Konstıtýııalyq túzetýler boıynsha Navıgaııa. Memlekettik Hatshynyń Maqalasy

2593
Adyrna.kz Telegram

El prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Konstıtýııamyzǵa engiziletin gerister men tolyqtyrýlar jobasy boıynsha bıylǵy 5 maýsymda respýblıkalyq referendým ótkizý týraly Jarlyqqa qol qoıdy, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy Erlan Qarın ata zańǵa engiziletin ózgerister qoǵamnyń qalaýynan shyqqan jáne el múddesi úshin jasalyp jatqan mańyzdy qadam ekenin basa aıtty.

Ár engiziletin ózgeris ózara baılanysty ekenin aıtyp, úderis barysyn tizip shyqty:

“Sýperprezıdenttik bas­qarý úlgisi­nen prezıdenttik respýb­lıkaǵa túbegeıli kóshý;

Birqatar bılik ókilettigin qaıta bólý;
Parlamenttiń rólin kúsheı­tip, mártebesin arttyrý;

Eldi basqarý isine halyqtyń qatysý múmkindigin keńeıtý;

Azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý tásilderin jetildirý”.

Konstıtýııaǵa ózgerister men tolqýlar engizý týraly qaýly 6 mamyr kúni jarııalanǵan bolatyn.

Erlan Qarınniń aıtýynsha, Konstıtýııanyń qazirgi jáne jańa nusqalarynyń aıyr­mashy­lyǵyn túsiný, usynylyp otyrǵan kóptegen túzetýdiń baıybyna barý mundaı isten habary az adam úshin qıyndyq týǵyzatyny anyq.

Sýperprezıdenttik basqarý úl­gisinen prezıdenttik respýb­lıkaǵa túbegeıli kóshý mańyzdylyǵyn aıta ketti.

43 babqa taǵy da 3 tarmaq qosylatynyn atap ótti.

“Ata Zańymyzdyń 43-babyna 3-tar­maq qosylady. Onda Qazaq­stan Res­pýb­lı­kasynyń Prezı­denti óz ókilettik­terin júzege asyrý kezeńinde saıası partııa­da bol­maýǵa tıis dep kórsetiledi. Osy logı­kaǵa sáıkes Konstıtýııa­lyq Sot­tyń, Joǵar­­ǵy Sottyń jáne ózge de sot­tar­dyń tór­aǵa­lary men sýdıa­laryna, Orta­lyq saılaý ko­­mıs­­­sııasynyń, Joǵary aýdı­tor­lyq pa­la­tasynyń tóraǵalary men músheleri­ne de osyndaı tyıym salynady (Konstıtý­ııa­nyń 23-baby 2-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Sonyń nátıjesinde saıası báseke artyp, barlyq saıası partııany damytýǵa birdeı jaǵdaı qalyptasady, derbes ári ádil sheshim qabyldaýǵa jol ashylady.
Memleket basshysy barlyq azamat­qa teń múmkindik berilýi­niń myzǵy­mas kepili bolýǵa tıis. Sol sebepti Konstı­týııanyń 43-babyna 4-tarmaq qosylady. Onda «Prezıdenttiń jaqyn týys­tary memlekettik saıası qyz­metshi­lerdiń, kvazı­memlekettik sektor sýbektileri basshy­larynyń qyzmetterin atqarýǵa qaqysy joq» dep kórsetiledi”,- dedi Qarın.

Aıtpaqtaı, Tuńǵysh Pre­zı­denttiń mártebesi men ókilet­tikteri Kons­tıtýııamen jáne kons­tıtý­ııalyq zańmen aıqynda­la­tyny týraly 46-baptyń 4-tarmaǵy Ata Zańnan alynatynyn jetkizdi.

“Konstıtýııanyń 91-babynan Tuńǵysh Prezı­denttiń táýelsiz Qazaqstannyń negi­zin salýshy degen mártebesi týraly nor­ma alynyp tastalady (Konstıtýııa­nyń 91-baby 2-tarmaǵynyń jańa redakııasy)”,- Erlan Qarın.

