Memlekettık qyzmettıŋ nyǧaiuy, eŋ aldymen, qoǧam men memlekettıŋ özgeruıne, eŋ bastysy saiasattyŋ sabyrly ärı salmaqty boluyna tıkelei äser etedı. Bız bügın Almaty qalasy äkımınıŋ keŋesşısı, ädep jönındegı uäkıl Mamai Qaniūly AHETOVKE jolyǧyp, osy baǧyttaǧy jūmystar jönınde sūhbattasqan edık.
– Mamai Qaniūly, memlekettık qyzmet degende, eŋ aldymen, ony jetıldıruşı qyzmetşılerdıŋ ädebı tılge oralady.
– Dūrys aitasyz. Barlyq damyǧan elderde Ädep kodeksınıŋ bolatyny belgılı. Būl rette Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ 2015 jylǧy 29 jeltoqsandaǧy №153 «Qazaqstan Respublikasy memleketık qyzmetşılerınıŋ ädeptılık normalaryn jäne mınez-qūlyq qaǧidalaryn odan ärı jetıldıru jönındegı şaralar turaly» Jarlyǧymen Ädep kodeksı bekıtılgen edı. Ädep kodeksı öte maŋyzdy qūjat. Nege deseŋız, älgınde aityp ötken damyǧan elderdıŋ memlekettık qyzmettegı jetıstıkterı men älemdık ozyq täjıribelerdı saralau arqyly osy Ädep kodeksı düniege kelıp otyr.
Ädep kodeksı degenımız? Būl, eŋ aldymen, memlekettık qyzmetkerlerdıŋ tek qyzmettegı ǧana emes, kündelıktı ömırdegı jürıs-tūrystarynyŋ, moraldyq-psihologiialyq ūstanymdarynyŋ, özın ortada ūstai bıluı, t.b. jaŋa standarttaryn bekıttı. Bügıngı taŋda barlyq memlekettık organdarda arnaiy Ädep jönındegı uäkıl instituttary bar. Jalpy, elımız boiynşa 2016 jyldan bastap uäkılder tūraqty jūmys ıstep keledı.
– Almaty qalasy äkımı apparatynyŋ Ädep jönındegı uäkılı retınde atqarylyp jatqan jūmystarmen oqyrmandardy tanystyra ketseŋız…
– Uaqyt ötken saiyn azamattyq qoǧam men memlekettık qyzmetşıler tarapynan ädep jönındegı uäkıl qyzmetıne degen sūranys pen qyzyǧuşylyq artyp keledı. Osyǧan orai, biylǧy jyldyŋ qaŋtar aiynda Ädep jönındegı uäkıldıŋ qalyptasqan ahualǧa bailanysty jaŋa jūmys jospary jasalǧan edı. Osy jūmys jospary negızınde aǧymdaǧy jyldyŋ alǧaşqy jartyjyldyǧynda atqarylǧan jūmystarǧa toqtalǧym kelıp otyr. Ädep jönındegı uäkıldıŋ jūmys jospary negızınen QR Memlekettık qyzmet ısterı jäne sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ Almaty qalasy boiynşa departamentımen kelısılgen. Däl qazır osy süzgıden ötken josparǧa säikes jūmys ısteudemız.
Eŋ aldymen, memlekettık organ qyzmetkerlerı kelıp tüsken aryz-şaǧymdardy, qyzmettık zertteu materialdary men tärtıptık ahualdy zerdelei otyryp, tärtıp būzuǧa yqpal etetın sebep-saldarlardy saralau jūmystarymen ainalysady. Osy baǧytta QR Memlekettık qyzmet ısterı jäne sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ Almaty qalasy boiynşa departament qyzmetşılerımen bırlese jūmys jasap otyrmyz. Sonymen qatar, qabyldauǧa kelıp, jazylyp jatqan jeke azamattar qanşama.
Bız ärqaşan qabyldauǧa jazylǧan memlekettık qyzmetşılermen, jekelegen azamattarǧa türlı mäseleler boiynşa tüsındıru jūmystaryn jürgızıp, aqyl-keŋester beremız. Osy tūrǧyda naqty mysaldar keltıre keteiın.
