مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ نىعايۋى، ەڭ الدىمەن، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ وزگەرۋىنە، ەڭ باستىسى ساياساتتىڭ سابىرلى ءارى سالماقتى بولۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. ءبىز بۇگىن الماتى قالاسى اكىمىنىڭ كەڭەسشىسى، ادەپ جونىندەگى ۋاكىل ماماي قانيۇلى احەتوۆكە جولىعىپ، وسى باعىتتاعى جۇمىستار جونىندە سۇحباتتاسقان ەدىك.
– ماماي قانيۇلى، مەملەكەتتىك قىزمەت دەگەندە، ەڭ الدىمەن، ونى جەتىلدىرۋشى قىزمەتشىلەردىڭ ادەبى تىلگە ورالادى.
– دۇرىس ايتاسىز. بارلىق دامىعان ەلدەردە ادەپ كودەكسىنىڭ بولاتىنى بەلگىلى. بۇل رەتتە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2015 جىلعى 29 جەلتوقسانداعى №153 «قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتىك قىزمەتشىلەرىنىڭ ادەپتىلىك نورمالارىن جانە مىنەز-قۇلىق قاعيدالارىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جونىندەگى شارالار تۋرالى» جارلىعىمەن ادەپ كودەكسى بەكىتىلگەن ەدى. ادەپ كودەكسى وتە ماڭىزدى قۇجات. نەگە دەسەڭىز، الگىندە ايتىپ وتكەن دامىعان ەلدەردىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى جەتىستىكتەرى مەن الەمدىك وزىق ءتاجىريبەلەردى سارالاۋ ارقىلى وسى ادەپ كودەكسى دۇنيەگە كەلىپ وتىر.
ادەپ كودەكسى دەگەنىمىز؟ بۇل، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ تەك قىزمەتتەگى عانا ەمەس، كۇندەلىكتى ومىردەگى ءجۇرىس-تۇرىستارىنىڭ، مورالدىق-پسيحولوگيالىق ۇستانىمدارىنىڭ، ءوزىن ورتادا ۇستاي ءبىلۋى، ت.ب. جاڭا ستاندارتتارىن بەكىتتى. بۇگىنگى تاڭدا بارلىق مەملەكەتتىك ورگانداردا ارنايى ادەپ جونىندەگى ۋاكىل ينستيتۋتتارى بار. جالپى، ەلىمىز بويىنشا 2016 جىلدان باستاپ ۋاكىلدەر تۇراقتى جۇمىس ىستەپ كەلەدى.
– الماتى قالاسى اكىمى اپپاراتىنىڭ ادەپ جونىندەگى ۋاكىلى رەتىندە اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارمەن وقىرمانداردى تانىستىرا كەتسەڭىز…
– ۋاقىت وتكەن سايىن ازاماتتىق قوعام مەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر تاراپىنان ادەپ جونىندەگى ۋاكىل قىزمەتىنە دەگەن سۇرانىس پەن قىزىعۋشىلىق ارتىپ كەلەدى. وسىعان وراي، بيىلعى جىلدىڭ قاڭتار ايىندا ادەپ جونىندەگى ۋاكىلدىڭ قالىپتاسقان احۋالعا بايلانىستى جاڭا جۇمىس جوسپارى جاسالعان ەدى. وسى جۇمىس جوسپارى نەگىزىندە اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى جارتىجىلدىعىندا اتقارىلعان جۇمىستارعا توقتالعىم كەلىپ وتىر. ادەپ ءجونىندەگى ۋاكىلدىڭ جۇمىس جوسپارى نەگىزىنەن قر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ الماتى قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتىمەن كەلىسىلگەن. ءدال قازىر وسى سۇزگىدەن وتكەن جوسپارعا سايكەس جۇمىس ىستەۋدەمىز.
ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتكەرلەرى كەلىپ تۇسكەن ارىز-شاعىمداردى، قىزمەتتىك زەرتتەۋ ماتەريالدارى مەن تارتىپتىك احۋالدى زەردەلەي وتىرىپ، ءتارتىپ بۇزۋعا ىقپال ەتەتىن سەبەپ-سالدارلاردى سارالاۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى. وسى باعىتتا قر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ الماتى قالاسى بويىنشا دەپارتامەنت قىزمەتشىلەرىمەن بىرلەسە جۇمىس جاساپ وتىرمىز. سونىمەن قاتار، قابىلداۋعا كەلىپ، جازىلىپ جاتقان جەكە ازاماتتار قانشاما.
