Alaş qairatkerlerınıŋ dınge közqarasyn arnaiy taqyryp etıp zerttegen ǧalymdy kezıktırmedım. Bälkım, bar şyǧar. Alaş qairatkerlerı degen de tūtas monolit emes, ärqaisysy jeke-jeke tūlǧa. Sonda da, keibır mäselelerdı aita keteiık.
«Älhamdulilla, alty million qazaqpyz» deidı Ahaŋ. 1918 jyly Qoqan qyrǧynynan qaşyp jürıp ūstalǧanda, Mūstafa Şoqai «Kımsıŋ?» degenge, «Älmisaqtan mūsylmanmyn» dep jauap beredı. «...Osy üş türdıŋ bärı bızdıŋ şariǧattan, Injılden, Budda oquynan, L.N.Tolstoi filosofiiasynan tabylady» dep jazady Älihan. Iаǧni, Alaş qairatkerlerınıŋ mūsylmanşylyǧyna kümän keltıruge bolmaidy.
Bıraq. Olar sol kezdegı säldesı daǧaradai şalasauat qoja-moldalardy äbden synaǧan. Olardyŋ dümşelıgın, ötırıgın tüirep ötpegenderı az.
Al, qazaq ūlt-azattyq qozǧalysy saiasi sahnaǧa şyqqan uaqytta Alaştyŋ aldynda dındı aralastyru-aralastyrmau mäselesınde ülken taŋdau tūrdy. Sol kezde Älihan Bökeihanov qazaq dalasynda ekı: ne dıni baǧyttaǧy, ne keŋ maǧynada alǧandaǧy batys ülgısındegı saiasi qozǧalys paida boluy mümkın dep jazǧan edı. Solai boldy da.
Alaş qairatkerlerı batystyq ülgını taŋdady. Dın memleketten bölek bolsyn dep, Älihan Kadet partiiasynan şyǧyp kettı. Elde ar-ojdan, söz bostandyǧy, jiylys jasau erkındıgı bolsyn dedı. Dın, ar-ojdan mäselesı adamnyŋ ışkı, intimdı düniesı dep sanady. Iаǧni, alaştyŋ ūstyny – liberal qūndylyq. Olar alty million qazaqtyŋ qorǧany, dınınıŋ de, dılınıŋ de panasy boldy, bıraq olar dındar bolǧan joq.
Ol zamandaǧy tarihi kontekst pen qazırgı tarihi kontekst bölek. Sol sebeptı, Alaşty qandai da bır daularǧa, äsırese dıni müdde közdegen daularǧa sala bergen müldem jön emes.
Ūqsas jaŋalyqtar
