Talaptanǵan adamǵa qaı jerde bilim alyp, qyzmet etemin dese de jol ashyq. Ásirese, qarapaıym otbasynan shyǵyp, óz eńbegimen shetel kompanııalaryn moıyndata bilgen jerlesterimizdiń qatary kóp. Maqtan tutar sondaı jerlesterimizdiń biri – AQSh-tyń pensılvanııa shtatyndaǵy «worley» kompanııasynda bas ınjener-elektrık qyzmetin atqaratyn Gúlderaıym Orazǵalıevamen áńgimelesip, muhıttyń arǵy betindegi qyzmeti men ómiri týraly áńgimelestik.
– Amansyz ba? Sizdi biletinder Gúl dep ataıdy eken. Azan shaqyryp qoıǵan nyspyńyzdy bilsek bola ma? Qaı jerdiń týmasysyz?
– Shúkir, amanshylyq. Aldymen «Atyraý» gazetiniń ujymyna erekshe alǵys bildiremin. Bul jaqta kúıbeń tirlikpen júrgen men úshin eldiń sálemin jetkizip jatqandaryńyz tosyn syı boldy. Meniń tolyq esimim – Gúlderaıym. Ata-anam men dostarym erkeletip Gúl atap ketken. Týǵan jerim – Atyraý oblysynyń Qyzylqoǵa aýdany, Tasshaǵyl aýyly. Ákem Batyrhan Orazǵalıev, anam Talshyn Ábilǵazy qarapaıym eńbek adamdary. Sońymnan ergen eki inim bar. Qıyn da aýmaly-tókpeli 1997 jyly ata-anam oblys ortalyǵyna qonys aýdardy. Qaladaǵy A.Chehov atyndaǵy mektepten IH synypty támamdadym. Keıin Atyraý polıtehnıkalyq kolledjiniń elektroenergetıka bólimshesin bitirip, Atyraý munaı jáne gaz ınstıtýtyna tústim, oqı júrip qosymsha jumys istedim.
– Alǵashqy jumys ornyńyz qaı ujym? Jastaı jumys isteýge ne túrtki boldy?
– Aldymen ata-anama kómekteskim keldi. Basynda jumysty uzaq izdedim. Qaı mekemege barsam da «tájirıbeńiz joq» dep shyǵaryp salady. Birde qalalyq ákimdikte elordadan kelgen depýtattyń qabyldaýynda boldym. Depýtatqa barlyq jerde jumys tájirıbesi suralatynyn aıtyp, oqýdy jańa bitirgen jas maman retinde jumys tájirıbesin qalaı alýǵa bolatynyn suradym. Depýtat meni muqııat tyńdap, túsinistikpen qarap, ózi tanıtyn adamǵa jiberdi. Ol kisi suhbattasý arqyly jumysqa alatynyn aıtty. Suhbattasýdan sátti ótip, jergilikti ınjenerlik kompanııaǵa sapany qadaǵalaý menedjeriniń kómekshisi bolyp jumysqa ornalastym. Meniń oıymsha, bilmegenińdi moıyndaý jáne suraý, izdený, kerek kezde oıyńdy ashyq jetkizý adamnyń jolyn ashyp, bıikterge jeteleıdi. Eń alǵashqy jalaqyma tort alyp, otbasymmen bóliskenim esimde.
– «Worley» kompanııasyna qalaı keldińiz?
– Atyraý munaı jáne gaz ınstıtýtyn bitirgen soń jergilikti kompanııadaǵy jumystan shyǵyp, 2011jyly «Worley» kompanııasynyń Atyraýdaǵy fılıalyna ınjener-elektrık bolyp ornalastym. Atyraýdaǵy fılıal jyl saıyn Atyraý polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirgen jastardy jumysqa qabyldaýshy edi. Tek ınjener-elektrık mamandyǵy emes, oqýdy endi bitirgen ınjener-mehanık, ınjener-tehnolog, qurylysshy-ınjenerler de jumysqa alynatyn. «Worley» kompanııasynyń Atyraý fılıalynda kishi ınjener-elektrıkten ınjener-elektrık bolyp qyzmetim ósti. Osynda jumys isteý maǵan tek Qazaqstan aýmaǵy emes, álemniń ár qıyrynan kelgen adamdarmen tanysyp, olarmen jumys isteýge, bir-birimizden úırenip, tájirıbe almasýǵa, ózge mádenıet pen kózqarasqa tolerantty bolýǵa múmkindik berdi. Kompanııadan alǵan tájirıbe men mol múmkindikterim úshin árqashan rızamyn.
