تالاپتانعان ادامعا قاي جەردە ءبىلىم الىپ، قىزمەت ەتەمىن دەسە دە جول اشىق. اسىرەسە، قاراپايىم وتباسىنان شىعىپ، ءوز ەڭبەگىمەن شەتەل كومپانيالارىن مويىنداتا بىلگەن جەرلەستەرىمىزدىڭ قاتارى كوپ. ماقتان تۇتار سونداي جەرلەستەرىمىزدىڭ ءبىرى – اقش-تىڭ پەنسيلۆانيا شتاتىنداعى «worley» كومپانياسىندا باس ينجەنەر-ەلەكتريك قىزمەتىن اتقاراتىن گۇلدەرايىم ورازعاليەۆامەن اڭگىمەلەسىپ، مۇحيتتىڭ ارعى بەتىندەگى قىزمەتى مەن ءومىرى تۋرالى اڭگىمەلەستىك.
– امانسىز با؟ ءسىزدى بىلەتىندەر گۇل دەپ اتايدى ەكەن. ازان شاقىرىپ قويعان نىسپىڭىزدى بىلسەك بولا ما؟ قاي جەردىڭ تۋماسىسىز؟
– شۇكىر، امانشىلىق. الدىمەن «Atyraý» گازەتىنىڭ ۇجىمىنا ەرەكشە العىس بىلدىرەمىن. بۇل جاقتا كۇيبەڭ تىرلىكپەن جۇرگەن مەن ءۇشىن ەلدىڭ سالەمىن جەتكىزىپ جاتقاندارىڭىز توسىن سىي بولدى. مەنىڭ تولىق ەسىمىم – گۇلدەرايىم. اتا-انام مەن دوستارىم ەركەلەتىپ گۇل اتاپ كەتكەن. تۋعان جەرىم – اتىراۋ وبلىسىنىڭ قىزىلقوعا اۋدانى، تاسشاعىل اۋىلى. اكەم باتىرحان ورازعاليەۆ، انام تالشىن ابىلعازى قاراپايىم ەڭبەك ادامدارى. سوڭىمنان ەرگەن ەكى ءىنىم بار. قيىن دا اۋمالى-توكپەلى 1997 جىلى اتا-انام وبلىس ورتالىعىنا قونىس اۋداردى. قالاداعى ا.چەحوۆ اتىنداعى مەكتەپتەن ءىح سىنىپتى ءتامامدادىم. كەيىن اتىراۋ پوليتەحنيكالىق كوللەدجىنىڭ ەلەكتروەنەرگەتيكا بولىمشەسىن ءبىتىرىپ، اتىراۋ مۇناي جانە گاز ينستيتۋتىنا ءتۇستىم، وقي ءجۇرىپ قوسىمشا جۇمىس ىستەدىم.
– العاشقى جۇمىس ورنىڭىز قاي ۇجىم؟ جاستاي جۇمىس ىستەۋگە نە تۇرتكى بولدى؟
– الدىمەن اتا-اناما كومەكتەسكىم كەلدى. باسىندا جۇمىستى ۇزاق ىزدەدىم. قاي مەكەمەگە بارسام دا «تاجىريبەڭىز جوق» دەپ شىعارىپ سالادى. بىردە قالالىق اكىمدىكتە ەلوردادان كەلگەن دەپۋتاتتىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. دەپۋتاتقا بارلىق جەردە جۇمىس تاجىريبەسى سۇرالاتىنىن ايتىپ، وقۋدى جاڭا بىتىرگەن جاس مامان رەتىندە جۇمىس تاجىريبەسىن قالاي الۋعا بولاتىنىن سۇرادىم. دەپۋتات مەنى مۇقيات تىڭداپ، تۇسىنىستىكپەن قاراپ، ءوزى تانيتىن ادامعا جىبەردى. ول كىسى سۇحباتتاسۋ ارقىلى جۇمىسقا الاتىنىن ايتتى. سۇحباتتاسۋدان ءساتتى ءوتىپ، جەرگىلىكتى ينجەنەرلىك كومپانياعا ساپانى قاداعالاۋ مەنەدجەرىنىڭ كومەكشىسى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستىم. مەنىڭ ويىمشا، بىلمەگەنىڭدى مويىنداۋ جانە سۇراۋ، ىزدەنۋ، كەرەك كەزدە ويىڭدى اشىق جەتكىزۋ ادامنىڭ جولىن اشىپ، بيىكتەرگە جەتەلەيدى. ەڭ العاشقى جالاقىما تورت الىپ، وتباسىممەن بولىسكەنىم ەسىمدە.
