Batystyŋ äleumettık jelılerı men täuelsız BAQ-ty būǧattap otyrǧan Resei jahandyq internetten müldem bas tarta ala ma? Būl jaǧdaida Resei arqyly jelıge qosylǧan Qazaqstan ne ısteidı? Al Ortalyq Aziianyŋ basqa elderımen ne bolady? Būl turaly "Adyrna" ūlttyq portaly "Azattyq radiosyna sılteme jasap habarlaidy.
QANDAI PROVAIDERLER RESEIDI JELIDEN AJYRATTY?
Reseidıŋ Ukrainaǧa şabuylynan keiın älemge äigılı brendter men ırı tehnologiialyq kompaniialar Reseimen jūmys ısteuden bas tartty. Mäskeumen bailanysyn üzgen kompaniialar qataryna älemdegı eŋ ırı magistraldyq internet provaiderlerı Gogent jäne Lumen Tecnologies kıredı. 4 nauryzda Reseidegı tūtynuşylarǧa joldaǧan hatynda Cogent reseilık provaiderlerdıŋ jabdyqtary joiylatynyn eskertıp, olardy 30 kün ışınde aluǧa şaqyrdy.- Bylaişa aitqanda, Gogent ırı provaiderı torapta tūrǧan reseilık provaiderlerden öz kabelderın alyp tastady, jäne endı Cogent arqyly internet ötpeitın bolady», - deidı Internet Society Kazakhstan qoǧamdyq bırlestıgınıŋ direktory Talǧat Nūrlybaev.Qazaqstandaǧy eŋ ırı internet-provaider "Qazaqtelekom" AQ bolyp tabylady (ol — "Altel" jäne "Tele2" kompaniialarynyŋ jalǧyz aksionerı, ol — "Ksell"aksiialarynyŋ 51 paiyzynyŋ iesı). Azattyq radiosyna kompaniiasynda "Qazaqtelekom" "türlı elderdıŋ bırqatar halyqaralyq provaiderlerımen, onyŋ ışınde Resei Federasiiasymen internet jelısıne qol jetkızudı qamtamasyz etu boiynşa kelısımşarttarǧa ie, būl rette täuelsız rezervtık marşruttar paidalanylady"dep habarlady.
RESEIDEGI İNTERNETTIŊ QAZAQSTANMEN QANDAI BAILANYSY BAR?
Qazaqstan İnternetke Resei arqyly, al Resei — Europadaǧy trafik almasu nüktelerı arqyly qosylǧan.- «Qazaqstandaǧy internet-trafiktıŋ kem degende 95 paiyzy Resei arqyly ötedı», - deidı Internet Society Kazakhstan qoǧamdyq bırlestıgınıŋ direktory Talǧat Nūrlybaev.Qazaqstandaǧy eŋ ırı internet-provaider – «Qazaqtelekom» AQ (ol sonymen qatar Altel jäne Tele2 kompaniialarynyŋ jalǧyz aksionerı, sonymen qatar Kcell aksiialarynyŋ 51 paiyzynyŋ iesı). Azattyqtyŋ habarlauynşa, «Qazaqtelekomnyŋ» internetke qoljetımdılıktı qamtamasyz etu boiynşa «ärtürlı elderdıŋ bırqatar halyqaralyq provaiderlerımen, sonyŋ ışınde Resei Federasiiasymen kelısım-şarttary bar, būl rette täuelsız rezervtık marşruttar qoldanylady».
AQŞ-tyŋ Kentik jelılık baqylau kompaniiasynyŋ internet-taldau bölımınıŋ direktory Dag Madori Qazaqstannyŋ internetı tolyǧymen Reseige täueldı, sondyqtan «Resei internetındegı kez kelgen özgerıster Qazaqstandaǧy bailanysqa äser etedı» deidı.Onyŋ aituynşa, elımızdegı eŋ ırı provaider «Qazaqtelekom» halyqaralyq ötkızu qabılettılıgın nemese tranzittı bes reseilık kompaniia – «Rostelekom», «Transtelekom», «MegaFon», VEON jäne China Mobile (Resei) arqyly alady.
«Internet Society Kazakhstan» qoǧamdyq bırlestıgınıŋ direktory Talǧat Nūrlybaev ta qazaqstandyq provaiderlerdıŋ ǧalamdyq internetke Resei arqyly qosylǧanyn aitady.Talǧat Nūrlybaevtyŋ mälımdeuınşe, YouTube, Facebook siiaqty negızgı kontent provaiderlerı AQŞ-ta, keibır kontent provaiderlerı Europada ornalasqan.
— Men «Qazaqtelekom» jahandyq trafik almasu nüktelerıne qosylǧan dep aita almaimyn. Tiısınşe, ol reseilık provaiderler nemese reseilık trafik almasu punktterı arqyly jūmys ısteuı kerek. Reseide trafikpen almasu nüktelerınıŋ jahandyq maŋyzy joq, bıraq TMD üşın olar öŋırlık mänge ie, — deidı Nūrlybaev.Osyǧan bailanysty «Resei özımen bırge Qazaqstandy jahandyq internetten ajyrata ma?» degen qisyndy sūraq tuyndaidy.
"Qazaqtelekomnyŋ" Azattyqtyŋ saualyna bergen jauabynda, eger Resei avtonomdy İnternetke köşse, būl Qazaqstandaǧy jelıge qol jetkızuge äser etpeidı, öitkenı bızdıŋ elge İnternet Europadaǧy terminasiia nüktesımen Resei aumaǧy arqyly da tranzitpen jetkızıledı.Sifrlyq damu, innovasiialar jäne aeroǧaryş önerkäsıbı ministrınıŋ orynbasary Ashat Orazbek, eger Resei avtonomdy İnternetke köşse, Qazaqstan Qytai arqyly jahandyq internetke qosyla alatynyn aitty. Mäjılıs kuluarynda jurnalisterdıŋ sūraqtaryna jauap bere otyryp, Ashat Orazbek Qazaqstan İnternetke tek Resei arqyly ǧana emes, Qytai arqyly da qosylǧanyn habarlady. Onyŋ aituynşa, Qazaqstan Europadan qanşa trafik alsa, Qytai arqyly da sonşa trafik ala alady. Degenmen, sarapşylar internetke Qytai arqyly qosylu Reseiden keletın trafikke balama bola almaidy jäne būl jaǧdaida internet jyldamdyǧy aitarlyqtai tömendeidı dep esepteidı. Eger Resei jahandyq internetten ajyratylsa, Ortalyq Aziianyŋ barlyq elderı jelıden tys qaluy mümkın.
Madori Reseidıŋ jahandyq internetten oqşaulanuy ekıtalai deidı, bıraq olai bolsa, "būl bükıl Ortalyq Aziia üşın apat bolady", - deidı.Madoridıŋ aituynşa, eger Reseidegı internet-tranzittıŋ negızgı provaiderlerı jūmysyn toqtatsa nemese Resei jūmysyn toqtatsa, Qazaqstan da Resei siiaqty jahandyq internetten ajyratylady, - dedı Midori.
— Qyrǧyzstan, Täjıkstan jäne Özbekstan Qazaqstan arqyly älemdık İnternetke qosylatyndyqtan, būl elder de jahandyq internetten ajyratylatyn bolady, - deidı ol.
"Adyrna" ūlttyq portaly