«Äleumettık qorǧaudyŋ memlekettık qory» Almaty bölımşesınıŋ basşysy G.Altynbekovaǧa, memlekettık qyzmetşıler Ö.Qalabai, N.Şäimerdenov, T.Tainov, A.Mahambetiiarovtarǧa, sondai-aq, Almaty qalalyq muzeiınıŋ direktory N.Dükenbaevqa, jeke azamattar N.Qadyrov, Ş.Äbıltai, Q.Mūstafaūly, Ä.Bölebai, B.Tailaqbaevtarǧa memlekettık qyzmet körsetılıp, basqa da jeke saualdar boiynşa tüsınıktemeler berılgen edı. Tek osy jyldyŋ basynan berı jüzdegen azamat kelıp, olarǧa Ädep kodeksınıŋ talaptaryn saqtau mäselelerı boiynşa jeke konsultativtı kömekter körsetıldı.
– Ädep jönındegı uäkıl retınde qoǧamdyq jäne ükımettık emes ūiym ökılderımen bailanystaryŋyz qalai?
– Ärine, memlekettık organdarmen bırlese jūmys jasaityn azamattyq qoǧam ökılderımen, ruhani, sergek, belsendı jandarmen jūmys jasap, qarym-qatynas ornatyp otyru Ädep jönındegı uäkıl jūmysynyŋ basty baǧyty. Sondyqtan ünemı osy maqsatty jüzege asyru üşın jan-jaqty jūmys ısteuge tyrysamyz. Qoǧamdyq jäne ükımettık emes ūiym ökılderımen, memleket jäne qoǧam qairatkerlerımen türlı taqyryptarda kezdesu ötkızılıp otyrady.
Mäselen, «Strategiialyq maqsattaǧy zymyran äskerınıŋ ardagerı», qoǧamdyq bırlestıgınıŋ jetekşısı M.Jünısbaevpen, «El-şejıre» qoǧamdyq qorynyŋ basşysy D.Äşımhanmen, «Saiasi quǧyn-sürgın qūrbandary» qoǧamdyq ūiymynyŋ jetekşısı J.Aşuūlymen, «Asyl Otan» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ jetekşısı S.Balǧabaevpen, «Qazyna» JŞS basşysy A.Şaiken, «Jeltoqsan» qoǧamdyq ūiymdarynyŋ ökılderımen kezdesuler ötkızıp, būl kezdesuler memlekettık qyzmetşılerdıŋ jūmysyn jetıldıre tüstı. Jalpy, memlekettık qyzmetşı bilık pen öz ökıldıkterın qoldana bıluı kerek. Adal bolyp, öz qamy üşın emes, memleket igılıgıne qyzmet etuı kerek.
– Bügıngı taŋda qoǧam tırşılıgın äleumettık jelılersız, jalpy aqparatsyz elestetu mümkın bolmai qaldy.
– Sözıŋızdıŋ jany bar. Şynynda da qoǧam tırşılıgın äleumettık jelılersız, ǧalamtor keŋıstıgındegı aqparattarsyz elestetu eş mümkın emes. Osyǧan orai, memlekettık qyzmetşılerdıŋ ädep normalarynyŋ barlyq jaǧdaida saqtaluyn qadaǧalap otyru maqsatynda Feisbuk, İnstagram, V kontakte syndy äleumettık jelılerge tūraqty monitoring jasaluda. Būl şaralardy jüzege asyruǧa qajettı degen barlyq tehnikalyq jabdyqtar tolyq alynyp, monitoring jüielı jürgızılude.