– «Worley» كومپانياسىنا قالاي كەلدىڭىز؟
– اتىراۋ مۇناي جانە گاز ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ جەرگىلىكتى كومپانياداعى جۇمىستان شىعىپ، 2011جىلى «Worley» كومپانياسىنىڭ اتىراۋداعى فيليالىنا ينجەنەر-ەلەكتريك بولىپ ورنالاستىم. اتىراۋداعى فيليال جىل سايىن اتىراۋ پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن جاستاردى جۇمىسقا قابىلداۋشى ەدى. تەك ينجەنەر-ەلەكتريك ماماندىعى ەمەس، وقۋدى ەندى بىتىرگەن ينجەنەر-مەحانيك، ينجەنەر-تەحنولوگ، قۇرىلىسشى-ينجەنەرلەر دە جۇمىسقا الىناتىن. «Worley» كومپانياسىنىڭ اتىراۋ فيليالىندا كىشى ينجەنەر-ەلەكتريكتەن ينجەنەر-ەلەكتريك بولىپ قىزمەتىم ءوستى. وسىندا جۇمىس ىستەۋ ماعان تەك قازاقستان اۋماعى ەمەس، الەمنىڭ ءار قيىرىنان كەلگەن ادامدارمەن تانىسىپ، ولارمەن جۇمىس ىستەۋگە، ءبىر-بىرىمىزدەن ۇيرەنىپ، تاجىريبە الماسۋعا، وزگە مادەنيەت پەن كوزقاراسقا تولەرانتتى بولۋعا مۇمكىندىك بەردى. كومپانيادان العان تاجىريبە مەن مول مۇمكىندىكتەرىم ءۇشىن ارقاشان ريزامىن.
– جۇمىستان تىس ۋاقىتتا قانداي ءحوببيىڭىز بار؟
– جۇمىستان تىس كەزدە مەديتاتسيا جاساپ، كىتاپ وقۋمەن، ماماندىعىم بويىنشا جاڭا نارسەلەردى ۇيرەنۋمەن شۇعىلدانعاندى جاقسى كورەمىن. جاياۋ سەرۋەندەپ، تاۋعا شىققاندى ۇناتامىن. ساياحاتتاۋدى جانە مەتافيزيكالىق قاسيەتتەرى بار اسىل تاستان جاسالعان زەرگەرلىك بۇيىمداردى جاساۋمەن اينالىسقاندى جانىم سۇيەدى.
– ءسىزدى قازاقستانمەن وتباسىڭىزدان باسقا نە بايلانىستىرادى؟
– مەنىڭ تۋعان وتانىممەن بايلانىسىم تىعىز. ويتكەنى، مەنىڭ اتا-بابامنىڭ تۋىپ-وسكەن مەكەنى، ءوزىمنىڭ دە كىندىك قانىم تامعان جەر. دەمەك بۇل بايلانىس ەشقاشان ۇزىلمەيتىن سياقتى. ويتكەنى، ادام تۇرعىلىقتى جەرىن وزگەرتە الادى، بىراق ول ەشقاشان تۋعان جەرىن وزگەرتە المايدى. مەن قازاق بولىپ تۋىپ، قازاقستاندا وسكەنىمدى ماقتان ەتەمىن. مەن قازاقستاندى ونىڭ سۇلۋلىعى، ونى مەكەندەيتىن وتانداستارىمنىڭ ەرلىگى مەن تەكتىلىگى ءۇشىن، تاريحىمىز ءۇشىن، حالقىمىزدىڭ جانقيارلىعى مەن ەڭبەكقورلىعى ءۇشىن جاقسى كورەمىن.
– امەريكاعا بارۋداعى ماقساتىڭىز قانداي، اتىراۋداعى فيليالدان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
– اتىراۋداعى فيليالدا قازاقستاندىق جوبادا جۇمىس ىستەپ ءجۇردىم. 2017 جىلى اقش-قا ۇزاق مەرزىمدى ىسساپارعا جول ءتۇستى. كومپانيانىڭ حيۋستونداعى كومانداسىنا قازاقستاندىق جوبانىڭ ەلەكترلىك بولىگىن تاپسىرىپ، جۇمىس كولەمىن ءتۇسىندىرۋ، جوبا اياقتالعانشا ولارمەن جۇمىس ىستەۋ قاجەت ەكەن. Eكi جىلدان cوڭ جوبا دا اياقتالىپ، وتانعا ورالاتىن ۋاقىت جەتكەندە «Worley» كومپانياسىنىڭ لوس[1]اندجەلەس قالاسىنداعى فيليالىنا جۇمىسقا قالۋعا ۇسىنىس ءتۇستى. قارسىلىق بىلدىرمەي، جۇمىسىمدى جالعاستىردىم. وندا مەن امەريكاندىق ىشكى جوبالارمەن جۇمىس ىستەي باستادىم.
