«Rýhanı jańǵyrý – ulttyq joba», «onyń avtory – Elbasy N.Á.Nazarbaev», «joba 2017 jyly jasaldy» degen sekildi bazalyq aqparattar bárimizge belgili. Óıtkeni sol jyldary Elbasynyń maqalasy ǵalamtor jelisine shyqqan kezde, talasyp oqydyq. Oǵan sebep – jańashyldyqqa umtylys pen jańa Qazaqstandy jasaýǵa degen senim boldy. Oılaǵanymyzdaı, maqala jelide jarııalanǵan soń izinshe túrli jobalar júzege asa bastady. Biri – tilge qatysty bolsa, endi biri – jerge, tulǵalyq damý men jastarǵa kitap oqytqyzý, qazaqsha aýdarmany qalyptastyrý men halyqty rýhanı baıytý boldy. Iá, osy sekildi ulttyq múddeni damytýǵa arnalǵan túrli jobalar bar. Stýdent bolǵan soń ba, ony kózimizben de, jeliden de kórdik. Dese de áli kúnge deıin baǵdarlamanyń tolyqtaı maǵynasyn túsinbeı júrgendeımiz. Sol baǵdarlama aıasynda uıymdastyrylyp jatqan jobalardy synaıtyndar da tabylady.
Aıta ketý kerek, arada 5 jyl ótse de dál osy «Rýhanı jańǵyrý» jobasynyń ózektiligi joǵalǵan joq dep oılaımyz. Ony saıasatkerler men eresek adamdar taldap, biri durys qabyldap, endi biri kerisinshe pikir bildirýde. Búgingi jastar «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy týraly ne deıdi? Osy oraıda baǵdarlamanyń maǵynasyn odan saıyn asha túsý úshin jastardyń pikirin surap bildik. «Adyrna» ulttyq portalynyń jýrnalısi jastardyń joba týraly pikirin nazarlaryńyzǵa usynady.
Daıana Dáribekqyzynyń aıtýynsha, ol úshin bul jerdegi eń basty qaǵıda –Elbasynyń «Bolashaq jastardyń qolynda» degen sózi bolǵan. Ol baǵdarlama aıasynda uıymdastyrylǵan jobalardy taldaı kele, bolashaq jastardyń qolynda ekenin ózi arqyly jetkize aldy.
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy Elbasynyń osydan 5 jyl buryn jaryq kórgen maqalasy negizinde jasalǵan. Bizge «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý» maqalasy arqyly tanyldy. Bul sózdiń maǵynasyna zer salyp qarasaq. Árbir adamnyń óziniń ishki meni men ishki rýhy bolady. Iaǵnı árbir adam ózinen bastap rýhyn jigerlendirip, jańǵyra bilse, sol arqyly ulttyq deńgeıge jeter edi. Bul baǵdarlamanyń maqsaty nede?
Joba jańa dúnıeler men basqa da negizgi máselelerden quralǵan. Onyń ishinde barshamyzǵa belgili qazaq tiliniń latyn álipbıine kóshýi bar. Ol endi 100% júzege aspasa da, qazirgi tańda kóptegen jastardyń áleýmettik jelilerdegi paraqshalarynan latyn álipbıinde jazylǵan maqalalardy nemese óz oılaryn oqyp jatamyz. Odan bólek zamanaýı mýzykalyq toptar áýenderiniń atyn, mátinderindegi keıbir sózderdi, vıdeorolıkterindegi negizgi elementterdi osy latyn álipbıinde usynyp júr. Bul, árıne, qýantady. Halyq ta jaqsy oımen qabyldaıtyn bolǵan.
Odan keıin «álemdegi damyǵan 30 eldiń qataryna ený». Osy maqsatta jumystar jasalyp ta jatyr, jasalady da. «Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasyn da aıtyp ótýge bolady. Osy jobanyń arqasynda kitaptar qazaq tiline aýdarylyp, oqyrmanymen qaýyshty. Onyń ishinde fılosofııa, jýrnalıstıka, mádenıettaný, psıhologııa, áleýmettaný syndy baǵyttardaǵy túrli kitaptar bar.
