El prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Konstıtýııamyzǵa engiziletin gerister men tolyqtyrýlar jobasy boıynsha bıylǵy 5 maýsymda respýblıkalyq referendým ótkizý týraly Jarlyqqa qol qoıdy, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.
Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy Erlan Qarın ata zańǵa engiziletin ózgerister qoǵamnyń qalaýynan shyqqan jáne el múddesi úshin jasalyp jatqan mańyzdy qadam ekenin basa aıtty.
Ár engiziletin ózgeris ózara baılanysty ekenin aıtyp, úderis barysyn tizip shyqty:
“Sýperprezıdenttik basqarý úlgisinen prezıdenttik respýblıkaǵa túbegeıli kóshý;
Birqatar bılik ókilettigin qaıta bólý;
Parlamenttiń rólin kúsheıtip, mártebesin arttyrý;
Eldi basqarý isine halyqtyń qatysý múmkindigin keńeıtý;
Azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý tásilderin jetildirý”.
Konstıtýııaǵa ózgerister men tolqýlar engizý týraly qaýly 6 mamyr kúni jarııalanǵan bolatyn.
Erlan Qarınniń aıtýynsha, Konstıtýııanyń qazirgi jáne jańa nusqalarynyń aıyrmashylyǵyn túsiný, usynylyp otyrǵan kóptegen túzetýdiń baıybyna barý mundaı isten habary az adam úshin qıyndyq týǵyzatyny anyq.
Sýperprezıdenttik basqarý úlgisinen prezıdenttik respýblıkaǵa túbegeıli kóshý mańyzdylyǵyn aıta ketti.
43 babqa taǵy da 3 tarmaq qosylatynyn atap ótti.
“Ata Zańymyzdyń 43-babyna 3-tarmaq qosylady. Onda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti óz ókilettikterin júzege asyrý kezeńinde saıası partııada bolmaýǵa tıis dep kórsetiledi. Osy logıkaǵa sáıkes Konstıtýııalyq Sottyń, Joǵarǵy Sottyń jáne ózge de sottardyń tóraǵalary men sýdıalaryna, Ortalyq saılaý komıssııasynyń, Joǵary aýdıtorlyq palatasynyń tóraǵalary men múshelerine de osyndaı tyıym salynady (Konstıtýııanyń 23-baby 2-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Sonyń nátıjesinde saıası báseke artyp, barlyq saıası partııany damytýǵa birdeı jaǵdaı qalyptasady, derbes ári ádil sheshim qabyldaýǵa jol ashylady.
Memleket basshysy barlyq azamatqa teń múmkindik berilýiniń myzǵymas kepili bolýǵa tıis. Sol sebepti Konstıtýııanyń 43-babyna 4-tarmaq qosylady. Onda «Prezıdenttiń jaqyn týystary memlekettik saıası qyzmetshilerdiń, kvazımemlekettik sektor sýbektileri basshylarynyń qyzmetterin atqarýǵa qaqysy joq» dep kórsetiledi”,- dedi Qarın.
Aıtpaqtaı, Tuńǵysh Prezıdenttiń mártebesi men ókilettikteri Konstıtýııamen jáne konstıtýııalyq zańmen aıqyndalatyny týraly 46-baptyń 4-tarmaǵy Ata Zańnan alynatynyn jetkizdi.
“Konstıtýııanyń 91-babynan Tuńǵysh Prezıdenttiń táýelsiz Qazaqstannyń negizin salýshy degen mártebesi týraly norma alynyp tastalady (Konstıtýııanyń 91-baby 2-tarmaǵynyń jańa redakııasy)”,- Erlan Qarın.
Sondaı-aq, birqatar bılik ókilettigin qaıta bólý týraly sóz qozǵap, senattaǵy prezıdent kvotasynyń sany 15-ten, 10 depýtatqa azaıatynyn da jetkizdi.
“Konstıtýııalyq Sottyń quramy mynadaı tásilmen jasaqtalady: 6 sýdıany Parlament (Májilis pen Senattyń árqaısysy 3 sýdıadan), 4 sýdıany Prezıdent taǵaıyndaıdy. Konstıtýııalyq Sottyń tóraǵasyn joǵaryda aıtylǵandaı Senattyń kelisimimen Prezıdent taǵaıyndaıdy (Konstıtýııanyń 57-baby 1) tarmaqshasynyń, 58-baby 3-tarmaǵy 7-tarmaqshasynyń jáne 71-babynyń jańa redakııasy)”- dedi.
«Memlekettik hatshy» ınstıtýty «Memlekettik keńesshi» ınstıtýty bolyp ózgeredi (Konstıtýııanyń 44-baby 19-tarmaqshasynyń jańa redakııasy). Ol Memleket basshysyna usynystar men usynymdar ázirleýmen aınalysady”.
Parlamenttiń rólin kúsheıtip, mártebesin arttyrý týraly da sóz qozǵady. Parlament palatalarynyń dárejesin aıtarlyqtaı ósirý kelesi kezektegi júzege asyrylatyn is ekenin eskertti.
Qazaqstan halqy Assambleıasynyń Májilistegi kvotasy Senatqa beriletinin de jetkizdi.