– اقش-تا قاي ماماندىقتا جۇمىس ىستەيسىز؟
– قازىر كومپانيانىڭ پەنسيلۆانيا شتاتىنداعى فيليالىندا باس ينجەنەر[1]ەلەكتريكپىن. بۇعان دەيىن كاليفورنيا شتاتىنداعى فيليالدا جاسادىم. كومپانيانىڭ نەگىزگى قىزمەتى – ەنەرگەتيكا، حيميا جانە رەسۋرستاردى قامتيتىن سەكتورلاردا تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ. سونداي-اق، قولداۋ قىزمەتتەرىن كورسەتىپ، ينجەنەرلىك جوبالاۋ قىزمەتتەرىن ۇسىنادى. سوڭعى 11 جىلدا وسى كومپانياداعى جۇمىس ماشىعىم بارىسىندا تاۋ-كەن ونەركاسىبى، مۇناي-گاز، جەل جانە كۇن قۋاتى جوبالارىندا ينجەنەر-ەلەكتريك بولىپ جاساپ، كومپانيانىڭ سولتۇستىك امەريكا ايەل-ينجەنەرلەرى كوميتەتىنىڭ توراعاسىمىن. جاقىندا اقش-تا كاسىبي ليتسەنزياسى بار ينجەنەر بولۋ ءۇشىن تاپسىراتىن ەمتيحاننان ءساتتى ءوتتىم. بۇل كاسىبي ينجەنەر ليتسەنزياسىن الۋ ينجەنەردىڭ ءوز كاسىبىندە جوعارى ساپا ستاندارتتارى مەن جوعارى ەتيكا ۇستاناتىنىنا كەپىلدىك بەرەدى. سوڭعى عاسىردا دۇنيە جۇزىندەگى يندۋستريالاندىرۋدىڭ ءوسۋى مەن دۇنيە ءجۇزى حالقى سانىنىڭ ارتۋى ەلەكتر قۋاتىنا سۇرانىستى ارتتىرىپ بارادى. ەنەرگيانى ءوندىرۋ ءتاسىلى قورشاعان ورتاعا ءبىراز زيانىن تيگىزەدى. مەنىڭ جۇمىسىم كليماتتىق وزگەرۋ ماسەلەلەرىن، تازا ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ ارقىلى شەشۋگە ارنالعان جوبالاردا جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
– ءبىلىم قۋىپ، شەتەلدە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ازامات رەتىندە ەلدەگى جاستار مەن اتا-انالارعا قانداي اقىل-كەڭەس ايتاسىز؟
– مەكتەپتە ماتەماتيكا مەن فيزيكا پاندەرىن وتە جاقسى وقىدىم. سوندىقتان دا تەحنيكالىق ماماندىق الۋدى قالاپ، ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى سالاسىنا وقۋعا ءتۇستىم. ەنەرگەتيك بولىپ جاسايتىن اكەم دە بۇل تاڭداۋىما قولداۋ ءبىلدىردى. ماماندىعىما قىزىعۋشىلىعىم ارتا ءتۇسىپ، كەلەشەگىمە دۇرىس تاڭداۋ جاساعانىم ءۇشىن وزىمە ريزا بولدىم. وسىلايشا، ومىرلىك ماماندىعىڭدى جاقسى كورۋ مەن مەڭگەرۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىندىم. مەنىڭشە، كەز-كەلگەن ادامنىڭ ءومىر جولىندا ءبىلىم ماسەلەسى وتە ماڭىزدى رول اتقارادى. وكىنىشكە قاراي قازاقستاندا تانىس-تامىر ارقىلى، جەڭ ۇشىنان جالعاسۋ جولىمەن ءبىلىم الۋدى جەڭىل كورەدى. كەيدە مەنىڭ تانىس-تۋىسقاندارىم ءوز بالالارىنىڭ ءىرى كومپانيادا قىزمەت ەتكەنىن قالاپ، شەتەلگە بارۋىنا كومەك سۇرايدى. وندايدا «بالاڭىزبەن كىتاپ دۇكەنىنە بارىپ، ءبىر كىتاپ اپەردىڭىز بە؟» دەپ سۇراسام ءمۇدىرىپ قالادى. سوندىقتان، بالانىڭ ءبىلىم الۋىنا ەڭ ءبىرىنشى اتا-انا كوبىرەك كوڭىل بولگەنى ءجون. ولاردى تۇشىمدى ءبىلىم بەرەتىن كىتاپتاردى وقۋعا ۇيرەتۋى كەرەك. كىمدە-كىم ءوز پەرزەنتىنىڭ ءوزىن-ءوزى تانىپ، ءوزى قىزىعاتىن سالانى تاڭداۋىنا، ويىنداعىسىن جۇزەگە اسىرۋىنا، شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋىنا ارالاسسا، بالا جان-جاقتى دامي تۇسەدى دەپ ەسەپتەيمىن.
