Bizdiń qoǵam baıaǵydan-aq aýyr rýhanı aýrýǵa ushyraǵan. LGBT jymysqy jumysyn balabaqshadan, mektepten bastap dáriptep, solardyń jalaýy tústes oıynshyqtardy -hagı-vagı jáne basqalaryn nasıhattap, mektepterde uldy qyz, qyzdy ul etip kıindiretin, “den naoborot”, “noch na den” degen merekelik sharalar júrgizip, uldar qyzdyń kóılegin kıip, boıansa, qyzdar uldyń keıpine tússe, osyndaı LGBT aıla-amaldarynyń mán-maǵynasyn túsinbegen keıbir muǵalimder “esh nárse etpeıdi, bul jáı oıyn ǵoı” dep tursa, bul kesel árıne “irińdeıdi”. Bul pikirdi "Qara shańyraq" ulttyq tárbıe berý mektebiniń jetekshisi - tarıhshy, jýrnalıst, qoǵam qaıratkeri Turar Sáttarqyzy Facebook paraqshasynda jazdy, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.
“Eki kún boldy áleýjeli “kúıip” tur. Basty taqyryp- lıftide súıisken eki qyztekeler. Jerden alyp, jerge salyp jatyr. Dattaǵandar kóp, biraq aqtaǵandardy kórip, shok boldym. Ádettegideı shý ǵoı, bir-eki kúnnen keıin munyń da “qyzyǵy” basylady, halyq nazary basqa nársege aýady. Muny halyq nazaryn senat saılaýynan aýdarý úshin ádeıi jasaldy deıdi bireýler. Qalaı bolǵanda da, tapsyrmamen jasalsa da, shyn bolsa da, durys nárse emes, baryp turǵan azǵyndyqty dáripteý.
Eń qorqynyshtysy, shýlap-shýlap qoıamyz. Aıtarym, mundaı azǵyndyq búgin ǵana paıda bolǵan joq. Bul qoǵam dertiniń bir túri ǵana. Bizdiń qoǵam baıaǵydan-aq aýyr rýhanı aýrýǵa ushyraǵan.
Nesine shýlaımyz? Eger keseldiń aldyn alý úshin eshnárse jasamasaq, ult bolyp uıysýdy oılamasaq, ult qundylyǵyn mensinbesek, ulttyq tárbıeni ózekten tepsek, naǵyz qazaq bolýdan qoryqsaq?! Bizdiń baıaǵydan rýhanı daǵdarysqa ushyraǵanymyzdy, babalar amanatyn saqtaı almaı, ult qundylyǵynan joǵaltqanymyzdy moıyndaýymyz kerek.
30 jyl boıy jemqorlyq, jaǵympazdyq jaılaǵan, ulttyq rýhtan jurdaı bolǵan qoǵamnyń jarasy ábden irińdep, qazir ábden ıistenip “sasyp” jatyr. Telearnalar talaı jyl jastardyń sanasyn uıatsyz tokshoýlarmen ýlap, saıqymazaq shoýmenderdi, fonogramma juldyzdaryn dáriptep, tárbıelik máni joq, baǵdarlamalarymen reıtıng, juldyz qýyp ketse, bul kesel asqynbaı qaıtsin?! Nebir gender patı, hellýın, vetnoı vecherınka sııaqty shettiń qańsyǵyn, sasyǵyn, basqa ult emes, óz qazaǵym tańsyq kórip, ýlap-shýlap toılap jatsa, bul aýrý taramaı qaıtsin?!
LGBT jymysqy jumysyn balabaqshadan, mektepten bastap dáriptep, solardyń jalaýy tústes oıynshyqtardy -hagı-vagı jáne basqalaryn nasıhattap, mektepterde uldy qyz, qyzdy ul etip kıindiretin, “den naoborot”, “noch na den” degen merekelik sharalar júrgizip, uldar qyzdyń kóılegin kıip, boıansa, qyzdar uldyń keıpine tússe, osyndaı LGBT aıla-amaldarynyń mán-maǵynasyn túsinbegen keıbir muǵalimder “esh nárse etpeıdi, bul jáı oıyn ǵoı” dep tursa, bul kesel árıne “irińdeıdi”, -dep jazdy jýrnalıst.
Sonymen qatar, onyń aıtýynsha, saılaý dep, mektep muǵalimderin, qasıetti mamandyq ıelerin aramdyqqa ıtermelep, qasıetsizderge aınaldyrdyq.
“Ar-uıat, obal, saýap degendi bárinen bıik qoıatyn qazaǵym búginde bul qasıetti uǵymdardan “uıalatyn” boldy. Tipti uıat sózin qor sanap, keıbireýler “uıatmeny” dep kúletin boldy. Eń masqarasy, elimizde adamnyń mıyna kirmeıtin nárseler jasaldy, ol áli de jalǵasýda. Sonyń birin aıtsam. Negizgi maqsaty -urpaqqa bilim berý, tárbıeleý bolyp sanalatyn bilim oshaqtarynda “Sybaılas jemqorlyqqa qarsy shtabtar” qurylyp, jemqorlyqpen kúresemiz.