Sondaı-aq, birqatar bılik ókilettigin qaıta bólý týraly sóz qozǵap, senattaǵy prezıdent kvotasynyń sany 15-ten, 10 depýtatqa azaıatynyn da jetkizdi.

“Konstıtýııalyq Sottyń quramy my­na­daı tásilmen jasaq­tala­dy: 6 sýdıany Par­lament (Máji­lis pen Senattyń ár­qaı­sy­sy 3 sýdıadan), 4 sýdıany Pre­zıdent taǵaıyndaıdy. Konstı­tý­ııa­­lyq Sot­tyń tóraǵasyn joǵa­ry­­da aıtyl­ǵan­daı Senat­tyń kelisi­mi­men Prezıdent taǵa­­­ıyn­­daıdy (Kons­tıtýııanyń 57-baby 1) tar­maqshasynyń, 58-baby 3-tar­maǵy 7-tarmaqshasynyń jáne 71-babynyń jańa redakııasy)”- dedi.

«Memlekettik hatshy» ıns­tıtýty «Memlekettik keńesshi» ıns­tıtýty bolyp ózgeredi (Kons­tıtýııanyń 44-baby 19-tar­maqshasynyń jańa redakııasy). Ol Memleket basshysyna usy­nystar men usynymdar ázir­leýmen aınalysady”.

Parlamenttiń rólin kúsheıtip, mártebesin arttyrý týraly da sóz qozǵady. Parlament palatalarynyń dárejesin aıtarlyqtaı ósirý kelesi kezektegi júzege asyrylatyn is ekenin eskertti.

Qazaqstan halqy Assam­b­leıasynyń Májilistegi kvo­tasy Senatqa beriletinin de jetkizdi.

“Májilistiń quzyreti keńeıip, res­pýblıkalyq bıýdjettiń at­qarylý sapasyna parlamenttik baqylaý kúsheıedi. Ol úshin, buǵan deıin aıtqanymyzdaı, Respýb­lıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqy­laý jónindegi esep komıteti Jo­ǵary aýdıtorlyq palata bolyp qaıta qury­lady. Onyń tóraǵasy jylyna eki ret Májilis depýtattarynyń al­dyn­da esep beredi (Konstıtýııanyń 53-baby 2-tarmaqshasynyń jańa redakııa­sy, 56-baby 1-tarmaǵynyń 3-1) jańa tar­maq­shasy). Bul Máji­listiń jáne jalpy Parla­menttiń mártebesin odan ári kúsheıte túsedi.
Saıası júıede tepe-teńdik jáne teje­melik tetikterdi nyǵaıtý jáne zań shyǵarý ju­my­syn oń­taılandyrý maq­satynda Máji­liske zańdardy qabyl­­daý (buryn zań jobalaryn qara­ǵan jáne maquldaǵan), al Senatqa zań­dardy maquldaý ne maqul­damaý (buryn zańdardy qabyldaǵan) quzy­reti beri­ledi (Konstıtýııanyń 61-baby 4 jáne 5-tar­maqtarynyń jáne 62-baby 5-tar­maǵynyń jańa redakııasy).

Parlament konstıtýııalyq zańdardy Palatalardyń birlesken otyrysynda, keminde eki oqy­lym­da qabyldaıtyn bolady (Kons­tıtýııanyń 53-babynyń jańa redakııasy)”,- dedi ol.

Eldi basqarý isine halyqtyń qatysý múmkindigin keńeıtý

Negizgi Zańda jer jáne jer qoınaýy, sý, ósimdikter men jan­ýarlar dúnıesi, basqa da tabı­ǵı resýrstar halyqqa tıesili ekeni jaıyndaǵy norma naqty jáne kesimdi túrde bekitilgen. Men­shik quqyǵyn halyqtyń atynan memleket júzege asyrady (Kons­tıtýııanyń 1-baby 2-tar­maǵynyń jańa redakııasy).