Sonymen qatar «Qazaqstannyń 100 jańa esimi» baǵdarlamasyn da aıta ketý kerek. Bul jerde elimizdiń túkpir-túkpirinen ártúrli jastaǵy, ártúrli ult ókilderi arasynan halyqqa úlgi bolarlyq tulǵalardy barsha jurtqa tanystyrady. Bizde ondaı adamdar kóp ekeni belgili. Dál osy jobanyń arqasynda birqatar maman ıelerin tanı aldyq. Olar da ózderine artylǵan jaýapkershilikti sezindi, mamandyqtarynyń halyq arasynda jáne ult úshin qanshalyqty mańyzdy ekenin túsindi. «Qazaqstannyń kıeli geografııasy» degen de bar. Tizbektep aıta bersek, uıymdastyrylǵan joba kóp eken.
Men úshin bul jerdegi eń basty qaǵıda, Elbasy aıtqan bir sóz boldy. Ol «Bolashaq jastardyń qolynda» degen bolatyn. Bolashaq rasymen de árkimniń óziniń rýhanı jańǵyrýynan bastaý alady jáne bolashaq bizdiń, jastardyń qolynda. Kezinde Maǵjan da bizge «Men jastarǵa senemin» dep bekerge senim artqan joq. Sultanmahmut ta «qarańǵy qazaq kógine órmelep shyǵyp, kún bolyńdar» dep jaı úndeý jasamady. Biz jaýapkershilikti moınymyzǵa ala bilýimiz kerek. Sol kezde ǵana osy sekildi baǵdaralamalar el ishinde keńinen taralyp, maǵynasy túsinikti bolady», – deıdi ol.
Al kelesi keıipkerimiz bul joba qazaqtyń birligin nyǵaıtý úshin ári rýhyn ushtap, alǵa jeteleý úshin jasalǵan dep esepteıdi. Onyń oıynsha, Qazaqstan osyndaı jobalar arqyly damýy kerek.
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyn Elbasymyzdyń kemeńgerligimen ári izdenimpazdyǵymen jasalǵan Uly joba dep bilemin. Aıta keteıik, «Bolashaqqa baǵdar-Rýhanı jańǵyrý» maqalasynyń negizinde «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy dúnıege kelgendeı. Dál osy bir ǵana baǵdarlama aıasynda 5 jyldan beri kóptegen uly jobalar iske asyp jatqanyn ózińiz de biletin shyǵarsyz. Barlyǵy da qazaqtyń birligi úshin jasalyp otyrǵan berekeli is dep oılaımyn. Negizinde Qazaqstannyń ekonomıkasy ósip qana qoımaı, rýhanı túrde de jańǵyrýǵa tıis. Bul qazaq úshin utymdy ári oıly qaǵıdaǵa aınalary anyq», – deıdi Móldir Ábıeva.
Jastar arasynda bul jobany túsinbegender bolǵanymen, túsingenderiniń kóp ekeni baıqalady. Óıtkeni pikir aıtyp jatqanda olardyń taldaý jáne zertteý qabiletteri kórindi. Osy oraıda Dýlatbek Kenjebek te joba týraly oıyn aıtyp, izin tarıhpen jalǵady. Maqala jazǵannan bólek, túsindirý sharalary týraly da sóz qozǵady.
«Rýhanı jańǵyrý» jaıly estimegen eldiń balasy joq shyǵar. Barlyǵyna qańsyq bolǵan dúnıeni tańsyq qylyp jazyp otqan jaramas. Iá, rýhanı jańǵyrý eshqandaı zańnama men jobalarsyz-aq turan dalanyń kez kelgen perzentine kerek. Rýhymyzǵa jańǵyrýdan aldyn jan kirgeni abzalyraq. Álsiz, resýrsqa zárý rýh eshqandaı da qoǵamǵa paıdasyn tıgizbesi haq. Halyqtyń da rýhyn kemel kúshterge súıene otyryp janyn kirgizip, rýhyn oıatý kerek. Onyń aldymen qarynyn toıǵyzyp, ál-aýqatyn kóterip, jigerin tasytyp, qanatyn qomdaý kerek. Sol kezde rýhy jańǵyrady. Halyqtyń turmysy túzelmeı turaqtylyqqa boı aldyra almaıdy.