– ەل ىشىندە جىلدار بويى شەشىمىن تاپپاعان كۇرمەۋى قيىن ماسەلە كوپ. وسىنداي تاپتاۋرىن بولعان تۇيىندەردى قالاي شەشۋ كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– مەملەكەتتىڭ وركەندەۋىنە تەك قانا ساياساتكەرلەر نەمەسە اكىمدەر عانا ەمەس، ءاربىر ادام ۇلەس قوسۋى ءتيىس. ەگەر ءبىز بيلىكتى وزگەرتكىمىز كەلسە، الدىمەن ءوز سانامىزدى وزگەرتۋىمىز كەرەك، ويتكەنى بيلىكتەگىلەر دە حالىق نەمەسە حالىقتىڭ ءبىر وكىلى. سان عاسىرلىق تاريحى بار امەريكا ەلىندە ايرىقشا اتاپ وتەتىن دۇنيەلەر كوپ. ءار ازامات ءوز مەملەكەتىندە ادالدىقتىڭ سالتانات قۇرۋى ءۇشىن قاجىر-قايراتىن جۇمساۋى كەرەك. ايتالىق، جاي عانا ءتارتىپ بۇزىپ، پوليتسياعا كۇنىمىز تۇسسە، «اعا، جىبەرە قويىڭىزشى» دەپ اقشا ۇسىناتىندار بار. سونداي-اق، مەديتسينا قىزمەتكەرىنە ەڭبەككە جارامسىزدىعى تۋرالى پاراعى ءۇشىن دە اقشا قىستىرىپ جاتادى. ال، جوعارى وقۋ ورىندارىنا وقۋعا ءتۇسۋ ءۇشىن قانداي ارەكەتتەرگە باراتىنى جونىندە ايتپاساق تا بولادى. ءبىز باسقادان ادالدىقتى تالاپ ەتە وتىرىپ، ءوزىمىزدىڭ ادالدىقتان اتتاپ جاتقانىمىز راس. ءبارى وزىمىزدەن باستالۋى كەرەك. مەنىڭ بۇل جاقتا ءجۇرىپ تۇيگەن ءبىر پىكىرىم وسى. ارقايسىمىز ازاماتتىق بەلسەندىلىك تانىتىپ، مەملەكەت ىسىنە قولدان كەلگەنشە اتسالىسايىق. ءتىپتى تابيعاتقا قامقورلىق كورسەتىپ، ءبىر تال بولسا دا وتىرعىزا الساق، ءوزىمىزدىڭ تۋىپ وسكەن ولكەگە جاساعان جاناشىرلىعىمىز بولار ەدى. مۇمكىن قىسقا مەرزىمدە وزگەرىس اكەلە قويماسا دا، ءبىزدىڭ ەلەۋسىز بولىپ كورىنگەن ارەكەتىمىز وزگەرىستەرگە جەتەلەرى ءسوزسىز. مەن ءۇشىن ءبىلىم – الەم قۇلپىن اشۋدىڭ كىلتى، ازات ەتۋشى، بوستاندىق «تولقۇجاتى» ىسپەتتى. الاش ارداقتىسى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ «ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەگەنىندەي، ەلگە پايدالى بولۋ، بىلىمنەن بۇرىن رۋحاني تاربيە مەن تۋعان جەرگە دەگەن ماحابباتتان باستالاتىندىعى ءسوزسىز. بولاشاقتا اتىراۋداعى ءبىلىم العان ورتاما بارىپ جاستاردى بىلىمگە ۇگىتتەپ، ناسيحات جۇرگىزسەم دەيمىن. جۇمىس تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ، ينجەنەرلىك ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنىڭ ساباق بەرۋ فورماتىنا وزگەرىس ەنگىزىپ، ۇلەسىمدى قوسسام دەگەن نيەتتەمىن.
سۇحباتتاسقان: الماس قابدولوۆ،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
