BOLAR ÄKIMGE QANDAI TALAP QOIYLADY?
Kandidattardy auyl äkımderın sailaǧandai, iaǧni tırkelgen saiasi partiialar jäne joǧary tūrǧan äkım ūsyna alady. Eger ūsynu merzımı aiaqtalǧan kezde bır ǧana kandidat bolsa, oǧan balama retınde oblys äkımı ekınşı kandidatty ūsynady. Al kandidattar müldem bolmasa, onda oblys äkımı ekı kandidaturany ūsynady. Al özın-özı ūsynǧan kandidat sailauǧa qatysuy üşın tiıstı äkımşılık-aumaqtyq bırlıkte tūratyn sailauşylardyŋ kemınde bır paiyz qolyn jinauy kerek. Audandar men oblystyq maŋyzy bar qalalardyŋ äkımderıne kandidat Qazaqstan azamaty boluy jäne 25 jastan tömen bolmauy, sondai-aq jekelegen memlekettık saiasi lauazymdarǧa qoiylatyn bılıktılık talaptaryna säikes keluge tiıs. Kandidat eŋbek ötılı boiynşa talaptardyŋ 11 nūsqasynyŋ bärıne de säikes keluge tiıs. Būl rette memlekettık qyzmette jūmys täjıribesınıŋ boluy mındettı emes. Bıraq, kemınde bes jyl jūmys ötılı, onyŋ ışınde ortaşa jyldyq ştat sany kemınde elu adam bolatyn orta käsıpkerlık subektılerınıŋ ne kommersiialyq emes ūiymdardyŋ basşy lauazymdarynda kemınde ekı jyl jūmys ötılı nemese prezidenttık jastar kadrlyq rezervıne alynǧan adamdar üşın kemınde bes jyl jūmys ötılı jäne taǧy basqalar boluy mümkın. Sailanatyn äkımnıŋ ökılettık merzımı – 4 jyl. Bır adam qatarynan ekı retten artyq audan (oblystyq maŋyzy bar qala) äkımı bolyp sailana almaidy. Sonymen qatar audan jäne oblystyq maŋyzy bar qala mäslihattaryna mäslihat deputattarynyŋ jalpy sanynyŋ kemınde besten bırınıŋ bastamasy boiynşa äkımge öz mındetterın tiısınşe oryndamaǧan jaǧdaida senımsızdık bıldıru turaly mäselenı qarau jönındegı ökılettıkter berıledı. Būl jaǧdaida mäslihat deputattardyŋ jalpy sanynyŋ köpşılık dauysymen äkımge senımsızdık bıldıruge jäne joǧary tūrǧan äkımnıŋ aldyna ony qyzmetten bosatu turaly mäsele qoiuǧa qūqyly. Bekıtılgen talaptyŋ ışınde ekı bırdei «ättegen-ai» bar sekıldı. Onyŋ bırınşısı jūmys ötılıne bailanysty. Būl jerde prezident sailauynda kandidatqa qoiylatyn 5 jyldyq memlekettık qyzmet talap etılmeidı eken. Bıraq ortaşa jyldyq ştat sany kemınde elu adam bolatyn orta käsıpkerlık subektılerınıŋ ne kommersiialyq emes ūiymdardyŋ basşy lauazymdarynda kemınde ekı jyl jūmys ötılın talap etu qanşalyqty oryndy? Zaŋda audan äkımı bolǧysy keletın kez kelgen adamǧa mümkındık berılu kerek edı. Sondai-aq audan nemese oblystyq maŋyzy bar qala äkımın mäslihat deputattary arqyly alyp tastau qanşalyqty oryndy? Atalǧan deputattar ädıl sailanbaǧannan keiın oblys äkımıne baǧynyşty bolyp şyqpai ma? Ūzyn sözdıŋ qysqasy, būl talap, yŋǧaisyz äkımdı qyzmetten aluǧa arnalǧan tetık bolyp jürmei me?«SAIаSİ QŪQYQTYQ REFORMA JÜRGIZU QAJET»
Saiasattanuşy Äzımbai Ǧali äkım sailauy öte maŋyzdy qadam ekenın aitady. Sebebı ol saiasi qūqyqtyq reforma jürgızbei, eldıŋ ekonomikalyq jaǧdaiy tüzelmeitının tılge tiek ettı. «Qazaqstan 1990 jyldary pärmendı ekonomikalyq saiasat jürgızdı. Sonyŋ arqasynda bız täp-täuır ekonomikalyq qarqyn aldyq. Bıraq būl bızge jetkılıksız eken. Endı bızge saiasi qūqyqtyq reforma jasau kerek eken. Ol üşın naqty jūmys ısteitın demokratiialyq instituttar qalyptasuy kerek. Ekonomikalyq reformadan keiın ekonomikamyz tüzelgenı jasyryn emes. Bıraq bara kele bızge bır maŋyzdy faktor jetıspeitını belıgılı boldy. Ol menşıkke kepıldık beru mäselesı. Sen öz eŋbegıŋmen bizneste qarjy jinadyŋ, bıraq ony ūstap tūratynyŋa eşqandai kepıldık joq. Ony älde bır adam tartyp aluy äbden mümkın. Sondyqtan qūqyqtyq saiasi reforma jürgızılu