Özderıŋız de baiqap jürgen bolarsyzdar, qazırgı qoǧamda tärtıp būzuşylyqtyŋ saldarymen küresudıŋ ornyna onyŋ aldyn alyp, der mezgılınde tüsındıru jūmysyn jürgızıp otyrǧannyŋ tiımdı ärı nätijelı bolatynyn uaqyttyŋ özı däleldep otyr. Qazırgı uaqyt sergektıktı qalaidy. Sondyqtan memlekettık qyzmet, korrupsiiaǧa qarsy küres zaŋnamalary jäne Ädep kodeksı talaptaryn tüsındıruge bailanysty qalamyzdaǧy jergılıktı organdarda türlı taqyryptardaǧy seminarlar, «döŋgelek üstelder» men arnaiy därıster jiı ötkızılude.
Atap aitar bolsaq, Almaty qalasy äkımdıgınıŋ Deneşynyqtyru jäne sport, Tılderdı damytu, Mädeniet jäne arhivter basqarmalarynda, audan äkımdıkterınde Ädep kodeksın tüsındıru boiynşa «döŋgelek üstelder» ūiymdastyryldy. Osy jyldyŋ nauryz aiynda Almaty qalasy boiynşa Ädep jönındegı keŋes aldynda atqarylǧan jūmystar men josparlar jaily keŋınen baiandama jasalyp, būqaralyq aqparat qūraldary ökılderıne arnap baspasöz mäslihaty ūiymdastyrylǧan edı.
«Şalqar» radiosyndaǧy «Aşyq äŋgıme», «Almaty» telearnasyndaǧy «Aqşam alaŋy» habaryndaǧy, jergılıktı jäne respublikalyq basylymdar betınde jaryq körgen maqalalar men habarlarda memlekettık qyzmet pen Ädep kodeksı haqynda tolyqqandy aqparattar berıldı.
– Memlekettık qyzmetşılerdı mazalaityn qandai da bır saualdar bola qalsa, ony qalai anyqtauǧa bolady?
– Qazırgı taŋdaǧy eŋ özektı mäselelerdıŋ bırıne ainalyp otyrǧan – memlekettık qyzmetşılerdı mazalaityn saualdardy anyqtau arqyly olardyŋ jūmysyna qolaily jaǧdai jasau der edım. Osyǧan orai, mamandar būl mäselenı şeşudıŋ töte jolyn ūsynyp otyr. Olardyŋ aituynşa, qyzmetşılerdıŋ kökeiındegı saualdy tap basyp, odan şyǧudyŋ joly – jasyryn saualnama.
Sol sebeptı, qalamyzdaǧy üş jüzge juyq memlekettık qyzmetşıge jasyryn saualnama jürgızılıp, alǧaşqy kezeŋnıŋ nätijesı saralanuda. Memlekettık organdardaǧy moraldyq-psihologiialyq ahualdy aiqyndap, qyzmettık ädep normalarynyŋ saqtaluy, ūjymdaǧy moraldyq-psihologiialyq ahualdyŋ jäi-küiın monitoringteu jūmystary būdan ärı de jalǧasa beretın bolady.
– Memlekettık qyzmettı jetıldıruge baǧyttalǧan qandai reformalardy atar edıŋız?
– Bes institusionaldyq reformanyŋ bırınşı baǧyty «Käsıbi memlekettık apparat qūru» dep atalatyny belgılı. Älemdegı alpauyt memlekettermen iyq tırestırıp, bäsekege qabılettı bolu üşın, eŋ aldymen, myqty memlekettık apparat qalyptastyru özektı boluy kerek. «100 naqty qadam» – Ūlt josparyn ıske asyru üşın de, eŋ aldymen, memlekettık qyzmettı damytu qolǧa alynyp otyr. Söz joq, bızdıŋ memleketımız jyl saiyn damyp, alǧa jyljyp keledı.
Uaqyt alǧa ılgerlegen saiyn memlekettık qyzmetşılerge qoiylatyn talaptyŋ da barynşa küşeiıp otyruy zaŋdylyq. Mūnyŋ özı memlekettık qyzmet sapasynyŋ artuyna yqpal etedı. Bızdıŋ elımızde 1999 jyldyŋ 23 şıldesınde memlekettık qyzmetşılerdıŋ barlyq mındetı men maqsatyn aiqyndaityn «Memlekettık qyzmet turaly» zaŋ qabyldanǧan edı. Būl zaŋ sodan berı bırneşe märte özgertıldı. Tolyqtyrular men tüzetuler engızıldı.