Sol ispetti «Uly dalanyń jeti qyry», «Rýhanı jańǵyrý» syndy maqalalar jalpy halyqqa, jastarǵa jón silteý, qajettilikterin óteý syndy jumystardy atqarǵan. Sonymen qatar bul maqalalar aıasynda sharalar men jobalar ótkizilgen. Iá, biraq rýhtyń joǵyn joqtaıtyn, baryn barlaıtyn qundylyq qaısy?
Zamana kóshkeli beri qazaqtyń rýhyn buǵaýlap, julynyn basyp, tynysyn tosyp, tumsyǵyna muryndyq bolǵan solaqaı saıasattarǵa tarıh kýá. Árıne, rýhymyz janyshtaldy, biraq synbady. Sol jýannyń jińishkerip, jińishkeniń úziler shaǵyndaǵy rýhymyzdyń ımmýnıtetin bar joǵy jazylǵan eki maqala kótere ala ma? Árıne, joq.
Zamana taqtaıshasyna basylǵan bes eli baǵymyz, bes eli sorymyz bar. Sony osy alaqandaı eki dúnıe parasat paımymyzdan ótkize ala ma? Rýhanı jańǵyrý degen – atoılap toı jasap, dúbirletip dýmandatý emes. Rýhanı jańǵyrý –babalar rýhyna taǵzym, ótken tarıhqa úńilý, buryn istegen qatelikti keleside qoldanbaý. Sonymen qatar bardy baǵalaý, qasań qaǵıdalardy jańǵyrtý jáne jurt bolyp qalyptasý jolynyń dańǵyl baǵytyn aıshyqtaý», – deıdi ol.
Taǵy bir keıpkerimizdiń sózinshe, «ult – jańǵyrý», «jańǵyrý – ult» degen egiz uǵym. Ult jańǵyrsa, damıdy, al jańǵyrý ulttyq deńgeıde bolsa, tutastaı ózgeris oryn almaq.
«Rýhanı jańǵyrý» degen – ár ulttyń oı-sanasynyń qaıtadan jańǵyrýy, jańarýy. Mysaly, qazaq halqynyń rýhanı jańǵyrýyna kelsek. Ol – baıaǵydan kele jatqan salt-dástúrimizdi jańǵyrtý, tilimizdi baıytý, táýelsizdigimizdi saqtap turý, qazaq jastaryn Otandy súıýge shaqyrý dep oılaımyn. Rýh degen sózdi estisek, beısanaly túrde kóz aldymyzǵa Qabanbaı, Bógenbeı syndy batyrlar elesteıdi. Olardyń halyqqa beretini de sol – rýh bolyp tur. Rýh, ultqa degen mahabbat bar jerde ol halyq senimdi bolady degen pikirim bar. Rýhy myqty dep kesheginiń batyrlaryn ǵana emes, búgingi elim dep mıtıngige shyqpasa da, jastardy tárbıelep júrgen ustazdar men pandemııa kezinde ómirin báıgege tikse de, halyqtyń bolashaǵyn oılaǵan dárigerlerdi aıta alamyn. Aıta ketý kerek, «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy búginde elimizdegi birqatar ózgeristerdiń bolýyna sebep bolyp otyr. Ony túsine jáne zertteı bilýimiz kerek. Shyndyǵyna kelgende bul baǵdarlamany joqqa shyǵarýdyń qajeti joq», – deıdi Gúlzat Sákenova.
Maǵjan Smaǵul da bul baǵdarlamany kópshilikke paıdaly dep esepteıtinin jáne júzege asyrylyp jatqan maqaladaǵy mindetter týraly aıtyp ótti.