Joǵaryda aıtylǵandaı, Máji­lis depýtattaryn aralas saılaý júıesimen: birtutas jalpyulttyq saılaý okrýginiń aýmaǵynda proporıonaldy júıe boıynsha, sondaı-aq bir mandatty aýmaqtyq saılaý okrýgteri boıynsha saılaý usynylady (Konstıtýııanyń 50-baby 3-tarmaǵynyń jáne 51-baby 1-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Sondaı-aq bir mandatty aýmaqtyq saılaý okrýgi boıynsha saılanǵan Máji­lis depýtattarynyń mandatyn keri qaıtaryp alý múmkindigi paıda bolady (Konstıtýııanyń 52-baby 5-tarmaǵynyń jańa redakııasy).

Oblystardyń, respýblıkalyq mańy­zy bar qalalardyń jáne astananyń ákim­derin Prezı­dent óńirdiń (qalanyń) más­lı­hat­tarynyń barlyq depýtattyń keli­si­mimen jáne balamaly negiz­de (kemin­de eki kandıdatýra usyny­lady) taǵaıyn­daıtyn bolady (Konstıtýııanyń 87-baby 4-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Osylaısha, belgili bir óńirdiń damýyna jaýapty jergilikti ókildi jáne atqarýshy organdar júzege asyratyn memlekettik basqarý men ózin-ózi basqarý isine beriletin kepildik nyǵaıa túsedi.

Azamattardyń quqyqtaryn qorǵaý tásilderin jetildirý

Joǵaryda baıandaǵanymyzdaı, Kons­tı­týııalyq Keńes Konstı­týııa­­lyq Sot bolyp qaıta qury­lady. Konstıtýııalyq Sot aza­mat­tardyń ótinishteri boıynsha olardyń Konstıtýııada beki­til­gen quqyqtary men bostan­dyq­taryna tikeleı qatysty Qazaq­stan Respýblıkasynyń nor­­matıvtik-quqyqtyq aktileriniń Res­pýb­­lıka Konstıtýııasyna sáıkes­tigin qaraı­tyn bolady (Kons­tıtýııanyń 71-74-bap­tarynyń jańa redakııasy).

Ólim jazasyn joıý týraly sheshim konstıtýııalyq deń­geıde túpkilikti beki­tiledi (Kons­tıtý­ııanyń 15-baby 2-tar­­maǵynyń jańa redakııasy).

Prokýratýranyń quzyreti, onyń jasaq­talýy men qyzmet tártibi Kons­tıtýııalyq zańmen belgilenedi (Kons­tıtýııanyń 83-baby 4-tarmaǵynyń jańa redakııasy). Bul quqyq qorǵaý qyzmetiniń júıeli jumys isteýin jáne zańda belgilengen tártipke sáıkes memleket atynan Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda zańdylyqtyń saqtalýyn qada­ǵalaýdy kúsheıtýge tıis.

Konstıtýııanyń jańa 83-1-baby­nyń normalary Adam quqyq­­tary jónin­degi ýákilge ımmýnıtet beredi. Ol azamat­tardyń quqyǵy men bostandyǵyn qorǵaý kezinde qandaı da bir ózge mem­lekettik organdar men laýazymdy tulǵalarǵa táýeldi bolmaıdy, eshkimge esep bermeıdi. Ol óz jumysynda Konstıtýııalyq Sot­qa júgine alady. Adam qu­qyq­tary jónindegi ýákildiń quqyq­tyq mártebesi men qyzmetin uıym­dastyrý Konstıtýııalyq zań arqyly aıqyndalady.

Osylaısha, konstıtýııalyq reforma azamattardyń eldi basqarý isine qatysý múm­kindigin arttyrady jáne saıası úderis­terdi shyn máninde demokratııalandyrady dep tolyq senimmen aıta alamyz”,- dep qorytynylady Erlan Qarın.

"Adyrna" ulttyq portaly

Pikirler