kerek. Qūqyqtyq saiasi reformanyŋ maqsaty menşık pen derbes adamǧa kepıldık beru bolyp sanalady», – deidı ol. Äzımbai Ǧali äkım sailauy separatistık köŋıl-küidı arttyryp jıberu mümkın dep sanaidy. Äitse de ol bilık osyny syltau etıp, saiasi qūqyqtyq reforma jürgızbei otyrǧanyn eske saldy. «Qazaqstanda orys diasporasy öte köp tūrady. Qūdai basqa bermesın, bıraq kei öŋırde separatistık köŋıl-küi paida boluy mümkın. Şyn mänınde bızdıŋ elımızde mūndai qauıp bar. Äu basta aitqanymdai bızdıŋ elde ekonomikalyq reforma öte jaqsy öttı, al qūqyqtyq saiasi reforma jartylai jürıp jatyr. Separatistık sebep bilıkke saiasi reformany jartylai jasauǧa syltau boldy. Bızdıŋ nomenklatura keide qisyndy, keide qisynsyz «Bır päle bolsa, ony toqtata almai qalamyz. Ekonomikalyq özgerıs jasadyq, bıraq saiasi qūqyqtyq reforma kerek joq» dep şoşytady. Bıraq şyn mänınde audandar özın özı basqaru kerek. Bıraq bız «separatizm bolady» dep qorqamyz. Bızdıŋ basşylarda saiasi jıger jetıspeidı. Qauıp bar. Bıraq saiasi qūqyqtyq reformany jasau kerek. Būryn «Ekonomikalyq reforma jürgızsek boldy, saiasi reforma jürgızudıŋ qajetı joq» degendei közqaras boldy. Bıraq saiasi qūqyqtyq reforma jasalmasa, ekonomikalyq reforma jartylai jūmys ısteitının körıp otyrmyz. Sondyqtan bızge saiasi qūqyqtyq reforma jasau kerek. Oǧan tolyq bara almaimyz nemese jartylai jasap, közaldau jasai alamyz. Oǧan negızgı sebep orys separatizmı asqynyp kete me degen alaŋ bolyp otyr. Mūndai qauıp bar. Bıraq onyŋ şyn mänınde qanşalyqty qauıptı bolatynyn bır Qūdai bıledı», – deidı Äzımbai Ǧali.«JERGILIKTI JERDIŊ MÄSELESIN TYŊDAP, DŪRYS ŞEŞSE»
Al saiasattanuşy Maqsat Jaqau Äzımbai Ǧalidyŋ «separatistık jaǧdai boluy mümkın» degen közqarasymen kelıspeidı. Öitkenı ol kandidat tırkelmes būryn qūzyrly organ tarapynan jıtı tekserısten ötu kerek ekenın eskerttı.«Būl jerde özın özı basqaru zaŋyna nazar audaru kerek. Separatistık ūstanymdaǧy adam kandidat tırkelmesten būryn, onyŋ Ata zaŋdy, qazaq tarihyn jäne memlekettık tıldı qanşalyqty deŋgeide meŋgergenı nazarǧa alynuy kerek. Sondai-aq ol jergılıktı jerde öz käsıbımen halyqqa paidasyn tigızgen azamat bolu kerek. Osy talaptarǧa säikes keletın azamat bolsa, ol kandidat retınde tırkelu kerek. Būl Qazaqstan bolǧandyqtan qazaqtyŋ ǧana qūqyǧy qorǧalady degen söz emes, elımızde türlı etnos ökılderıne de nazar audaru kerek. Al erteŋ künı separatistık mäsele bolyp jatsa, oǧan joǧaryda atalǧan zaŋdar jauap beru kerek. Eger kandidattyŋ oiy būzyq bolatyn bolsa, «ŪQK men jergılıktı azamattyq belsendıler jäne BAQ qaida qarap otyr?» degen sūraq tuyndaidy. Qazır äleumetttık jelıde qandai da şeneunıkke bailanysty dau bolsa, ol jauap berıp jatady. Kez kelgen adam äkım bolǧysy kelse, äu basta aitylǧan talapqa sai boluy kerek. Sol kezde ǧana memleketşıl äkımderdı sailai alamyz. Keiın kele-kele qandai da bır mäsele bolyp jatsa, ol basqa äŋgıme. Mysaly, joǧary qyzmetke adam taǧaiyndaǧan kezde, ol jıtı tekseruden ötedı. Sol sekıldı kandidattardy da tekseru kerek. Al endı «Soltüstıkke orystar äkım bolyp, qazaqtarǧa kün körsetpei qoiady» degen dünie bolmaidy. Mūndai baibalam saludyŋ qajetı joq. Memlekettık tılden bastap, Ata zaŋdy, qazaq tarihyn jaqsy bıletın azamat, meilı ol qazaq bolsyn, orys nemese tatar bolsyn äkım bolyp sailanu kerek. Erteŋ künı jergılıktı jerdıŋ mäselesın tyŋdap, ony dūrys şeşse boldy. Al endı separatistık oi äkımderden ǧana şyǧady degen qate tüsınık», – deidı ol.
Serık Joldasbai «Adyrna» ūlttyq portaly