«Men Memleket basshysynyń halyqqa arnaıtyn jyl saıynǵy Joldaýlary men jarııalaıtyn maqalalaryn nazardan tys qaldyrmaýǵa tyrysamyn. Bálkim, buǵan meniń bolashaq mamandyǵym da óziniń janama yqpalyn tıgizip turǵan shyǵar. «Rýhanı jańǵyrý» týraly 2017 jylǵy 12 sáýirde aqparat portaldarynan estidim. Óz basym «Rýhanı jańǵyrýdy» sananyń jańarýy dep túsinem. Qoǵam úshin, aınalamyzdaǵy qalyń jurtshylyq úshin baǵdarlamanyń paıdasy kóp der edim.
Maqalada aıtylǵan mindetterdiń júzege asyrylǵany bar jáne júzege asyrylyp kele jatqany bar. Solardyń arasynan qazaq tili álipbıin latyn grafıkasyna kóshirý, gýmanıtarlyq baǵyttaǵy álemniń mańdaıaldy 100 kitabyn qazaq tiline aýdarý, el damýyna úles qosqan azamattarymyzdy jurtshylyqqa tanytatyn «100 jańa esim» jobalaryn aıryqsha atap ótkim keledi. Árqaısysyn jeke alyp qaraıtyn bolsań, ár jobanyń arqalaǵan úlken jaýapkershiligi men mańyzyn baıqaýǵa bolady. Baǵdarlama óz aldyna qoıǵan maqsatyna jetedi dep senemin. Óıtkeni «Rýhanı jańǵyrý» qazaqtyń joǵyn túgeldep, sanasyn jańǵyrtyp, damytýdy qaǵıda tutqan baǵdarlama», – deıdi ol.
Budan bólek kezekti keıipkerimiz jobanyń baǵyttaryna tolyqtaı toqtalyp ótti. Ol baǵyttardy jaı ǵana aıtyp qoımaı, mysaldarmen, «100 jańa oqýlyq», «Dombyra party» degen sekildi kishigirim jobalardy sıpattap otyryp túsindirdi. Budan shyǵatyn qorytyndy – baǵdarlamanyń ár baǵyty bastan aıaq uıymdastyrylǵan jáne onyń paıdaly bolatyny da anyq.
«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy qolǵa alynǵaly baǵdarlama aıasynda birqatar jumys júzege asty dep aıtýǵa tolyqtaı negiz bar. Baǵdarlama barysynda 3 baǵyttyń bekitilgenin de bilesizder. Alǵashqysy, tulǵalyq damý. Bilim salasynda básekege qabilettilik syndy máselelerdi qolǵa ala otyryp, jastar saıasatyna erekshe kóńil bólý. Iaǵnı, jastardyń óz bilimin jetildirýine jáne kórsetýine, óz ıdeıasyn qoǵamdyq ortada aıta bilýge, oǵan motıvaııa bolarlyq dúnıelerdi tabýyna kómektesetin kóptegen jobalar bar. Tulǵalyq damýǵa «100 jańa oqýlyq» degen jobany negizge alsaq bolady. Óıtkeni bul da bilim salasyna jasalǵan ınvestıııa. Jastar saıasatynyń qolǵa alynýy, olardyń pikirlerin ashyp aıtýyna barynsha jaǵdaı jasaldy. Mysaly, jastardyń mádenıet salasyna aralasýyna, jeke shyǵarmashylyqtaryna den qoıýyna da osy baǵdarlama sebep boldy. Odan bólek jas aqyndar men jazýshylardyń shyǵarmalaryn shyǵarýyna da jańǵyryp jatqanymyz kómektesti.
Ekinshi baǵyty – ulttyq biregeılik jáne halyqaralyq mártebeni arttyrý. Iaǵnı bul jerde ulttyq qundylyqtardy saqtaý, salt-dástúr men ádet-ǵurypty ustana otyryp ony halyqaralyq deńgeıde nasıhattaý. Osy baǵyttyń aıasynda «Dombyra party» degen sekildi jobalar uıymdastyryldy. Qazaqı kıimder men qundylyqtarymyzdy nasıhattaý baǵytynda da túrli sharalar júzege asty.
