Qazaq-qytaı qatynasynda eskerilýi kerek jaılar az emes. Qazaqstannyń Qytaımen sanasatyny sekildi, Qytaıdyń da Qazaqstanmen qatynasta eseptesetin tustary bolýy múmkin. Osyndaı oıyn amaldary qalaı iske asyp jatyr? Qytaıda týyp, ósken qalamgerden osy týrasynda surap kórdik.
2 shilde kúni ShYU sammıti qarsańynda QHR tóraǵasy Sı zınpın Qazaqstanǵa memlekettik saparmen keldi. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev Sı basshymen eki jaqty kelissózder júrgizip, birqatar máselelerdi talqylaǵany aıtyldy. Eki eldiń «etene» aralas-quralasy jaıly jazýshy-tarıhshy, Qazaqstan jazýshylar odaǵynyń, Eýrazııa jazýshylar odaǵynyń múshesi Jádı Shákenulynyń pikirin bildik.
«QYTAI ÓZGENIŃ DOSTYǴY MEN BOSTYǴYN PAIDALANADY»
- Sońǵy bes jyldaǵy Qazaqstan-Qytaı arasyndaǵy qatynas sıpaty jaıly oıyńyz qandaı? Ne ózgerdi?
- Qazaqstan-Qytaı arasyndaǵy qatynastyń tamyry tyń tereńde. Eki el bir-birine ekonomıkalyq jaqtan, qaýipsizdik jaqtan múddeli. Qazaqstan – Qytaı úshin Ortalyq Azııadaǵy ózge elder arasynda mańyzdy strategııalyq el. Sol úshin de Qytaı, Reseı baılanystarynyń keıbir túıinderine AQSh-tyń ózi nazar aýdarady, beı-jaı qaraı almaıdy. Endeshe, Qazaqstan Qytaımen bolǵan qarym-qatynasynda ári terezesi teń áriptestikti, ári ekonomıkalyq istestikti kóbirek kózdeıdi. Qytaı eli bizdiń eldi ǵana emes, kóptegen elderdi óz ekonomıkasyna qajetti bazar sanaıdy. Sol úshin de olar bir mıllıard halyqty asyraý úshin, «tamaǵy toq, kóılegi kók» dárejede ustaý úshin ózgeniń dostyǵy men bostyǵyn meılinshe paıdalanady.
Sońǵy jyldary osy táýeldiliktiń, osy «múmkindikti paıdalanýdyń» qarqyn alǵany baıqalady. Munyń da kóp túrli sebebi bar. Pandemııa kezeńi kóp eldiń ekonomıkasyna áser etti. Qytaı ekonomıkasy daǵdarysqa tap boldy. Reseı elinde de daǵdarys, sankııa áserinen bolǵan quldyraý baıqaldy.
Kórshi alyp elderdegi bul jaǵdaı bizge de yqpal etti.
El ekonomıkasynyń álsireýi baıqaldy. Atalǵan elderdiń bizge táýeldiligi sekildi bizdiń de olarǵa táýeldik muqtajdyǵymyz artty. Sol sebepti de qazirgi jaǵdaıda Qazaqstan Qytaımen, Qytaı Qazaqstanmen barynsha baılanys jasaýǵa, ekonomıkalyq máselelerin ońdaýǵa qulshynys jasaýda. Bul jaǵdaı Qazaqstan ekonomıkasyna az da bolsa áser etti. «Bir beldeý - bir jol», taýar aıyrbasy, aýyl-sharýashylyq ónimderi, bazarlyq jaǵdaı, týrıstik saıahat, qaýipsizdik, vızasyz rejım, t.b. jaqtarynda bizge de, Qytaıǵa da tıimdi bolǵan barys-kelister, qarym-qatynastar tereńdedi.
QYTAIDYŃ QAZAQSTANǴA EKONOMIKALYQ TIIMDILIGI
- QHR tóraǵasynyń osy kúnderdegi elge sapary jaıly óz kózqarasyńyz?
- Sapar aıasyndaǵy kelissózderdiń negizgi baǵyty ekonomıkalyq qarym-qatynastar, aıyrbas, ımport-eksport máselesi bolǵanymen ekinshi jaǵynan qaýipsizdik máselesi de qosymsha qaralýy múmkin.
Álemdik arenadaǵy túrli ózgerister, Reseı jaǵdaıy, AQSh-tyń ashyq jáne jasyryn yqpaly máselelerinde Qytaı tóraǵasyn alańdatarlyq jaǵdaılar da joq emes. Ekonomıkany betperde etip, basqany ózine jipsiz baılaý – olardyń ashyq aıta bermeıtin ishki saıasatynyń bir butaǵy. Sondyqtan da olar Qazaqstan sekildi shaǵyn elderdi «aıtqanyna kónetin, aıdaǵanyna júretin» ishki táýeldilikte ustaýdy kózdeıdi. Mundaı jaǵdaıda biz qaýipsizdik máselesin birinshi orynǵa qoıa otyryp, olardyń ekonomıkalyq tıimdilikterin paıdalanýǵa múddelimiz.
- Al Qytaıdyń qandaı ekonomıkalyq tıimdilikterin paıdalanǵanymyz durys? Naqtyraq aıta ketesiz be?
- Eń bastysy elimizde saqtalyp otyrǵan naryqtyq qıyndyqtar, ekonomıkalyq tepe-teńsizdikter, týrızm, ár túrli ónimder baılyǵy syndy jaqtardan olardyń múmkindigin paıdalanýymyz kerek. Oǵan bola «Qytaı jaýlap alady» dep jalaýlatatyn qorqynyshtyń qajeti joq. Alaıda ekonomıkalyq táýeldilik eshqashan ultty táýeldeýge, el men jerdi táýeldeýge jol bermeýi tıis. Ult múddesi men memleket múddesine tolyq kepildik etilgen árqandaı kelisim sharttan bas tartpaýymyz qajet.
BIZGE «QÝLYQ» KEREK
- Sı zınpınniń osy saparynan keıin ne kútesiz?
- «Bir qýanysh, bir qaıǵy» demekshi, Qytaı ekonomıkasynyń, Qytaı saıasatynyń tıimdi jaǵy bizge paıdaly. Alaıda, ár nársege asa saqtyqpen qarap, ózine paıdaly taqyryptar úshin ǵana janyn sala iske kirisetin olardyń ishki saıasaty men «baqaı qýlyǵyna» da nazar aýdarǵan jón. «Ashyq bolamyn dep, shashyq bolma», «kápirmen dos bolsań belińde balta bolsyn», «on ólshep, bir kes» syndy sózderdi aıtqan atalarymyz ózgeni tórine shyǵarsa da tóbesine shyǵarmaǵan. Abylaı týraly orys, qytaı derekteri «Ol óte qý, aılaly, aldap ketedi. Abaılaý qajet!» dep qarady. Bizge de sol «qýlyq» kerek.
Olaı bolsa, Sı zınpınniń osy saparyna quldyq pıǵylmen emes, «qýlyq» pıǵylmen qaraıtyn aqyl kerek. Teń, tatý kórshiliktiń tamyryn tereńdetip, el eńsesin barynsha kóteretin barlyq múmkindik biz úshin de paıdaly bolmaq. Osy jaǵynan qaraǵanda úlken eldiń basshysy Sı tóraǵanyń qadamy jamandyq ákelmeıdi dep el saıasatyna senimmen qaraýymyz qajet.
- Jaýabyńyzǵa alǵys!
Dına Lıtpın
«Adyrna» ulttyq portaly
