Şymkentte 23 nauryz künı «Nauryz köktem – Şymqala» atty respublikalyq aqyndar aitysy öttı. Alaida biyl 12-şı ret ūiymdastyrylyp otyrǧan dästürlı aitysqa qarapaiym halyq qyzyǧuşylyq tanytpaǧan körınedı. Mūnyŋ sebebın Sara Toqtamysova «aitystyŋ jarnamasy az bolǧan soŋ, halyq az jinaldy» dep tüsındırgen eken. Şyn mänısınde aitysqa köpşılıktıŋ qyzyqpauynyŋ astarynda özara dau jatsa kerek. Öitkenı būǧan deiın aitystyŋ negızın qalaǧan Jürsın Erman «Aitysta radikal aqyndar paida boldy» dep sūhbat bergen bolatyn.
Bır qyzyǧy, Şymkentte ötken aitysqa Jükeŋnen bölınıp ketken «radikal aqyndar» qatysqan. Bız aitystyŋ ainalasynda bolyp jatqan dau-damaiǧa bailanysty Jürsın Erman men Aibek Qalievten sūhbat alǧymyz kelgen. Alaida nege ekenı belgısız, prezidentke dat aitqan aqyn bızdıŋ sūraqtarǧa jauap bergısı kelmedı. Sondyqtan Matrisa.kz aqyn Jürsın Ermanmen bolǧan sūhbatty nazarlaryŋyzǧa ūsynady.
– Şymkentte ötken aitysqa qarapaiym halyq az jinalǧanyn BAQ-tan oqyp, bılıp otyrmyz. Būl aitystyŋ bedelınıŋ tüsıp ketkenınıŋ belgısı me, joq älde mūnyŋ basqa da bır sebebı bar ma?
– Özım ūiymdastyrǧan Atyrau, Taraz, Qyzylorda, Qyzyljarda ötken aitysta halyq zalda lyq tolyp otyrdy. Al Şymkentte jyl saiyn siraqtan büirek şyǧaryp özderı aitys ūiymdastyryp jatady. Onyŋ üstıne, ol aitystyŋ jüldesı joq jäne tanymal aqyndardyŋ bır de bıreuı qatyspaǧan dep estıdım.
Osyndai bolǧannan keiın halyq qaidan aitysqa baryp, körermen bolady? Bır qyzyǧy, keibıreuler aitys ūiymdastyru oŋai dep oilaidy. «Şymşyq soisa da, qasapşysy soisyn» degen qazaqtyŋ ädemı sözı bar. Syrttai jeŋıl körıngenımen, aitys ūiymdastyru oŋai şarua emes.
Negızı Ädılet ministrlıgınen resmi tırkeuden ötken aitys aqyndarynyŋ odaǧy bar. Atalǧan odaq biylǧy jyldan bastap elımızdıŋ är aimaǧynda tört aitys ūiymdastyrdy.
Aldaǧy uaqytta Astananyŋ 20 jyldyǧyna orai Aqtöbege, Elbasynyŋ bes äleumettık bastamalaryna bailanysty Astanada aitys ūiymdastyruǧa şaqyryp otyr. Sondai-aq, «Qazaqmys» korporasiiasynyŋ 90 jyldyǧyna orai Jezqazǧanda jäne Türkıstan qalasynda aitys ötedı dep josparlanuda.
Osyndai josparly türde jūmys jürgızıp jatqan odaqtyŋ qyzmetıne köldeneŋnen äldekımderdıŋ ne sebeptı aralasatynyn tüsınbeimın. Jūmysyn jürgıze almai otyrǧan Mädeniet basqarmasynyŋ ökılderı aitys ötkızıp, abyroi jinaǧysy keletın tärızdı.
Qazırgı taŋda, qūdaiǧa şükır, aityskerler telearnaǧa şyǧyp, öz önerın köpşılıkke ūsynyp jatyr. Mysaly «Qazaqstan» ūlttyq arnasy 6 aiǧa sozylatyn «Jürsınnıŋ jüirıkterı» jobasyn halyqqa körsetude.
– Özıŋız BAQ-qa bergen sūhbatyŋyzda aityskerlerdıŋ ışınde radikal aqyndar bar dep aşyq aittyŋyz. Sızdıŋ radikal aqyndar dep otyrǧan aqyndaryŋyz salafizm idelogiiasyna şarpylǧan aityskerler ekenın köpşılık jaqsy bıledı. Bır qyzyǧy, salafittık baǧyt ūstanatyn ärıptesterı turaly aqyndar nege sahnada aitpaidy?
– Bırınşıden, bız, salafit aqyndardy aitysqa qatystyrmaimyz. Ekınşıden, būl mäsele aitystyŋ töŋıregındegı ǧana mäsele emes. Salafizm – qazaq qoǧamyndaǧy eŋ qaterlı qūbylys. Ökınışke qarai, atalǧan ideologiia qazaq qoǧamyn ekıge bölıp otyr.
Eger aqyndar salafizmdı aiyptaimyz dese, qai aityskerdıŋ auzyn bailap otyrmyz? Qoǧam qandai bolsa, aitys ta sondai. Bıraq ta salafizmnıŋ jetegınde köp aqyn ketıp qalǧan joq qoi. Olardyŋ arasynda ary ketse, miy ainalyp qalǧan 5-6 aqyn ǧana jür.