Odan keıin memlekettiń azamattyq qoǵamy jáne jergilikti qoǵamdastyqtarynyń damýy. Iaǵnı memlekettiń damýynyń birden bir negizi – adamı kapıtal. Árbir tulǵa óziniń jeke qabiletterin qoldana otyryp, kez kelgen salada bolsyn, (mádenıet, sport degendeı) ózderiniń qabiletti ekenin, biliktiligin kórsetý arqyly olar álemdik básekege qabilettiligin kórsete biledi. Bul jerde azamattyq qoǵamyn jáne jergilikti qoǵamdastyqtarynyń damýy dep aıtyp otyrmyz. Bul – jastardyń kásipkerlikti qolǵa ala otyryp, bıznes-jospary sekildi, banktik qyzmetter qurý arqyly ózderiniń isin ári qaraı dóńgeletip áketýine kómektesetin jobalar júzege asty».
Bulardan bólek «100 jańa esim», «Batyrlar aramyzda», «Jomart júrek» baǵdaralamalary bar. Jastar jyly, Volonterler jyly degen sekildi rýhanı qoldaýlar da boldy», – deıdi Nurıla Jumadillá.
Al Jiger Jumahmettiń aıtýynsha, bul baǵdarlama – tabysty el bolýymyzdyń kepili.
«Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» maqalasynda «Ulttyq salt-dástúrlerimiz, tilimiz ben mýzykamyz, ádebıetimiz, joralǵylarymyz, bir sózben aıtqanda, ulttyq rýhymyz boıymyzda máńgi qalýǵa tıis» degen. Osy sóz joldarymen tolyqtaı kelisemin. Sebebi taǵylymdy tarıhymyzǵa den qoıyp, oqyǵan, sýsyndap ósken jastarymyzdyń teris aǵymnyń jetegi men jyn-oınaqtyń arbaýynda aldanbasy anyq. Salt-dástúri bıik, tili tunyq, rýhanı qundylyǵy joǵary, eldik sanasy jańǵyrǵan halyqtyń tuǵyry árkez bıik, irgesi berik bolady. «Rýhanı jańǵyrý» – tabysty el bolýymyzdyń kepili», – deıdi ol.
Osylaısha «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy týraly jastardyń, onyń ishinde stýdentterdiń shynaıy pikirin bildik. Ultym degen jastar aǵynan jaryldy desek te bolady. Baǵdarlamada kórgen jaqsy jaqtary men sál osaldaý jerlerin tizbektep aıtyp beripti. Tipti, arasynda oıyn naqty faktimen ári qyzyqty etip jetkizgenderi de bar. Jastar burynǵydaı emes, búginde olardyń negatıvke qarsy ımmýnıtetteri qalyptasqan, kez kelgen jaǵdaıdy pozıtıvti turǵyda qabyldaı alady...
Siz de bul jaýaptardan keıin Elbasy usynǵan baǵdarlamaǵa jańasha kózqaraspen qaraı bastaǵan shyǵarsyz. Óıtkeni óz pikirin aıtqan 7 adamnyń oıy 7 túrli. Alaıda olar eń bastysy baǵdarlamanyń negizgi mazmuny men ıdeıasyn, onyń aıasynda ótip jatqan jobalar men ózgeristerdi, ult pen bılik arasyndaǵy qarym-qatynas deńgeıin ózderinshe túsingen, jáne ony jetkize aldy.
Qazir jastar kóp tyńdaǵanǵa qaraǵanda óz pikirin aıtyp, belsendi ómir súrýdi qalaıdy. Solaı istep te júr. Sondyqtan osy maqalada bir adamnyń túrli pikirin emes, túrli adamnyń bir ǵana baǵdarlama týraly oıyn berdik. Osy arqyly múmkin árqaısymyz «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasyna basqasha kózqaraspen qarap, áli de zerttep, ózimiz úshin jańalyq ashatyn shyǵarmyz.
Aqmaral BEREKET,
«Adyrna» ulttyq portaly