Budan asqan qandaı soraqylyq bar?! Bilim, tárbıe, jemqorlyq -úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn dúnıeler emes pe?! Saılaý dep, mektep muǵalimderin, qasıetti mamandyq ıelerin aramdyqqa ıtermelep, qasıetsizderge aınaldyrdyq. Olardyń qaısy bolsyn, óz qolymen ádiletsiz qoǵam qurýǵa atsalysqany úshin ar-uıat aldynda, urpaq aldynda jaýapty ekenin sezinbedi. Ashyna aıtsam, urpaǵymyzdyń tamyryna óz qolymyzben balta shaýyp keldik, áli de jalǵastyryp jatyrmyz.
Keshegi lıftidegi oqıǵa bul qoǵamnyń irińdi dertiniń bir kórinisi ǵana. Ókinishtisi, mundaılar qazaq qoǵamynda jeterlik. Kóptegen jyldar boıy qala mekteptermen tyǵyz baılanystamyn. Ata-analarmen, oqýshylarmen kezdesemin, stýdenttermen júzdesemin, ustazdarmen jıi suhbattasamyn.
Bilim oshaqtary urpaq tárbıesine qatysty kóp shaqyrady. Bárine barýǵa tyrysamyn. Bul men bir erigip júrgennen, ne ózimdi kórsetkim kelgennen emes. Mektepterge meniń túrimdi kórý úshin shaqyrmaıdy.Mektep ustazdarynyń oılaıtyny -ult bolashaǵy, urpaq tárbıesi, “el erteńi qalaı bolmaq?,-degen úlken ýaıym. Al meniń maqsatym - urpaq tárbıesine tıtteı de bolsa, paıdam tısinshi degen shynaıy nıet. Óıtkeni kóbi kóre bilmeıtin nárseni kóremiz, kóbi estimegendi estımiz. Bul -qoǵam aldyndaǵy, ult bolashaǵy aldyndaǵy mindetim. Óıtkeni ózim de, urpaǵym da osy elde, osy qoǵamda ómir súredi. Al ol qoǵam úshin qaısymyz bolsyn jaýaptymyz. Eń jaman nárse -nemquraılylyq. Eń bolmaǵanda myńdaǵan balanyń birnesheýiniń sanasyna áser etip, rýhanı azyq bolar dúnıe bersem, ata-analarǵa yqpal etsem degen oı qashanda maǵan maza bermeıdi. Balabaqshalar men mektepterge, oqý oryndaryna barǵanym úshin eshkim aqsha tólemeıdi, bul meniń qoǵam aldyndaǵy, urpaq aldyndaǵy áleýmettik jaýapkershiligim dep bilemin. Osy kúnge deıin esime tússe, janymdy kúızeltip, ózimdi qoıarǵa jer tappaı ketetin bir oqıǵany aıtqym keledi.
15 jastaǵy qazaqtyń eki balasynyń “mahabbaty” jaıly óz qulaǵymmen estip, bir apta júregim aýyryp, ázer esimdi jıǵanmyn. Iá, jańaǵy lıftidegi ekeý sııaqtylar bar. Ony qashanǵy jasyramyz? Qoǵamnyń osyndaı dertiniń aldyn alamyn dep, LGBT qarsy shyǵyp júrgen Bagilya Baltabayeva degen zamandasym talaı jyldan beri qazaqqa tóngen azǵyndyqqa qarsy shyryldap keledi. Bizde “Qara shańyraq” ujymy qoldan kelgenshe, shamamyz jetkenshe tárbıe jumysyna atsalysyp júrmiz. Biraq bul az. Teńizge tamǵan tamshydaı ǵana ister. Bizde “kúresetin” ortalyqtar jeterlik. Olarǵa qyrýar aqsha bólinedi. Biraq urpaqqa rýhanı tárbıe beretin, osyndaı qoǵam dertiniń aldyn alatyn birde-bir ortalyq ashpaımyz. Álde ashqymyz kelmeıdi me?”,- dedi ol.
Turar Sáttarqyzy “Qara shańyraq” ulttyq tárbıe ortalyǵyn ashýǵa talpynǵanyn, alaıda sheshimin tappaǵanyn aıtty.
“Biz “Qara shańyraq” ulttyq tárbıe berý ortalyǵyn ashaıyq dep qansha ret bılik organdaryna usynyspen shyqtyq. Daıyn jobamyzdy apardyq. Biraq áli sheshimin tappady. Iá, tárbıeden góri, kúresý ońaı. Nátıjesi birden kórinedi. Tárbıeleý uzaq. Biraq onyń jemisin birneshe býyn kóredi. Ony túsinetin sanaly, rýhty adamdar az bolyp tur. Biraq qoǵamdaǵy dertter kúresten keıin ońala ma?