ءبىز ارقاشان قابىلداۋعا جازىلعان مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرمەن، جەكەلەگەن ازاماتتارعا ءتۇرلى ماسەلەلەر بويىنشا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، اقىل-كەڭەستەر بەرەمىز. وسى تۇرعىدا ناقتى مىسالدار كەلتىرە كەتەيىن.
«الەۋمەتتىك قورعاۋدىڭ مەملەكەتتىك قورى» الماتى بولىمشەسىنىڭ باسشىسى گ.التىنبەكوۆاعا، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر ءو.قالاباي، ن.شايمەردەنوۆ، ت.تاينوۆ، ا.ماحامبەتياروۆتارعا، سونداي-اق، الماتى قالالىق مۋزەيىنىڭ ديرەكتورى ن.دۇكەنباەۆقا، جەكە ازاماتتار ن.قادىروۆ، ش.ءابىلتاي، ق.مۇستافاۇلى، ءا.بولەباي، ب.تايلاقباەۆتارعا مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتىلىپ، باسقا دا جەكە ساۋالدار بويىنشا تۇسىنىكتەمەلەر بەرىلگەن ەدى. تەك وسى جىلدىڭ باسىنان بەرى جۇزدەگەن ازامات كەلىپ، ولارعا ادەپ كودەكسىنىڭ تالاپتارىن ساقتاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا جەكە كونسۋلتاتيۆتى كومەكتەر كورسەتىلدى.
– ادەپ جونىندەگى ۋاكىل رەتىندە قوعامدىق جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرىمەن بايلانىستارىڭىز قالاي؟
– ارينە، مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسە جۇمىس جاسايتىن ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىمەن، رۋحاني، سەرگەك، بەلسەندى جاندارمەن جۇمىس جاساپ، قارىم-قاتىناس ورناتىپ وتىرۋ ادەپ جونىندەگى ۋاكىل جۇمىسىنىڭ باستى باعىتى. سوندىقتان ۇنەمى وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جان-جاقتى جۇمىس ىستەۋگە تىرىسامىز. قوعامدىق جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرىمەن، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرىمەن ءتۇرلى تاقىرىپتاردا كەزدەسۋ وتكىزىلىپ وتىرادى.
ماسەلەن، «ستراتەگيالىق ماقساتتاعى زىمىران اسكەرىنىڭ ارداگەرى»، قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى م.ءجۇنىسباەۆپەن، «ەل-شەجىرە» قوعامدىق قورىنىڭ باسشىسى د.اشىمحانمەن، «ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى ج.اشۋۇلىمەن، «اسىل وتان» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى س.بالعاباەۆپەن، «قازىنا» جشس باسشىسى ا.شايكەن، «جەلتوقسان» قوعامدىق ۇيىمدارىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، بۇل كەزدەسۋلەر مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ جۇمىسىن جەتىلدىرە ءتۇستى. جالپى، مەملەكەتتىك قىزمەتشى بيلىك پەن ءوز وكىلدىكتەرىن قولدانا ءبىلۋى كەرەك. ادال بولىپ، ءوز قامى ءۇشىن ەمەس، مەملەكەت يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋى كەرەك.
– بۇگىنگى تاڭدا قوعام تىرشىلىگىن الەۋمەتتىك جەلىلەرسىز، جالپى اقپاراتسىز ەلەستەتۋ مۇمكىن بولماي قالدى.
– ءسوزىڭىزدىڭ جانى بار. شىنىندا دا قوعام تىرشىلىگىن الەۋمەتتىك جەلىلەرسىز، عالامتور كەڭىستىگىندەگى اقپاراتتارسىز ەلەستەتۋ ەش مۇمكىن ەمەس. وسىعان وراي، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ادەپ نورمالارىنىڭ بارلىق جاعدايدا ساقتالۋىن قاداعالاپ وتىرۋ ماقساتىندا فەيسبۋك، ينستاگرام، ۆ كونتاكتە سىندى الەۋمەتتىك جەلىلەرگە تۇراقتى مونيتورينگ جاسالۋدا. بۇل شارالاردى جۇزەگە اسىرۋعا قاجەتتى دەگەن بارلىق تەحنيكالىق جابدىقتار تولىق الىنىپ، مونيتورينگ جۇيەلى جۇرگىزىلۋدە.
