirmeıdi, kerisinshe ýaqyttyń ozyq úlgisi bola biledi. Qazaq tilindegi sózderdiń baılyǵyna qyzyǵyp, «tildi úırenemin, durys qoldanamyn» deýdiń ózi óte jaqsy bastama. «Tildik mádenıetti, sóıleý ádebin qoldaımyn» dep janashyrlyq tanytyp, ana tildiń dárejesin qorǵaýǵa nıet etkender bolsa qazaq tiliniń ǵumyry uzaq bolmaq.
Kúndelikti qoldanatyn árbir sóz ben aıtylar oıǵa mánge abaı, muqııat bolýǵa tıispiz. Degenmen halyq ishinde adamdardyń sóıleý daǵdysynda, til tazalyǵyna kir keltiretin, sóılem arasynda qyzmetsiz, orynsyz qystyrma sózder men bos sózder kóptep kezdesedi. Qazaqtyń tildik mádenıet deńgeıi kez kelgen adamnyń sózi men jazýynda edáýir aıtylyp ta, baıqalyp ta keledi. Sóz mádenıetin nasıhattaý bizdiń qoǵamda áli de jetkiliksiz ekeni ay bolsa da shyndyq. Alaıda este saqtaý qajet! Qazaq tili – kúrdeli bolsa da, álemdegi eń kórkem ári eń suly tilderdiń biri de biregeıi. Ana tilimiz – ultymyzdyń júregi jáne ótkenderdiń amanaty ekenin umytpaıyq!
