Shymkentte 23 naýryz kúni «Naýryz kóktem – Shymqala» atty respýblıkalyq aqyndar aıtysy ótti. Alaıda bıyl 12-shi ret uıymdastyrylyp otyrǵan dástúrli aıtysqa qarapaıym halyq qyzyǵýshylyq tanytpaǵan kórinedi. Munyń sebebin Sara Toqtamysova «aıtystyń jarnamasy az bolǵan soń, halyq az jınaldy» dep túsindirgen eken. Shyn mánisinde aıtysqa kópshiliktiń qyzyqpaýynyń astarynda ózara daý jatsa kerek. Óıtkeni buǵan deıin aıtystyń negizin qalaǵan Júrsin Erman «Aıtysta radıkal aqyndar paıda boldy» dep suhbat bergen bolatyn.
Bir qyzyǵy, Shymkentte ótken aıtysqa Júkeńnen bólinip ketken «radıkal aqyndar» qatysqan. Biz aıtystyń aınalasynda bolyp jatqan daý-damaıǵa baılanysty Júrsin Erman men Aıbek Qalıevten suhbat alǵymyz kelgen. Alaıda nege ekeni belgisiz, prezıdentke dat aıtqan aqyn bizdiń suraqtarǵa jaýap bergisi kelmedi. Sondyqtan Matrıa.kz aqyn Júrsin Ermanmen bolǵan suhbatty nazarlaryńyzǵa usynady.
– Shymkentte ótken aıtysqa qarapaıym halyq az jınalǵanyn BAQ-tan oqyp, bilip otyrmyz. Bul aıtystyń bedeliniń túsip ketkeniniń belgisi me, joq álde munyń basqa da bir sebebi bar ma?
– Ózim uıymdastyrǵan Atyraý, Taraz, Qyzylorda, Qyzyljarda ótken aıtysta halyq zalda lyq tolyp otyrdy. Al Shymkentte jyl saıyn sıraqtan búırek shyǵaryp ózderi aıtys uıymdastyryp jatady. Onyń ústine, ol aıtystyń júldesi joq jáne tanymal aqyndardyń bir de bireýi qatyspaǵan dep estidim.
Osyndaı bolǵannan keıin halyq qaıdan aıtysqa baryp, kórermen bolady? Bir qyzyǵy, keıbireýler aıtys uıymdastyrý ońaı dep oılaıdy. «Shymshyq soısa da, qasapshysy soısyn» degen qazaqtyń ádemi sózi bar. Syrttaı jeńil kóringenimen, aıtys uıymdastyrý ońaı sharýa emes.
Negizi Ádilet mınıstrliginen resmı tirkeýden ótken aıtys aqyndarynyń odaǵy bar. Atalǵan odaq bıylǵy jyldan bastap elimizdiń ár aımaǵynda tórt aıtys uıymdastyrdy.
Aldaǵy ýaqytta Astananyń 20 jyldyǵyna oraı Aqtóbege, Elbasynyń bes áleýmettik bastamalaryna baılanysty Astanada aıtys uıymdastyrýǵa shaqyryp otyr. Sondaı-aq, «Qazaqmys» korporaııasynyń 90 jyldyǵyna oraı Jezqazǵanda jáne Túrkistan qalasynda aıtys ótedi dep josparlanýda.
Osyndaı josparly túrde jumys júrgizip jatqan odaqtyń qyzmetine kóldeneńnen áldekimderdiń ne sebepti aralasatynyn túsinbeımin. Jumysyn júrgize almaı otyrǵan Mádenıet basqarmasynyń ókilderi aıtys ótkizip, abyroı jınaǵysy keletin tárizdi.
Qazirgi tańda, qudaıǵa shúkir, aıtyskerler telearnaǵa shyǵyp, óz ónerin kópshilikke usynyp jatyr. Mysaly «Qazaqstan» ulttyq arnasy 6 aıǵa sozylatyn «Júrsinniń júırikteri» jobasyn halyqqa kórsetýde.
– Ózińiz BAQ-qa bergen suhbatyńyzda aıtyskerlerdiń ishinde radıkal aqyndar bar dep ashyq aıttyńyz. Sizdiń radıkal aqyndar dep otyrǵan aqyndaryńyz salafızm ıdelogııasyna sharpylǵan aıtyskerler ekenin kópshilik jaqsy biledi. Bir qyzyǵy, salafıttik baǵyt ustanatyn áriptesteri týraly aqyndar nege sahnada aıtpaıdy?
– Birinshiden, biz, salafıt aqyndardy aıtysqa qatystyrmaımyz. Ekinshiden, bul másele aıtystyń tóńiregindegi ǵana másele emes. Salafızm – qazaq qoǵamyndaǵy eń qaterli qubylys. Ókinishke qaraı, atalǵan ıdeologııa qazaq qoǵamyn ekige bólip otyr.
Eger aqyndar salafızmdi aıyptaımyz dese, qaı aıtyskerdiń aýzyn baılap otyrmyz? Qoǵam qandaı bolsa, aıtys ta sondaı. Biraq ta salafızmniń jeteginde kóp aqyn ketip qalǵan joq qoı. Olardyń arasynda ary ketse, mıy aınalyp qalǵan 5-6 aqyn ǵana júr.
