Qazaqstan armııasyn 500 myńǵa jetkizý týraly bastama bar. Qalaı bolǵanda, qazaq elinde aldaǵy 7 jylda álemdegi ozyq ásker paıda bolýy shart. Bul týraly inbusiness.kz habarlady, dep jazady "Adyrna" ulttyq portaly.
Respýblıkada saıası jańǵyrýlar endi armııamyzdyń qorǵanys qabiletin arttyrýmen qatar júretin bolady. Qazaqstan Prezıdenti osyndaı mindet qoıdy.
"Áskerılerimiz zamanaýı ozyq qarý-jaraqpen jáne áskerı tehnıkamen qamtamasyz etiletin bolady. Áskerı qyzmettiń bedelin jáne áskerılerimizdiń mártebesin arttyramyz. Ulttyq armııamyzdyń abyroı-aıbynyn nyǵaıtamyz. Áskerıler qazaqstandyq patrıotızmniń sımvolyna aınalatyn bolady", – dep ýáde etti keshe Memleket basshysy.
Ol qorǵanys-ónerkásiptik keshendi damytý sharalary qabyldanatynyn, ıaǵnı qarý-jaraq pen urys tehnıkasynyń óndirisi jolǵa qoıylatynyn málimdedi. AQSh, Eýropa sııaqty damyǵan elder ıek artqan, Ýkraına soǵysynda ózin aqtaǵan aýmaqtyq qorǵanys, ıaǵnı "teroborona" qurylyp, kúsheıtiledi.
Budan bólek otandyq áskerı bilim berý sapasy joǵarylatylatyny aıtyldy. Sonymen qatar Qarýly kúshterdiń túrli áskeriniń maıdan dalasyndaǵy ózara úılesimdi qımyldaýyna qol jetkizilmek.
Buǵan deıin aqparat quraldarynda habarlanǵandaı, Qazaqstan qorǵanys bıýdjetin taǵy 1 mıllıard dollarǵa kúrt arttyrdy. Onyń tolyq somasy árıne, qupııa. 2023-2025 jyldarǵa arnalǵan respýblıkalyq bıýdjet jobasynyń ashyq bóligine úńilsek, jalpy, qorǵanys salasyna kelesi jyly 1 trln 29,8 mlrd teńge baǵyttalmaq. Sonyń ishinde otandyq qarý-jaraq, áskerı tehnıkany jasaýǵa jaýapty memorgan – Indýstrııa jəne ınfraqurylymdyq damý mınıstrligine aldaǵy jyly 326 mlrd 610 mln teńge bólinedi. Bul somaǵa onyń qandaı soǵys quraldaryn jasaıtyny jasyryn.
Budan bólek, keler jyly memlekette qoǵamdyq tártipti, qaýipsizdikti qamtamasyz etýge, quqyqtyq, sot jáne qylmystyq-atqarý qyzmetine 1 trln 71,9 mlrd qarajat jumsalady. Jalpy alǵanda, kúshtik qurylymdardyń, ıaǵnı qorǵanys, quqyq qorǵaý júıesi, arnaıy memlekettik organdardyń kelesi jylǵy jalpy bıýdjeti (ashyq bóligi) 2 trln 217 mlrd teńge bolady.
Qazirgi kezde elimizdiń Qorǵanys mınıstrligi ulttyq armııany nyǵaıtý joldary men amal-tásilderine qatysty usynys-rekomendaııalar jınaýda. Bul turǵyda tyń aqyl-keńester az emes, olardyń birazy nazar aýdarýǵa turarlyq.
Áskerı sarapshylardyń baılamynsha, Reseı jáne Ýkraına arasyndaǵy qarýly janjal keńes kezinen kele jatqan áskerı taktıkalardyń, azamattardy, sonyń ishinde rezervısterdi áskerge shaqyrý, áskerı daıyndaý júıesiniń eskirgenin, jańa zaman talaptaryna sáıkes kelmeıtinin pash etti.
"Bizdiń armııamyz da keńestik qyzyl armııanyń bir bólshegi túrinde qaldy, zamanǵa saı jańasha qalyptana, qaıta quryla almady. Saldarynan, sonyń qatelikterin qaıtalaýy múmkin. Sondyqtan Qorǵanys mınıstrligi osy baǵytta tereń reformalar júrgizý jaıyn oılastyrǵany jón. Osyǵan oraı júıeni ózgertýge baǵyttalǵan jańa tujyrymdamany usynyp otyrmyn. Ol áskerge maýsymdyq shaqyrýdan – turaqty aǵyndyq-konveıerlik shaqyrýǵa kóshýdi qarastyrady", – dep túsindirdi konepııa avtory, zapastaǵy áskerı Baıǵalı Tilek.