Elımızdıŋ memlekettık qyzmetşılerınıŋ künı dep 23 mausym belgılendı. Mūndaǧy maqsat – memlekettık qyzmetkerlerdıŋ jūmysqa degen yntasyn arttyryp, eŋbegın nazardan tys qaldyrmai marapattau, talmai eŋbek etıp jatqan jandardyŋ şyǧarmaşylyǧyna şabyt berıp, halyq pen bilıktı bailanystyra tüsu edı. Ärine, osyndai yqpaldastyqtar oŋ özgerıs berıp, memlekettık qyzmetşılerdıŋ qyzmetıne degen süiıspenşılıgın arttyryp, jaqsy nätijelerge jetuıne septıgın tigızıp keledı dep oilaimyn.
«Üzdık memlekettık qyzmetşı» tösbelgısınıŋ bekıtıluı de jauapty mındet jüktep otyr. BŪŪ müşe elderde de däl osy 23 mausym Memlekettık qyzmetkerler künı dep belgılengen.
– Mamai Qaniūly, memlekettık qyzmetke kelu üşın jastardyŋ boiynda qandai qasiet basym bolu kerek?
– Eŋ aldymen, jauapkerşılık bolu kerek. Memlekettık qyzmet degenıŋız – abyroily mındet. Bügınde memlekettık qyzmetke kelsem degen jastarǧa barlyq jaǧdai jasalǧan. Ümıtkerlerdıŋ bılımı, qūqyqtyq sauattylyǧy, önegelı tärtıbı, adal ärı ar-namysynyŋ tazalyǧy talap etıledı. Memlekettık qyzmetkerlerdıŋ öz jūmysyn abyroimen atqaruy üşın zaŋdy jetık bıluı qajet. Öte sauatty, şeber ūiymdastyra bıletın, köppen tıl tabysa alatyn, este saqtau qabıletı men logikalyq oilana bıletın qabıletı de boluy kerek.
Jūmys barysynda köpşılıkpen jiı aralasyp otyruǧa tura keledı. Sol üşın onyŋ boiynda sypaiylyq, sauatty söilei bılu, yŋǧaisyz jaǧdaiǧa duşar bolǧan kısılerge janaşyrlyq tanyta bılu sekıldı qasietterdıŋ boluy şart.
– Söz soŋynda oqyrmandarǧa aitaryŋyz.
– Ädep mäselesı eşqaşan da kün tärtıbınen tüspeitın, qai zamanda da qoǧamdy alǧa süireitın özektı tärbie qūraly bolyp qala beredı. Qazır elımızdıŋ barlyq öŋırlerınde QR Prezidentı janyndaǧy memlekettık basqaru akademiiasynyŋ filialdary aşylyp, jemıstı eŋbek etıp jatyr. Akademiianyŋ Almaty qalasy boiynşa filialynda da tyŋdauşylarǧa memlekettık qyzmetşılerdıŋ, ädep normalary men Ädep kodeksı boiynşa därıster oqu, jaŋadan qabyldanǧan memlekettık qyzmetşılerge tälım-tärbie beru uäkıl jūmysynyŋ basty da basym baǧyty. QR Memlekettık qyzmet ısterı jäne sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ Almaty qalasy boiynşa departamentınıŋ şeşımıne säikes «Üzdık memlekettık qyzmetşı» baiqauyn ötkızuge arnalǧan öŋırlık konkurstyŋ komissiia qūramyna enıp, osy baǧyttaǧy jūmystardy jüielı jürgızıp otyrmyz.
Ūly Abai babamyzdyŋ özı «ädepten ozbaiyn» demei me. Olai bolsa, ädeptıŋ adamzat ömırındegı eŋ qasterlı, eŋ basty ruhani qūndylyq ekenın ūmytpaiyq.
– Äŋgımeŋızge rahmet!
Äŋgımelesken – Raia ESKENDIR.