– Jumystan tys ýaqytta qandaı hobbıińiz bar?
– Jumystan tys kezde medıtaııa jasap, kitap oqýmen, mamandyǵym boıynsha jańa nárselerdi úırenýmen shuǵyldanǵandy jaqsy kóremin. Jaıaý serýendep, taýǵa shyqqandy unatamyn. Saıahattaýdy jáne metafızıkalyq qasıetteri bar asyl tastan jasalǵan zergerlik buıymdardy jasaýmen aınalysqandy janym súıedi.
– Sizdi Qazaqstanmen otbasyńyzdan basqa ne baılanystyrady?
– Meniń týǵan Otanymmen baılanysym tyǵyz. Óıtkeni, meniń ata-babamnyń týyp-ósken mekeni, ózimniń de kindik qanym tamǵan jer. Demek bul baılanys eshqashan úzilmeıtin sııaqty. Óıtkeni, adam turǵylyqty jerin ózgerte alady, biraq ol eshqashan týǵan jerin ózgerte almaıdy. Men qazaq bolyp týyp, Qazaqstanda óskenimdi maqtan etemin. Men Qazaqstandy onyń sulýlyǵy, ony mekendeıtin otandastarymnyń erligi men tektiligi úshin, tarıhymyz úshin, halqymyzdyń janqııarlyǵy men eńbekqorlyǵy úshin jaqsy kóremin.
– Amerıkaǵa barýdaǵy maqsatyńyz qandaı, Atyraýdaǵy fılıaldan qandaı aıyrmashylyǵy bar?
– Atyraýdaǵy fılıalda qazaqstandyq jobada jumys istep júrdim. 2017 jyly AQSh-qa uzaq merzimdi issaparǵa jol tústi. Kompanııanyń Hıýstondaǵy komandasyna qazaqstandyq jobanyń elektrlik bóligin tapsyryp, jumys kólemin túsindirý, joba aıaqtalǵansha olarmen jumys isteý qajet eken. Eki jyldan coń joba da aıaqtalyp, Otanǵa oralatyn ýaqyt jetkende «Worley» kompanııasynyń Los[1]Andjeles qalasyndaǵy fılıalyna jumysqa qalýǵa usynys tústi. Qarsylyq bildirmeı, jumysymdy jalǵastyrdym. Onda men amerıkandyq ishki jobalarmen jumys isteı bastadym.
– AQSh-ta qaı mamandyqta jumys isteısiz?
– Qazir kompanııanyń Pensılvanııa shtatyndaǵy fılıalynda bas ınjener[1]elektrıkpin. Buǵan deıin Kalıfornııa shtatyndaǵy fılıalda jasadym. Kompanııanyń negizgi qyzmeti – energetıka, hımııa jáne resýrstardy qamtıtyn sektorlarda tehnıkalyq qyzmet kórsetý. Sondaı-aq, qoldaý qyzmetterin kórsetip, ınjenerlik jobalaý qyzmetterin usynady. Sońǵy 11 jylda osy kompanııadaǵy jumys mashyǵym barysynda taý-ken ónerkásibi, munaı-gaz, jel jáne kún qýaty jobalarynda ınjener-elektrık bolyp jasap, kompanııanyń Soltústik Amerıka áıel-ınjenerleri komıtetiniń tóraǵasymyn. Jaqynda AQSh-ta kásibı lıenzııasy bar ınjener bolý úshin tapsyratyn emtıhannan sátti óttim. Bul kásibı ınjener lıenzııasyn alý ınjenerdiń óz kásibinde joǵary sapa standarttary men joǵary etıka ustanatynyna kepildik beredi. Sońǵy ǵasyrda dúnıe júzindegi ındýstrııalandyrýdyń ósýi men dúnıe júzi halqy sanynyń artýy elektr qýatyna suranysty arttyryp barady. Energııany óndirý tásili qorshaǵan ortaǵa biraz zııanyn tıgizedi. Meniń jumysym klımattyq ózgerý máselelerin, taza elektr energııasyn óndirý arqyly sheshýge arnalǵan jobalarda jumys isteýge múmkindik beredi.
– Bilim qýyp, shetelde qyzmet etip júrgen azamat retinde eldegi jastar men ata-analarǵa qandaı aqyl-keńes aıtasyz?