Onyń ıdeıasy boıynsha burynǵy júıeden, ıaǵnı áskerge shaqyrylǵandardyń 1 jyl boıy áskerı boryshyn óteýinen bas tartyp, bul qyzmetti basqasha qurǵan jón.
"Áskerı mindetti azamat Otan aldyndaǵy boryshyn tyldyq mamandyqtar boıynsha – 18 aı, al maıdan mamandyqtary boıynsha – 24 aı mindetti túrde óteýi qajet. Biraq bul merzim birden ótelmeıdi: 3 satyǵa ajyratylady. Tyl qyzmetinen áskerı qyzmetke ishinara jaramsyz azamattar óte alady, ótkisi kelmese, 200 AEK (612 myń teńgedeı) armııa salyǵyn tóleýge tıis. Qalǵandary kelesi áskerı qyzmet satylarynan ótýi shart: birinshi faza 6 aıǵa sozylady. Oǵan bastapqy áskerı daıarlyq, jattyǵýlar, qarý túrlerinen atyp úırený, áskerı tehnıkamen tanysyp, júrgizý sııaqty "jas jaýynger kýrsy" kiredi. Bul amerıkalyq "Vasic combat training" sııaqty bolýy qajet: onda drill sergeant, ıaǵnı nusqaýshy-serjanttar aqyryp, jańa shaqyrylǵan jas sarbazdardy udaıy tynym taptyrmaı qýalap, boıyndaǵy bar aram terin shyǵaryp, shymyr etedi. Sonda nebary 6 aı ishinde qarqyndy jattyǵýlar arqasynda bul jigitter qajetti áskerı daıarlyqtan ótedi, soǵys júrgizý taktıkasyn, áskerı ónerdi úırenedi", – dedi joba avtory.
Áıtpese, tutas jyl on eki aıǵa shaqyrylǵan jaýyngerler "dýh" pen "pil" bolyp, "atalar" men "dembelderdiń" tapsyrmasyn oryndap, jaıqalyp-naıqalyp júrgende, kóp eshteńe úırenbeıdi. Tipti tank, BMP júrgizbek túgil, avtomatty qalaı shashyp, jınaýdy durys bilmeı oralatyndardyń bar ekeni jasyryn emes. Al NATO júıesinde, sonyń ishinde AQSh-ta soldattardy daıarlaý beıbit emes, soǵys jaǵdaıyndaǵydaı qýatty qarqynmen júrgiziledi.
"1-shi faza aıaqtalyp qalǵanda sol ysylǵan jaýyngerler arasynan kontraktnık nemese kadrlyq áskerı qyzmetshi bolýǵa laıyqtylaryn sapqa tartý úshin úgitteý, rekrýtıng bastalýǵa tıis. Munyń bári erikti túrde júrgiziledi. Osy kil myqtynyń arasynan eń úzdikterin qosymsha synaq-testter kómegimen Qorǵanys mınıstrligi, Ishki ister organdary, Ulttyq qaýipsizdik komıteti tańdap alyp, óz qatarlaryn jańa kadrlarmen tolyǵady. Eger sarbaz áskerı qyzmetti tańdaýdan bas tartsa, onda onyń Otan qorǵaý boryshynyń 2-shi satysy bastalady", – dedi Baıǵalı Tilek.
Onyń usynýynsha, osy fazadan tolyq túrde (tyl ne maıdan mamandyǵyna qaraı birden 12-18 aı) nemese bólip-bólip ótýge bolady. Iaǵnı tolyq ótkerýden bas tartsa, 6 aıdan soń áskerge shaqyrylǵan jigit úıine qaıta alady.
Sonymen birge ol 6-9 jyl boıy, jyl saıyn 2 aıǵa jıynǵa kelip turýǵa mindetti bolady. Sonda orta eseppen 30-35 jasynda áskerı mindetti azamattar Otan aldyndaǵy boryshyn tolyq ótep bolady.
Jyl saıynǵy jıyn ne úshin kerek? 6 aı, nemese 1 jyl áskerde bolǵan adam azamattyq ómirge oralǵan soń áskerı mashyǵyn tolyq derlik joǵaltady. Al jyl saıyn az ýaqytqa shaqyrylyp tursa, umytpaıdy, shyńdala túsedi.