Jemqorlyqpen kúresti, jemqorlyq azaıdy ma?Ajyrasý, zorlyq-zombylyq, áıteýir kúres kóp, biraq nátıje joq! Azaıǵan joq. Kerisinshe, ýshyǵyp barady. Árıne kim bolsa da, “meniń otbasymda mundaı jaǵdaı oryn almaıdy, balam ondaı bolmaıdy”,-deýi múmkin.
Biraq osyndaı soraqylyqty kórgen baýyr eti balańyz, ıá, dál sizdiń balańyz, “áke, ana, nege ana balaǵa bolady, maǵan nege bolmaıdy?”,-deıtin bolsa, ulyńyz “jigitti jaqsy kórý meniń jeke quqyǵym, jumysyńyz bolmasyn. Qyzyńyz «qyzdy jaqsy kóremin be, ony ózim bilemin”,-dep tursa, ne isteısiz? Qazirgi ult qundylyqtaryna mán bermeı júrgen azamattar, dál sizderdiń urpaqtaryńyz rýhanı azǵyndaǵan, qundylyqtan jurdaı bolǵan qoǵamda osylaı demesine qaısyńyz kepil bola alasyz? Bizde Prezıdenttiń janynda Ulttyq Áıelder isi jáne otbasylyq komıssııa bar, Ulttyq quryltaı bar. Jergilikti ákimdikterdiń janynda nebir komıssııa, keńester bar. Olar qoǵamnyń dertin ishten kórip, sonyń aldyn alýmen aınalysyp júrgen jandardy estimeıdi, kórmeıdi, jolatpaıdy. Ótkende mınıstrlermen kezdesýde shyryldap aıttyq, Aıda Balaeva hanymdy kórip qalyp, biz smıaqty qoǵam ókilderiniń únin estińizshi dedik. Biraq, eshkim estimeıdi. Sol “Kúltóbeniń basynda kúnde jıyn jasaıtyndardyń” eshqaısysy da urpaqqa rýhanı tárbıe berýmen aınalyspaıdy.Kóbiniki kúres, bitpeıtin kúres. Bálkim, olar balalarynyń bolashaǵyn Qazaq elimen baılanystyrmaıtyn bolar, múmkin, olardyń Qazaqstannan basqa Otany bolar?! Olardyń urpaǵy úshin Jeruıyq bolar, basqa el bar shyǵar?!
“Jer astynan jik shyqty, eki qulaǵy tik shyqty”,-dep tek birer kún shýlap, umytyp ketýdi qoıalyq, urpaǵymyzdyń erteńin oılaıyq. Rýhanı azǵyndyq bolashaǵymyzǵa balta shappasyn desek, barshamyz ult bolashaǵy úshin judyryqtaı jumylyp, sózben, ótirik aqpar, eseppen emes, naqty is-áreketpen jumys isteıik. Ult qundylyǵy, qazaqtyń bolashaǵy degen basyńa qazaq taqııasyn, qamzolyn kıip, bıe saýyp, bir ret sýretke túsý emes, bul ómirińdi ultqa qyzmet etýge arnaý. Óskeleń urpaq jalǵan dúnıeni birden sezedi, ótirikti keshirmeıdi.
Ishimiz ben syrtymyz birdeı bolyp, sózimiz ben áreketimiz úılesimdi bolyp, ózimiz ónege bolaıyq. “Aýrýyn jasyrǵan óledi”,-degen babalarymyz, urpaǵymyz azǵyndap, ultymyz joǵalmasyn desek, “essiz” dúnıege elikteýdi qoıyp, esimizdi jıyp, etegimizdi qymtaıyq.
“Birinshiden, besik jyryn aıtatyn kelinderdiń azaıyp bara jatqanynan qorqamyn, Ekinshiden, nemerelerine ertegi aıtyp bere almaıtyn ájelerdiń kóbeıip bara jatqanynan qorqamyn, Úshinshiden, dástúrdi syılamaıtyn balalardyń ósip kele jatqanynan qorqamyn.
Óıtkeni besik jyryn estip, ertegi tyńdap, dástúrdi boıyna sińirip óspegen balanyń kókirek kózi kór bola ma dep qorqamyn…”,-dep bahadúr batyr babamyz Baýyrjan Momyshuly aıtqandaı,qazaqtyń bolashaǵy -ulttyq tárbıede. Jaraıdy, lıftidegi oqıǵany talqylap, jańaǵy eki “jigit” jaıly jazdyq. Boqtadyq, balaǵattadyq. Biraq sodan olar azaı ma? Ol bizdiń kórgenimiz, al kórmegenimiz qanshama? Nebir kórgensiz, arsyz áreketter, soraqylyq jaǵdaılar jetip artylady. Ult bolashaǵyna alańdasaq, Ulttyq ıdeologııa kerek! Tipti birneshe jyldan beri aıtyp kelemin, Otbasy jáne tárbıe mınıstrligin qurý kerek! Ádiletti Qazaqstan quramyz deımiz. El azamattary ar-uıat, obal, saýap degen uly uǵymdardy tý etip, rýhanı baı, ónegeli, óreli bolǵan ýaqytta ǵana ádiletti qoǵam bolatynyn umytpaıyq!”, - dep sózin qorytyndylady.