Esin jıǵandary aramyzǵa qaıta oralyp, Atyraýda ótken aıtysqa qatysamyz dep jatyr. Raıdan qaıtyp, túzý jolǵa túsken aqyndardy mańdaıynan shertip jatqanymyz joq. Kerisinshe, arqasynan qaǵyp, halyqtyń aldyna shyǵaryp jatyrmyz.
Bizdiń kóp aqyndar sahnada halyqqa kósemsip aqyl aıtýǵa sheber. Ókinishke qaraı, olardyń boıynda kúreskerlik rýh joq. Ózderiniń pozıııasyn ózderi qorǵaı almaıdy. Sahnaǵa shyǵyp, bılikke tıisken syńaı tanytyp, halyqqa jaqsy atty bolǵysy keledi.
Shyn mánisinde óz aralarynda bolyp jatqan naqty máseleni kóterip, nege sony aıtysta aıtpaıdy? Bizde masyl aqyndar óte kóp. Sahnada tátti sózdi aıtqanymen, boıynda kúreskerlik rýh joq, ondaı aqyndarǵa ózimniń de qarnym ashady.
Byltyr biz Elbasynyń tapsyrmasy boıynsha elimizdiń 16 aımaǵynda aıtys ótkizdik. Atalǵan aıtysta jeńimpaz bolǵan aqyndar «Altyn dombyra» dodasyna qatysyp, óz ónerlerin ortaǵa salýy kerek bolatyn.
Alaıda mınıstr búırekten sıraq shyǵaryp, birde bir aıtysqa qatyspaǵan aqyndardy jınap, «Altyn dombyrany» uıymdastyrdy. Sóıtip, ózderi jasaǵan erejeni ózderi buzdy. Al mınıstr «Jyl boıy uıymdastyrylǵan aıtystyń jeńimpazdarynyń arasynda Aqtóbede «Altyn domyra» ótkizdik» dep ótirik aıtyp otyr. Balyq basynan shirıdi degen osy emes pe?
Sodan keıin mınıstr ózi habarlasyp, Aıtyskerler odaǵymen birlesip jumys jasaımyz dep ýáde bergen bolatyn. Alaıda ol jospardyń qashan júzege asatynyn bir qudaı biledi. Ázirge odaq óz kúnin ózi kórip, jumys júrgizip kele jatyr.
– Aqtóbede ótken «Altyn dombyra» baıqaýyna barar kezde bir top aqyndy Mádenıet jáne sport mınıstri qabyldap, sháı bergen eken. Keıbir aqyndar «Mınıstr aıtysker aqyndardy birinshi ret qabyldady» dep aǵynan jarylǵanyn áleýmettik jeliden baıqadyq. Eger bir aqyn «Aıtystyń negizin qalaǵan Júrsin aǵamyz bolatyn. Sondyqtan da Júrsinsiz aıtysqa qatyspaımyn» degende, kópshilik halyq olarǵa rıza bolatyn edi. Alaıda ózińiz tárbıelegen aıtyskerler mınıstrdiń bir kese shaıy úshin sizdi satyp ketken tárizdi. Jalpy aıtysker aqyndar nege bólinip ketti?
– Qazirgi kezde Balǵynbek pen Jandarbek syndy aqyndardy aıtysqa shaqyryp keltire almaıtyn boldyq. Tipti Jandarbekti arnaıy úıge shaqyryp, «Shyraǵym, talantyń tasyp turǵan shaqta óz ónerińdi ortaǵa salmaısyń ba?» dep aıttym. Ne sebepten onyń bizden teris aınalǵanyn túsinbeımin.
Byltyr Qaraǵandyda Qazybek bıdiń 300 jyldyǵyna oraı ótken aıtysta Sara Toqtamysova qazylar alqasynyń sheshimi boıynsha júldege ilinbeı qaldy. Qazylar da sóz tanıtyn qazaqtyń marqasqa azamattary ǵoı, bálkim aıtysy tómen bolǵannan keıin ózine saı baǵasyn bergen shyǵar.
Sol kezde «Aınalaıyn, únemi júldege ıe bolý múmkin emes qoı. Onyń ústine qazirgi kezde «sen tur men ataıyn deıtin» nebir myqty aıtys aqyndary shyǵyp jatyr. Aldaǵy ýaqytta Qyzylordada ótetin aıtysqa kelshi» dep aıttym.
Alaıda ol «Men sizdiń aıtysta júldege iline almaıdy ekenmin» dedi de, radıkaldarǵa qosylyp ketti. Osyndaı da bola ma? Keıde aqyndardyń áreketine qarap otyryp, qarnyń ashady. Biraq olarǵa qarap qalǵan qazaqtyń aıtysy joq.
Qazirgi tańda kásibı aıtyskerler odaǵynan 200-ge jýyq aqyn múshe bolyp otyr. Jýyrda Abaı atyndaǵy Qazaq Ulttyq pedagogıkalyq ýnıversıtetiniń 90-jyldyǵyna oraı ótken stýdentterdiń respýblıkalyq aıtysyna 54 aqyn qatysty.
Aıtystan keıingi qorytyndy sózimde «Osynda kelip otyrǵan 40 aqyndy úlken aıtysqa shaqyrýǵa bolady» dep aıttym. Bir qýantarlyǵy, jaýynnan keıingi sańyraýqulaqtaı nebir myqty jas aqyndar ósip kele jatyr.
– Suhbatyńyzǵa rahmet.
Suhbattasqan Serik QOJAGELDI
matritca.k
