Kıtaphananyŋ Sirek qoryndaǧy mamandyr tapşylyǧy bırden baiqalady. Öitkenı qanşa kıtaphanda qanşa mamandar qanşama sauatsyzdyqtyŋ kuäsı bolyp jür. Kıtaphanalardyŋ Sirek qorynda jūmys ısteitın mamandar, arab, parsy jäne türkı tılderın bılmegen soŋ, külkılı jaǧdaiǧa qalyp jatady. Būǧan töte jazudy jäne qosyŋyz. Alaida uaqyt tarihşylardyŋ ǧana emes, kıtaphanaşylardyŋ da jan-jaqty boluyn talap etedı. Sony baiqaǧan Ädılet Ahmettıŋ janaiqaiy saitqa jariialanyp otyr.
Is jüzınde Ahmet Baitūrsynūlynyŋ arab tılınde jazylǧan nemese arab tılıne audarylǧan kıtaby joq boluy mümkın. Ötken ǧasyr orta şenınde Türkiia türıkterı Alaş taqyrybyn azdap audarǧany bolmasa, al arab älemı Ahmettı jäne Alaş ordany öz tılderıne audaruǧa mūrsasy bolmady. Eger Ahmettıŋ basqasy emes, bır ǧana arab älıpbiındegı eskı qazaq jazuyn yqşamdap, qazaqtyŋ töte jazuyn jasaǧanyn arabtar bılse, mümkın qazaq degen halyqtan osyndai bır ǧajap ǧalymnyŋ şyqqanyna taŋqalar ma edı?! Qalai degen künde de arabtar reformator Ahmet Baitūrsynūlyn zerttep körse eş uaqytta ökınbesı anyq.
YŊǦAISYZ JAǦDAILAR
Jä, köptegen adamdar arab älıpbiı men arab tılın ajyrata almai jür. Oǧan töte jazudy qossaŋyz, tıptı tüsıne almai qalady. Latyn älıpbiıne köşudı de latyn tılıne köşedı ekenbız dep jürgender bar. Eşkım özge halyqtyŋ tılıne köşpeidı. Tıl öz küiınde qalady. Bar bolǧany taŋbalardy auystyrady.
Men jürgen jerımde sirek kıtaptar men qoljazbalar qoryna kırudı ädetke ainaldyrǧanmyn. Sirek kıtaptar men qoljazbalardy qyzǧyştai qorǧap otyrǧan arularymyzǧa qaşan da alǧystan basqa aitarymyz joq. Degenmen elımızdegı keibır sirek kıtaptar qorynda köne kıtaptardyŋ aŋdatpasy (annotasiiasy) qate jazylyp jür. Onyŋ sebebı, töte jazu, qadım jauy, arab jäne parsy tılderı arasyndaǧy aiyrmaşylyqtardy bılmeuden bolyp otyr.
Men äldebır kıtaphanaǧa barǧanda, "Arab tılınde jazylǧan kıtap" degen aŋdatpamen tūrǧan ekı kıtapty qolyma alyp kördım. Işın aşsam, eşqandai da arab tılındegı kıtap emes, bıreuı Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 1926-1928 jyldary qoldanysta bolǧan, alaştanuşylar jaqsy bıletın – "Älıpbıi - jaŋa qūraly" eken. Ekınşısı, Ǧali Ormanūlynyŋ bertınde şyqqan "Ömır dastany". Bar bolǧany – ekeuı de töte jazumen basylǧan(suretke qaraŋyz).
Osyndai qyzyqty ärı yŋǧaisyz jaǧdailar köp. Basqa bır sirek kıtaptar qorynan Ahmet pen Mırjaqyptyŋ kıtaptarynyŋ bırge tüptelıp, aŋdatpasy da qate bırlıgenın körgenbız. Osy aǧattyqtardy sol jerde jauapty adamdaryna aityp tüzetıp jürmız.
KÖŊIL BÖLINBEGEN SALA
Keŋes kezeŋınde, Täuelsızdık qarsaŋyndaǧy kıtaphanada qyzmet ısteitın kısıler arasynda arab tılın, parsy tılın, qadım jazuyn, töte jazudy jäne 1930-1940 jyldary Qazaqstanda qoldanylǧan latyn älıpbiın jaqsy bıletın kısıler köp bolǧan siiaqty. Ol kısıler ırıktep, rettep jazyp ketken är japyraq qaǧazda aŋdatudan aǧattyq kezdese bermeidı. Solardyŋ bırı dep Esım Baibolūlyn aituǧa bolady. Ortalyq ǧylymi kıtaphanada ötken ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynda qyzmet etken Esım marqūmnyŋ özı aŋdatpa jazyp, özı zerttegen, öz qolymen qaita köşırıp şyqqan qoljazbalary öte köp. Men ol turaly "Esım Baibolūlynyŋ eŋbekterı" atty maqala jazyp, Massaget saitynda jariialaǧan bolatynmyn.
Jasyrary joq, täuelsızdıkten keiın elımızde kıtaphana salasyna köŋıl bölınbedı. Sodan da bolar köne jazu tanuşy mamandar ondai kielı jerlerde jūmys ıstegen joq. San myŋdaǧan köne qoljazbalar qory bar kıtaphanada da qyzmet ıstep kördık. Ailyǧy – jetpıs segız myŋ teŋge bolatyn. Būl osydan üş jyl būrynǧy jaǧdai. Qazır «Jaŋa Qazaqstanda» ol jaǧdai özgergen şyǧar dep oilaimyz. Eger älı özgermese, özgertu kerek. Aldymen kıtaphana qūrylysyn, äsırese sirek kıtaptar men qoljazbalar qoryn kütımdeu kerek. Zamanaui tehnologiialar arqyly künnen-künge şırıp, keteuı ketıp bara jatqan köne kıtaptardy emdep, qalpyna keltıru kerek. Kıtaphanaşylardyŋ ailyǧyn köterıp, qoljazbatanuşy, köne kıtaptardy közındei süietın mamandardy joǧary eŋbekaqymen jūmysqa alu kerek. Äitpese, auzyŋ qaisy dese qūlaqty körsetıp, qazaqtyŋ töte jazudaǧy kıtaptaryn arabtıkı, parsynıkı, bälendıkı, tügendıkı... dep qate jazyp, külkıge qalyp jüre beremız.
Öz tarihyna, özınıŋ myŋjyldyq mūrasyna, tıptı bolaşaq taǧdyryna nemqūraily qaraityn bızdei beiǧam, bızdei beibaq el joq-au, sırä?!
Ädılet AHMET
Ūqsas jaŋalyqtar
