«اسىلعان ەت»، «ەت تاماق» - مەنىڭ باعزى زاماننان بەرگى اتىم!.
بەس بارماعىڭىز جوق، قولىڭىزدا ەكى باس بارماق، ءتورت ساۋساق، ياعني باس بارماق پەن ءتورت ساۋساقتى قوسقاندا «بەس ساۋساق» بولادى، بەسبارماق بولمايدى. باسقا ەكى بارماق باشپايلارىڭىزدا تۇر.
قازاقتا:
«بەس ساۋساق بىردەي ەمەس»، - دەيدى، «بەس بارماق بىردەي ەمەس» دەمەيدى!
«ەت ەتكە، سورپا بەتكە»، - دەيدى، «بەسبارماق، بەسبارماققا» دەمەيدى!
«ەت اساتۋ»، - دەيدى، «بەسبارماق اساتۋ» دەمەيدى!.
«ەت جەمەسەك دە، سورپا ىشكەندەي بولدىق»، - دەيدى، «بەسبارماق جەمەسەك تە، سورپا ىشكەندەي بولدىق» دەمەيدى!.
مەن ءپىسىپ دايىن بولعانىمدا «ەت تارتامىز»، - دەيدى، «بەسبارماق تارتامىز» دەمەيدى!.
ماحامبەت: «وزەگى تالىپ ەت جەمەي...ەرلەردىڭ ءىسى بىتەر مە؟»،- دەپ جىرلادى، «وزەگى تالىپ بەسبارماق جەمەي، ەرلەردىڭ ءىسى بىتەر مە؟» دەمەدى!.
كەزىندە قازاق دالاسىنا كەلگەن ساياحاتشىلار قازاقتان مىنا تاماقتىڭ اتى نە دەپ سۇراعاندا «اسىلعان ەت» دەسە، ونىڭ ناقتى «قۋىرداق» دەگەن سياقتى ءبىر اتى بولۋ كەرەك دەپ، ماعىناسىن سۇراعاندا «قولمەن جەيمىز» دەسە كەرەك، ساياحاتشىنىڭ ءتىلىن ءبىر كورگەندە مەڭگەرمەسى انىق قوي. سودان ساياحاتشى، زەرتتەۋشىلەر بىرىنەن ءبىرى الىپ «بەسبارماق» دەپ جازسا، ءبىزدىڭ قازاق (سونىڭ ىشىندە كەي زيالى) ءوز اسىن وسىلاي اتاپ ءجۇر. قازاقتا اسىلعان ەتكە قاتىستى «بەسبارماق»/«بەشبارماك» دەگەن ۇعىم، ءسوز مۇلدە جوق!. ءبىر دە ءبىر فولكلورلىق مۇرامىزدا ەرتەگى، اڭىز، ليريكالىق، ەپوستىق جىرلارىمىزدا، ماقال-ماتەلىمىزدە «بەسبارماق» دەگەن تاعام جوق. «بەسبارماقتى ەرگەجەيلى قوساياق» دەگەن كەمىرگىشتەر وتريادىنا جاتاتىن كىشكەنتاي اڭ بار. «بەش» ءسوزىن ءبىزدىڭ قازاق «سەنىڭ قۇنىڭ بەش تيىن» دەپ «سان» ايتۋعا قولداناتىن.
كەزىندە باستى تەلەارنامىز «بەشبارماك شوۋ» دەگەن حابار شىعارىپ، ونى جانار ايجانوۆا جۇرگىزىپ، قازاقتىڭ بەتكە ۇستار مادەنيەت قايراتكەرلەرى كەلىپ، «اسىلعان ەتتى» جەپ، ماعان تاڭىلعان «بەسبارماق» اتاۋىنا ءبىر ءسوز ايتپاي كەتكەن، بۇل حابار ايتەۋىر جابىلداۋ. ەندى 26 قازاننان كينوتەاترلاردا «بەسبارماق» دەگەن كاسسالىق كينو كورسەتىلمەكشى. رەجيسسەرى: بەيبىت ونەر. كينو مەملەكەتتىڭ - يدەولوگيا قۇرالى. ماعان «بەسبارماق» دەپ وزگە حالىق تاڭعان اتتى كينو اتاۋىنا شىعاردى. «اتتەڭ ەتپەن بىرگە اسىلىپ كەتەتىن تىلىمە ءتىل بىتسە، قازاعىمنان قايران جوق ەكەن»، - دەپ ءوزىم كۇرەسەر ەدىم.
قازاعىم كۇرەسپەگەسىن، بىلتىر مۇڭىمدى مەنى زەرتتەي كەلگەن جاپوندىق سۋرەتشى قىز ياھاتا اكيگە شاقتىم. ياھاتا اكي كيوتو ونەر مۋزەيىندە «بۇنى بەسبارماق دەپ اتاما» اتتى پلاكاتتار كورمەسى ارقىلى مەنىڭ مۇڭىمدى الەمگە جەتكىزدى.
قازاعىم، سەن مەنى «بەسبارماق» دەپ اتاماشى!
سەنىڭ "بەسبارماق" اتاۋىڭ، كونە ءتىلدى ساقتاعان التاي اسقان قازاقتارىمنىڭ ءتىلىن بۇزا ما دەپ قورقامىن!
تاتتىگۇل قارتاەۆا
ەتنوگراف-عالىم، پروفەسسور