وزدەرىڭىز دە بايقاپ جۇرگەن بولارسىزدار، قازىرگى قوعامدا ءتارتىپ بۇزۋشىلىقتىڭ سالدارىمەن كۇرەسۋدىڭ ورنىنا ونىڭ الدىن الىپ، دەر مەزگىلىندە ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ وتىرعاننىڭ ءتيىمدى ءارى ناتيجەلى بولاتىنىن ۋاقىتتىڭ ءوزى دالەلدەپ وتىر. قازىرگى ۋاقىت سەرگەكتىكتى قالايدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك قىزمەت، كوررۋپتسياعا قارسى كۇرەس زاڭنامالارى جانە ادەپ كودەكسى تالاپتارىن تۇسىندىرۋگە بايلانىستى قالامىزداعى جەرگىلىكتى ورگانداردا ءتۇرلى تاقىرىپتارداعى سەمينارلار، «دوڭگەلەك ۇستەلدەر» مەن ارنايى دارىستەر ءجيى وتكىزىلۋدە.
اتاپ ايتار بولساق، الماتى قالاسى اكىمدىگىنىڭ دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت، تىلدەردى دامىتۋ، مادەنيەت جانە ارحيۆتەر باسقارمالارىندا، اۋدان اكىمدىكتەرىندە ادەپ كودەكسىن ءتۇسىندىرۋ بويىنشا «دوڭگەلەك ۇستەلدەر» ۇيىمداستىرىلدى. وسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا الماتى قالاسى بويىنشا ادەپ ءجونىندەگى كەڭەس الدىندا اتقارىلعان جۇمىستار مەن جوسپارلار جايلى كەڭىنەن بايانداما جاسالىپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىنە ارناپ ءباسپاسوز ءماسليحاتى ۇيىمداستىرىلعان ەدى.
«شالقار» راديوسىنداعى «اشىق اڭگىمە»، «الماتى» تەلەارناسىنداعى «اقشام الاڭى» حابارىنداعى، جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق باسىلىمدار بەتىندە جارىق كورگەن ماقالالار مەن حابارلاردا مەملەكەتتىك قىزمەت پەن ادەپ كودەكسى حاقىندا تولىققاندى اقپاراتتار بەرىلدى.
– مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى مازالايتىن قانداي دا ءبىر ساۋالدار بولا قالسا، ونى قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
– قازىرگى تاڭداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالىپ وتىرعان – مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى مازالايتىن ساۋالداردى انىقتاۋ ارقىلى ولاردىڭ جۇمىسىنا قولايلى جاعداي جاساۋ دەر ەدىم. وسىعان وراي، ماماندار بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ توتە جولىن ۇسىنىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، قىزمەتشىلەردىڭ كوكەيىندەگى ساۋالدى تاپ باسىپ، ودان شىعۋدىڭ جولى – جاسىرىن ساۋالناما.
سول سەبەپتى، قالامىزداعى ءۇش جۇزگە جۋىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىگە جاسىرىن ساۋالناما جۇرگىزىلىپ، العاشقى كەزەڭنىڭ ناتيجەسى سارالانۋدا. مەملەكەتتىك ورگاندارداعى مورالدىق-پسيحولوگيالىق احۋالدى ايقىنداپ، قىزمەتتىك ادەپ نورمالارىنىڭ ساقتالۋى، ۇجىمداعى مورالدىق-پسيحولوگيالىق احۋالدىڭ ءجاي-كۇيىن مونيتورينگتەۋ جۇمىستارى بۇدان ءارى دە جالعاسا بەرەتىن بولادى.
– مەملەكەتتىك قىزمەتتى جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان قانداي رەفورمالاردى اتار ەدىڭىز؟
– بەس ينستيتۋتسيونالدىق رەفورمانىڭ ءبىرىنشى باعىتى «كاسىبي مەملەكەتتىك اپپارات قۇرۋ» دەپ اتالاتىنى بەلگىلى. الەمدەگى الپاۋىت مەملەكەتتەرمەن يىق تىرەستىرىپ، باسەكەگە قابىلەتتى بولۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، مىقتى مەملەكەتتىك اپپارات قالىپتاستىرۋ وزەكتى بولۋى كەرەك. «100 ناقتى قادام» – ۇلت جوسپارىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن دە، ەڭ الدىمەن، مەملەكەتتىك قىزمەتتى دامىتۋ قولعا الىنىپ وتىر. ءسوز جوق، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز جىل سايىن دامىپ، العا جىلجىپ كەلەدى.
ۋاقىت العا ىلگەرلەگەن سايىن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە قويىلاتىن تالاپتىڭ دا بارىنشا كۇشەيىپ وتىرۋى زاڭدىلىق. مۇنىڭ ءوزى مەملەكەتتىك قىزمەت ساپاسىنىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە 1999 جىلدىڭ 23 شىلدەسىندە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ بارلىق مىندەتى مەن ماقساتىن ايقىندايتىن «مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان ەدى. بۇل زاڭ سودان بەرى بىرنەشە مارتە وزگەرتىلدى. تولىقتىرۋلار مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى.
ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرىنىڭ كۇنى دەپ 23 ماۋسىم بەلگىلەندى. مۇنداعى ماقسات – مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىسقا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرىپ، ەڭبەگىن نازاردان تىس قالدىرماي ماراپاتتاۋ، تالماي ەڭبەك ەتىپ جاتقان جانداردىڭ شىعارماشىلىعىنا شابىت بەرىپ، حالىق پەن بيلىكتى بايلانىستىرا ءتۇسۋ ەدى. ارينە، وسىنداي ىقپالداستىقتار وڭ وزگەرىس بەرىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قىزمەتىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرىپ، جاقسى ناتيجەلەرگە جەتۋىنە سەپتىگىن تيگىزىپ كەلەدى دەپ ويلايمىن.
«ۇزدىك مەملەكەتتىك قىزمەتشى» توسبەلگىسىنىڭ بەكىتىلۋى دە جاۋاپتى مىندەت جۇكتەپ وتىر. بۇۇ مۇشە ەلدەردە دە ءدال وسى 23 ماۋسىم مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر كۇنى دەپ بەلگىلەنگەن.
– ماماي قانيۇلى، مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلۋ ءۇشىن جاستاردىڭ بويىندا قانداي قاسيەت باسىم بولۋ كەرەك؟
– ەڭ الدىمەن، جاۋاپكەرشىلىك بولۋ كەرەك. مەملەكەتتىك قىزمەت دەگەنىڭىز – ابىرويلى مىندەت. بۇگىندە مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلسەم دەگەن جاستارعا بارلىق جاعداي جاسالعان. ۇمىتكەرلەردىڭ ءبىلىمى، قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى، ونەگەلى ءتارتىبى، ادال ءارى ار-نامىسىنىڭ تازالىعى تالاپ ەتىلەدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءوز جۇمىسىن ابىرويمەن اتقارۋى ءۇشىن زاڭدى جەتىك ءبىلۋى قاجەت. وتە ساۋاتتى، شەبەر ۇيىمداستىرا بىلەتىن، كوپپەن ءتىل تابىسا الاتىن، ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن لوگيكالىق ويلانا بىلەتىن قابىلەتى دە بولۋى كەرەك.
جۇمىس بارىسىندا كوپشىلىكپەن ءجيى ارالاسىپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى. سول ءۇشىن ونىڭ بويىندا سىپايىلىق، ساۋاتتى سويلەي ءبىلۋ، ىڭعايسىز جاعدايعا دۋشار بولعان كىسىلەرگە جاناشىرلىق تانىتا ءبىلۋ سەكىلدى قاسيەتتەردىڭ بولۋى شارت.
– ءسوز سوڭىندا وقىرماندارعا ايتارىڭىز.
– ادەپ ماسەلەسى ەشقاشان دا كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن، قاي زاماندا دا قوعامدى العا سۇيرەيتىن وزەكتى تاربيە قۇرالى بولىپ قالا بەرەدى. قازىر ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرلەرىندە قر پرەزيدەنتى جانىنداعى مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسىنىڭ فيليالدارى اشىلىپ، جەمىستى ەڭبەك ەتىپ جاتىر. اكادەميانىڭ الماتى قالاسى بويىنشا فيليالىندا دا تىڭداۋشىلارعا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ، ادەپ نورمالارى مەن ادەپ كودەكسى بويىنشا دارىستەر وقۋ، جاڭادان قابىلدانعان مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە ءتالىم-تاربيە بەرۋ ۋاكىل جۇمىسىنىڭ باستى دا باسىم باعىتى. قر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ الماتى قالاسى بويىنشا دەپارتامەنتىنىڭ شەشىمىنە سايكەس «ۇزدىك مەملەكەتتىك قىزمەتشى» بايقاۋىن وتكىزۋگە ارنالعان وڭىرلىك كونكۋرستىڭ كوميسسيا قۇرامىنا ەنىپ، وسى باعىتتاعى جۇمىستاردى جۇيەلى جۇرگىزىپ وتىرمىز.
ۇلى اباي بابامىزدىڭ ءوزى «ادەپتەن وزبايىن» دەمەي مە. ولاي بولسا، ادەپتىڭ ادامزات ومىرىندەگى ەڭ قاستەرلى، ەڭ باستى رۋحاني قۇندىلىق ەكەنىن ۇمىتپايىق.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن – رايا ەسكەندىر.