– Mektepte matematıka men fızıka pánderin óte jaqsy oqydym. Sondyqtan da tehnıkalyq mamandyq alýdy qalap, elektr energetıkasy salasyna oqýǵa tústim. Energetık bolyp jasaıtyn ákem de bul tańdaýyma qoldaý bildirdi. Mamandyǵyma qyzyǵýshylyǵym arta túsip, keleshegime durys tańdaý jasaǵanym úshin ózime rıza boldym. Osylaısha, ómirlik mamandyǵyńdy jaqsy kórý men meńgerýdiń qanshalyqty mańyzdy ekenin túsindim. Menińshe, kez-kelgen adamnyń ómir jolynda bilim máselesi óte mańyzdy rol atqarady. Ókinishke qaraı Qazaqstanda tanys-tamyr arqyly, jeń ushynan jalǵasý jolymen bilim alýdy jeńil kóredi. Keıde meniń tanys-týysqandarym óz balalarynyń iri kompanııada qyzmet etkenin qalap, shetelge barýyna kómek suraıdy. Ondaıda «balańyzben kitap dúkenine baryp, bir kitap áperdińiz be?» dep surasam múdirip qalady. Sondyqtan, balanyń bilim alýyna eń birinshi ata-ana kóbirek kóńil bólgeni jón. Olardy tushymdy bilim beretin kitaptardy oqýǵa úıretýi kerek. Kimde-kim óz perzentiniń ózin-ózi tanyp, ózi qyzyǵatyn salany tańdaýyna, oıyndaǵysyn júzege asyrýyna, shyǵarmashylyq oılaý qabiletin arttyrýyna aralassa, bala jan-jaqty damı túsedi dep esepteımin.
– El ishinde jyldar boıy sheshimin tappaǵan kúrmeýi qıyn másele kóp. Osyndaı taptaýryn bolǵan túıinderdi qalaı sheshý kerek dep oılaısyz?
– Memlekettiń órkendeýine tek qana saıasatkerler nemese ákimder ǵana emes, árbir adam úles qosýy tıis. Eger biz bılikti ózgertkimiz kelse, aldymen óz sanamyzdy ózgertýimiz kerek, óıtkeni bıliktegiler de halyq nemese halyqtyń bir ókili. San ǵasyrlyq tarıhy bar Amerıka elinde aıryqsha atap ótetin dúnıeler kóp. Ár azamat óz memleketinde adaldyqtyń saltanat qurýy úshin qajyr-qaıratyn jumsaýy kerek. Aıtalyq, jaı ǵana tártip buzyp, polıııaǵa kúnimiz tússe, «aǵa, jibere qoıyńyzshy» dep aqsha usynatyndar bar. Sondaı-aq, medıına qyzmetkerine eńbekke jaramsyzdyǵy týraly paraǵy úshin de aqsha qystyryp jatady. Al, joǵary oqý oryndaryna oqýǵa túsý úshin qandaı áreketterge baratyny jóninde aıtpasaq ta bolady. Biz basqadan adaldyqty talap ete otyryp, ózimizdiń adaldyqtan attap jatqanymyz ras. Bári ózimizden bastalýy kerek. Meniń bul jaqta júrip túıgen bir pikirim osy. Árqaısymyz azamattyq belsendilik tanytyp, memleket isine qoldan kelgenshe atsalysaıyq. Tipti tabıǵatqa qamqorlyq kórsetip, bir tal bolsa da otyrǵyza alsaq, ózimizdiń týyp ósken ólkege jasaǵan janashyrlyǵymyz bolar edi. Múmkin qysqa merzimde ózgeris ákele qoımasa da, bizdiń eleýsiz bolyp kóringen áreketimiz ózgeristerge jeteleri sózsiz. Men úshin bilim – álem qulpyn ashýdyń kilti, azat etýshi, bostandyq «tólqujaty» ispetti. Alash ardaqtysy Álıhan Bókeıhanovtyń «Ultqa qyzmet etý bilimnen emes, minezden» degenindeı, elge paıdaly bolý, bilimnen buryn rýhanı tárbıe men týǵan jerge degen mahabbattan bastalatyndyǵy sózsiz. Bolashaqta Atyraýdaǵy bilim alǵan ortama baryp jastardy bilimge úgittep, nasıhat júrgizsem deımin. Jumys tájirıbeme súıene otyryp, ınjenerlik bilim beretin oqý oryndarynyń sabaq berý formatyna ózgeris engizip, úlesimdi qossam degen nıettemin.
Suhbattasqan: Almas QABDOLOV,
"Adyrna" ulttyq portaly
