Qytaıdyń Shyńjań aımaǵynda qazaq jastary arasynan shyqqan ánshi, sazger Ǵarapa Nasıollaulyn polıııa alyp ketkeli segiz aı boldy. Týystary onyń qazir naqty qaı jerde ekenin jáne qandaı aıyppen ustalǵanyn bilmeıdi, dep habarlaıdy "Adyrna" ulttyq portaly Azattyq Radıosyna siltep.
"ULYMNAN TIRIDEI AIRYLYP OTYRMYN"
"Jylaı-jylaı aýrý boldym. Ákesi qaıtqanda tuńǵyshym on jasta, Ǵarapam bir jasta edi. 33 jasymda jesir qaldym. Endi jetkizdim ǵoı degende..." dep baryp sózin aıaqtaı almaı óksigen qart anany telefonnyń ber jaǵynda turyp jubatýǵa sóz taba almadyq. Bul – Shyńjańdaǵy qazaq jastary arasynda keńinen tanymal ánshi, sazger ári aqyn Ǵarapa Nasıollaulynyń anasy Qamatan Toqtamurat.
Ómirge úsh ul, úsh qyz ákelgen Qamatan Toqtamurat qazir Nur-Sultan qalasynyń irgesindegi Qoıandy aýylynda ekinshi ulynyń qolynda turady. Qart áıel bes balasynyń Qytaıda qalǵanyn, sút kenjesi Ǵarapadan "tirideı aırylyp" otyrǵanyn aıtady.
Anasynyń sózinshe, 35 jastaǵy Ǵarapany 2021 jylǵy shildeniń toǵyzynda Sanjy qalalyq polıııasy alyp ketken. Qazir qaıda, qandaı jaǵdaıda ekenin eshkim bilmeıdi. Qamatannyń Qytaıda qalǵan balalaryna da Ǵarapa týraly eshkim eshqandaı aqparat bermegen.
1986 jyly Sanjy oblysynda dúnıege kelgen Ǵarapa Nasıollaulynyń negizgi mamandyǵy – qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi. Pekın qalasyndaǵy Ulttar ýnıversıtetin bitirgen soń Sanjy qalasyndaǵy №2 orta mektepte ustaz bolyp eńbek etken. Áıeli de muǵalim. Erli-zaıyptynyń úsh jasar balasy bar.
Anasynyń sózinshe, 2018 jyldan bastap Qytaıdyń ońtústik-shyǵysyndaǵy Gýandýn provınııasynyń ortalyǵy Gýanchjoý qalasyna jaqyn jerdegi Jańmın qalasyna oqýshylardy aparyp, sonda sabaq beripti.
– Eń alǵash ketken kezde telefonmen sóıleskenimizde "Eki myń balany bastap, alty muǵalim ketip baramyz" dedi. "Shyńjań synybyna" jaı muǵalimderdi jibermeıdi, synaqtan ótken muǵalimderdi ǵana aparady. Ol jaqta da abyroıly boldy. Qyrkúıekte ketip, jazǵy demalysqa bir-aq keletin. 2021 jylǵy maýsymnyń on úshinde "keldim" dep habarlasty. Sodan bir aıǵa jeter-jetpes ýaqytta ustap áketti ǵoı, – deıdi anasy Qamatan qamyǵyp.
"SÚLEI" BLOG PLATFORMASY
Ǵarapa Nasıollauly Jańmın qalasyna barǵannan keıin Qytaıda halyq arasynda keń taralǵan Wechat áleýmettik jelisinde "Súleı" atty blog platformasyn júrgizip, onda qazaqstandyq ánshiler men aqyn-jazýshylardyń shyǵarmalaryn turaqty jarııalap otyrǵan. Anasy balasynyń qamaýǵa alynýyna osy súıikti isi sebep boldy ma dep oılaıdy.
– Ol úlken bir kemshilik jibergen joq shyǵar, bılik oǵan eskertý jasap, qoıa beretin shyǵar dep kútip otyrdyq. Sodan beri segiz aı ótti. Esh habar joq. "Qazaqstanmen baılanysy bar" degen sóz bar eken. 2017 jyly Qazaqstanǵa bir ret qana kelip, 15 kúndeı júrip qaıtqan. Qazir qaıda ekenin de eshkim dóp basyp aıta almaıdy. Sol jaqta qalǵan aǵa-ápkelerine de kezdestirmegen. Uzynqulaqtan "Sanjy qalasynda bolýy múmkin" dep qana estımiz, – deıdi Qamatan Toqtamurat.
Ǵarapa Nasıollauly júrgizgen "Súleı" blog platformasynda Qazaqstanda turatyn qazaq jazýshylary Raqymjan Otarbaevtyń "Satqyn", Dýlat Isabekovtyń "Eń baqytty tún" áńgimesi, kúıshi Jańǵalı Júzbaıdyń "Qaratý shertpeleri" atty maqalasy men Beıbit Sarybaıdyń jazbalary, aqyn Nesipbek Aıtulynyń óleńderi jarııalanǵan. Biraq Ǵarapa qamaýǵa alynǵannan beri paraqsha jańarmaǵan.
YouTube jelisinde Ǵarapa Nasıollaulynyń oryndaýyndaǵy jáne ózi shyǵarǵan "Áppaq shaǵala", "Aq marjan", "Ǵashyqtar tilegi", "Ardaqtym-aý", "Eren taýda erke qyz" syndy ánderi jarııalanǵan.
Ǵarapa Nasıollaulynyń oryndaýyndaǵy "Aq marjan" áni:
Qytaıda bala kúnnen birge ósken dosy Nájátbek Nursat Ǵarapanyń Qytaıdyń Shyńjańǵa qatysty saıasatyna qarsy eshqashan sóılemegenin, memlekettik qyzmetker bolǵanyn aıtady.