3-shi saty zapastaǵy qyzmetti qarastyrady. Onda da jaýyngerler 40-45 jasqa deıin 2 aptaǵa sozylatyn áskerı jıyndarǵa shaqyrylýy múmkin.
"Qazaqstanda qazir 20 óńir bar. Onyń árqaısysynan orta eseppen 5 myń soldattan shaqyrsa, onda 10 aıǵa sozylatyn aǵyndyq-konveıerlik júıede ár óńirdiń shynyqqan, ábden forma-qalybyna kelgen 25 myń jaýyngeri kez kelgen ýaqytta urysqa kirýge daıyn turady. Sonda Qazaqstanda soǵys salýǵa qabiletti 500 myń jaýynger Otandy qorǵaýǵa saqadaı saı bolady. Olar jyl saıyn 2 aı boıy qoryna qarý ustap, atyp úırenedi, sanalýan ásker túrleriniń úılesimdi shaıqasýyna beıimdeledi, áskerı tehnıkanyń qulaǵynda oınaıtyn jaǵdaıǵa jetedi. Ol bolmaǵan soń Qazaqstan az shoǵyr ǵana kásibı armııaǵa, sondaı-aq áskerde úırengeniniń bárin 3-4 jylda tars esinen shyǵarǵan eks-soldattarǵa úmit artyp otyr", – dedi Baıǵalı Tilek.
Onyń tujyrymdaýynsha, 6 aıǵa sozylatyn jáne ary qaraı jyldarǵa ajyratylatyn mundaı júıe áskerı qyzmetke degen jastardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrady. "Tutas bir jylym bosqa ketedi" dep áskerden qashatyndardyń sanyn azaıtýǵa yqpal etedi.
Balasynyń naǵyz erkekke aınalýyn qalaıtyn ata-analar jáne shynyǵyp, shymyr bolǵysy keletin bozbalalar mundaı qysqa, ári qarqyndy jattyǵýǵa qurylǵan zamanaýı áskerı qyzmetti kóktemgi-jazǵy lager retinde qabyldaıtyn bolady.
Konepııa avtorynyń usynýynsha, 1 satydan soń jaýyngerlerge túrli bonýstar taratýǵa, mysaly, júk kóliginiń júrgizýshisi kýáligin berýge, buǵan qosa, baǵdarlamashy, basqa da mamandyqtar kýrsynan ótkenin dáleldeıtin jáne azamattyq salalarda kúshi júretin sertıfıkattardy úlestirýge bolady. Sonda 6 aı áskerı qyzmetin ótep qaıtqan bozbala-jigit birden jumysqa ornalasa alar edi.
Nátıjesinde, Qazaqstannyń armııasy azamattar úshin "áleýmettik lıftige" aınalady.
Jalpy, uqsas tásil Shveıarııada qoldanylady. Álemdegi eń aýqatty el sanalatyn Alpy etegindegi osy memlekette er azamattardyń barlyǵy úshin qarýly kúshterde qyzmet etý mindetti sanalady. Ol qyzmet 260 kúnge nemese 8,5 aıǵa sozylady. Ol merzimdi 10 jylǵa bólip alýǵa múmkindik beriledi.
9 mıllıondaı ǵana adam turatyn Shveıarııanyń turaqty armııasynyń 220 myńǵa jýyq jaýyngeri bar (2004 jylǵy reformaǵa deıin 524 myń bolǵan). Biraq olarǵa mıllıonǵa jýyq jaýynger kez kelgen ýaqytta kómekke kele alady. Sebebi shveıarııalyq áskerı mindetti azamattar atys qarýyn jáne búkil amýnıııasyn óz úılerinde saqtaıdy. Tek oq-dáriler ǵana arnaıy ortaq qoımada ustalady.
Shveıarııada armııaǵa barýdan resmı túrde bas tartýǵa bolady. Biraq bul jaǵdaıda bas tartqan azamat on jyl boıy óz tabysynyń 3%-yn aıyppul túrinde tólep, áskerdiń esepshotyna aýdaryp turýǵa májbúr bolady.
Bul el de beıbitsúıgish ári beıtarap sanalady. Biraq bizden artyqshylyǵy sol, onyń dál irgesinde Reseı men Qytaı sııaqty ımperııashyl kórshileri joq. Demek ozyq elderdiń ómir synynan ótken tájirıbesin qabyldasaq, tek ozamyz.