“Májilistiń quzyreti keńeıip, respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylý sapasyna parlamenttik baqylaý kúsheıedi. Ol úshin, buǵan deıin aıtqanymyzdaı, Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıteti Joǵary aýdıtorlyq palata bolyp qaıta qurylady. Onyń tóraǵasy jylyna eki ret Májilis depýtattarynyń aldynda esep beredi (Konstıtýııanyń 53-baby 2-tarmaqshasynyń jańa redakııasy, 56-baby 1-tarmaǵynyń 3-1) jańa tarmaqshasy). Bul Májilistiń jáne jalpy Parlamenttiń mártebesin odan ári kúsheıte túsedi.
Saıası júıede tepe-teńdik jáne tejemelik tetikterdi nyǵaıtý jáne zań shyǵarý jumysyn ońtaılandyrý maqsatynda Májiliske zańdardy qabyldaý (buryn zań jobalaryn qaraǵan jáne maquldaǵan), al Senatqa zańdardy maquldaý ne maquldamaý (buryn zańdardy qabyldaǵan) quzyreti beriledi (Konstıtýııanyń 61-baby 4 jáne 5-tarmaqtarynyń jáne 62-baby 5-tarmaǵynyń jańa redakııasy).
Parlament konstıtýııalyq zańdardy Palatalardyń birlesken otyrysynda, keminde eki oqylymda qabyldaıtyn bolady (Konstıtýııanyń 53-babynyń jańa redakııasy)”,- dedi ol.
Eldi basqarý isine halyqtyń qatysý múmkindigin keńeıtý
Negizgi Zańda jer jáne jer qoınaýy, sý, ósimdikter men janýarlar dúnıesi, basqa da tabıǵı resýrstar halyqqa tıesili ekeni jaıyndaǵy norma naqty jáne kesimdi túrde bekitilgen. Menshik quqyǵyn halyqtyń atynan memleket júzege asyrady (Konstıtýııanyń 1-baby 2-tarmaǵynyń jańa redakııasy).
Joǵaryda aıtylǵandaı, Májilis depýtattaryn aralas saılaý júıesimen: birtutas jalpyulttyq saılaý okrýginiń aýmaǵynda proporıonaldy júıe boıynsha, sondaı-aq bir mandatty aýmaqtyq saılaý okrýgteri boıynsha saılaý usynylady (Konstıtýııanyń 50-baby 3-tarmaǵynyń jáne 51-baby 1-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Sondaı-aq bir mandatty aýmaqtyq saılaý okrýgi boıynsha saılanǵan Májilis depýtattarynyń mandatyn keri qaıtaryp alý múmkindigi paıda bolady (Konstıtýııanyń 52-baby 5-tarmaǵynyń jańa redakııasy).
Oblystardyń, respýblıkalyq mańyzy bar qalalardyń jáne astananyń ákimderin Prezıdent óńirdiń (qalanyń) máslıhattarynyń barlyq depýtattyń kelisimimen jáne balamaly negizde (keminde eki kandıdatýra usynylady) taǵaıyndaıtyn bolady (Konstıtýııanyń 87-baby 4-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Osylaısha, belgili bir óńirdiń damýyna jaýapty jergilikti ókildi jáne atqarýshy organdar júzege asyratyn memlekettik basqarý men ózin-ózi basqarý isine beriletin kepildik nyǵaıa túsedi.
Azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý tásilderin jetildirý
Joǵaryda baıandaǵanymyzdaı, Konstıtýııalyq Keńes Konstıtýııalyq Sot bolyp qaıta qurylady. Konstıtýııalyq Sot azamattardyń ótinishteri boıynsha olardyń Konstıtýııada bekitilgen quqyqtary men bostandyqtaryna tikeleı qatysty Qazaqstan Respýblıkasynyń normatıvtik-quqyqtyq aktileriniń Respýblıka Konstıtýııasyna sáıkestigin qaraıtyn bolady (Konstıtýııanyń 71-74-baptarynyń jańa redakııasy).
Ólim jazasyn joıý týraly sheshim konstıtýııalyq deńgeıde túpkilikti bekitiledi (Konstıtýııanyń 15-baby 2-tarmaǵynyń jańa redakııasy).
Prokýratýranyń quzyreti, onyń jasaqtalýy men qyzmet tártibi Konstıtýııalyq zańmen belgilenedi (Konstıtýııanyń 83-baby 4-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Bul quqyq qorǵaý qyzmetiniń júıeli jumys isteýin jáne zańda belgilengen tártipke sáıkes memleket atynan Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda zańdylyqtyń saqtalýyn qadaǵalaýdy kúsheıtýge tıis.
Konstıtýııanyń jańa 83-1-babynyń normalary Adam quqyqtary jónindegi ýákilge ımmýnıtet beredi. Ol azamattardyń quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaý kezinde qandaı da bir ózge memlekettik organdar men laýazymdy tulǵalarǵa táýeldi bolmaıdy, eshkimge esep bermeıdi. Ol óz jumysynda Konstıtýııalyq Sotqa júgine alady. Adam quqyqtary jónindegi ýákildiń quqyqtyq mártebesi men qyzmetin uıymdastyrý Konstıtýııalyq zań arqyly aıqyndalady.
Osylaısha, konstıtýııalyq reforma azamattardyń eldi basqarý isine qatysý múmkindigin arttyrady jáne saıası úderisterdi shyn máninde demokratııalandyrady dep tolyq senimmen aıta alamyz”,- dep qorytynylady Erlan Qarın.
"Adyrna" ulttyq portaly