– Ol – úzdik ustaz. Uıymdastyrý qabileti de erekshe edi. Ásirese shyǵarmashylyq baǵyttaǵy nárselerdi jaqsy uıymdastyratyn. Qytaı qazaqtarynyń ishinde óte bedeldi boldy. Onyń 30-ǵa jýyq áni bar. Qytaıdaǵy tanymal estrada juldyzdary Ǵarapanyń ánin aıtyp júr. Arnaýly mýzykalyq bilimi bolmaǵanymen shyǵarǵan ánderi tabıǵılyǵymen tyńdarmandy baýraıtyn. On eki jyl birge oqydyq. Bala kúnimizden aramyzda lıder boldy. Jazba aqyndyǵynan bólek aıtysqa da beıim edi. Álem ádebıetine jetik boldy. Álemniń úzdik shyǵarmalaryn qytaı tilinde oqydy. Nobel syılyǵyn alǵan jazýshylardyń áńgimesin taldaǵan kezde tańqaldyratyn. Bala kezinen óte izdenimpaz edi. Qytaıdyń eski ádebıetterin de oqı beretin. Qytaı ádebıeti týraly sóz bolǵanda hanzý (qytaı ultynyń ókili – red.) dostarynyń ózi onyń aýzyna qaraıtyn edi, – deıdi Nájátbek Nursat.
Nájátbek "Súleı" blog platformasy oqyrmandary óte kóp bolǵanyn jáne oǵan jarııalanǵan materıaldar da qundy ekenin aıtady. Onyń sózinshe, Ǵarapa súıikti isi – shyǵarmashylyqqa kóp kóńil bólgen. Tek qazaq ádebıetine ǵana emes, adamzatqa ortaq qundylyqtardy kóp jarııalaǵan.
– Onyń ustalýyna kóp bilip, kóp oqyǵandyǵy, qatarynan ozǵandyǵy sebep bolǵan shyǵar dep oılaımyn, – deıdi Nájátbek.
ShYŃJAŃ SYNYBY
Qytaıda týyp-ósken, qazir Almaty qalasynda turatyn Serik Murathan Qytaıda el ishinde "Shyńjań synyby" atalyp ketken mektep áý basta ózge ulttardy assımılıaııalaý maqsatynda ashylǵan deıdi.
Serik Murathan osy mekteptiń 2008 jyldan bastap ashylǵanyn, Shyńjańdaǵy baıyrǵy ult ókilderi arasynan qytaı tilin jetik meńgergen balalardy iriktep alyp, Shanhaı, Pekın sekildi iri qalalarda 10, 11, 12-synypty oqytatynyn aıtady.
"Qytaısha jaqsy biletin balalardy iriktep, ishki Qytaıǵa aparyp oqytady. Olardyń barlyǵy ınternatta jatady. Alǵash bara qalǵan kezde alǵashqy áskerı daıyndyqtan ótedi. Mektepte qalaı júrýden bastap jataqhanadaǵy tártiptiń barlyǵyn áskerı tártippen úıretedi. Olar qytaısha jaqsy bilgendikten Qytaıdyń joǵarǵy beldi oqý oryndaryna túse alady. Mundaǵy maqsat – birinshiden qytaı tilin sińirý. Shyńjańdaǵy baıyrǵy ulttardyń barlyǵy qytaısha bile bermeıdi. Uzaǵany Pekındegi ulttar ýnıversıtetine barady. Osyny bilgen bılik "qytaısha bilgen adamnyń qandaı ýnıversıtette oqı alatynyn, qandaı jumys isteı alatynyn kórsetý. Osy arqyly, ıaǵnı úzdik balalardy ózine tartý arqyly assımılıaııany tezdetý. Osy mektepten shyqqan jastardyń ishki ólkede jaqsy qyzmet isteıtinderi, myqty bızmesmender de bar. Solardyń ómiri arqyly, solardyń aýzymen aıtqyzý arqyly jastar arasynda qytaı tilin dáriptep, ony bilgen adamnyń turmysy tómen bolmaıtynyn dáripteý arqyly assımılıaııany jyldamdatý" dep túsindiredi Murathan.
- BUU esebinshe, Qytaı Shyńjań ólkesinde 2017 jyldan beri lagerler ashyp, bir mıllıon uıǵyr, qazaq jáne basqa da musylmandardy qamaǵan. Olarǵa Qytaı zańdary men kommýnıstik partııany dáripteıtin óleńderdi kúshpen jattatqyzǵan, qytaı tilin úıretken. Keıin zertteýshiler Pekın Shyńjańdaǵy halyqtyń sanyn azaıtý úshin áıelderdi sterılızaııalap, túsik jasatqanyn málimdegen. Lagerden shyqqan áıelder saqshylar zorlaǵanyn, al erkekter qamaýda azaptalǵanyn aıtqan.
- Qytaı lagerlerdi "kásipke baýlý ortalyǵy" deıdi, al Shyńjańdaǵy saıasatyn "ekstremızmmen kúres" dep ataıdy. Pekın Shyńjańǵa Batys elderi men BUU ókilderin kirgizýden bas tartty. Qytaı memlekettik medıasy Shyńjańdaǵy "baqytty ómirdi" kórsetýge tyrysady.
- Adam quqyǵyn qorǵaıtyn halyqaralyq uıymdar men Batys elderi Pekındi Shyńjańdaǵy musylmandarǵa "genoıd" jasady dep aıyptady. Pekın muny joqqa shyǵaryp keledi.