Esın jiǧandary aramyzǧa qaita oralyp, Atyrauda ötken aitysqa qatysamyz dep jatyr. Raidan qaityp, tüzu jolǧa tüsken aqyndardy maŋdaiynan şertıp jatqanymyz joq. Kerısınşe, arqasynan qaǧyp, halyqtyŋ aldyna şyǧaryp jatyrmyz.
Bızdıŋ köp aqyndar sahnada halyqqa kösemsıp aqyl aituǧa şeber. Ökınışke qarai, olardyŋ boiynda küreskerlık ruh joq. Özderınıŋ pozisiiasyn özderı qorǧai almaidy. Sahnaǧa şyǧyp, bilıkke tiısken syŋai tanytyp, halyqqa jaqsy atty bolǧysy keledı.
Şyn mänısınde öz aralarynda bolyp jatqan naqty mäselenı köterıp, nege sony aitysta aitpaidy? Bızde masyl aqyndar öte köp. Sahnada tättı sözdı aitqanymen, boiynda küreskerlık ruh joq, ondai aqyndarǧa özımnıŋ de qarnym aşady.
Byltyr bız Elbasynyŋ tapsyrmasy boiynşa elımızdıŋ 16 aimaǧynda aitys ötkızdık. Atalǧan aitysta jeŋımpaz bolǧan aqyndar «Altyn dombyra» dodasyna qatysyp, öz önerlerın ortaǧa saluy kerek bolatyn.
Alaida ministr büirekten siraq şyǧaryp, bırde bır aitysqa qatyspaǧan aqyndardy jinap, «Altyn dombyrany» ūiymdastyrdy. Söitıp, özderı jasaǧan erejenı özderı būzdy. Al ministr «Jyl boiy ūiymdastyrylǧan aitystyŋ jeŋımpazdarynyŋ arasynda Aqtöbede «Altyn domyra» ötkızdık» dep ötırık aityp otyr. Balyq basynan şıridı degen osy emes pe?
Sodan keiın ministr özı habarlasyp, Aityskerler odaǧymen bırlesıp jūmys jasaimyz dep uäde bergen bolatyn. Alaida ol jospardyŋ qaşan jüzege asatynyn bır qūdai bıledı. Äzırge odaq öz künın özı körıp, jūmys jürgızıp kele jatyr.
– Aqtöbede ötken «Altyn dombyra» baiqauyna barar kezde bır top aqyndy Mädeniet jäne sport ministrı qabyldap, şäi bergen eken. Keibır aqyndar «Ministr aitysker aqyndardy bırınşı ret qabyldady» dep aǧynan jarylǧanyn äleumettık jelıden baiqadyq. Eger bır aqyn «Aitystyŋ negızın qalaǧan Jürsın aǧamyz bolatyn. Sondyqtan da Jürsınsız aitysqa qatyspaimyn» degende, köpşılık halyq olarǧa riza bolatyn edı. Alaida özıŋız tärbielegen aityskerler ministrdıŋ bır kese şaiy üşın sızdı satyp ketken tärızdı. Jalpy aitysker aqyndar nege bölınıp kettı?
– Qazırgı kezde Balǧynbek pen Jandarbek syndy aqyndardy aitysqa şaqyryp keltıre almaityn boldyq. Tıptı Jandarbektı arnaiy üige şaqyryp, «Şyraǧym, talantyŋ tasyp tūrǧan şaqta öz önerıŋdı ortaǧa salmaisyŋ ba?» dep aittym. Ne sebepten onyŋ bızden terıs ainalǧanyn tüsınbeimın.
Byltyr Qaraǧandyda Qazybek bidıŋ 300 jyldyǧyna orai ötken aitysta Sara Toqtamysova qazylar alqasynyŋ şeşımı boiynşa jüldege ılınbei qaldy. Qazylar da söz tanityn qazaqtyŋ marqasqa azamattary ǧoi, bälkım aitysy tömen bolǧannan keiın özıne sai baǧasyn bergen şyǧar.
Sol kezde «Ainalaiyn, ünemı jüldege ie bolu mümkın emes qoi. Onyŋ üstıne qazırgı kezde «sen tūr men ataiyn deitın» nebır myqty aitys aqyndary şyǧyp jatyr. Aldaǧy uaqytta Qyzylordada ötetın aitysqa kelşı» dep aittym.
Alaida ol «Men sızdıŋ aitysta jüldege ılıne almaidy ekenmın» dedı de, radikaldarǧa qosylyp kettı. Osyndai da bola ma? Keide aqyndardyŋ äreketıne qarap otyryp, qarnyŋ aşady. Bıraq olarǧa qarap qalǧan qazaqtyŋ aitysy joq.
Qazırgı taŋda käsıbi aityskerler odaǧynan 200-ge juyq aqyn müşe bolyp otyr. Juyrda Abai atyndaǧy Qazaq Ūlttyq pedagogikalyq universitetınıŋ 90-jyldyǧyna orai ötken studentterdıŋ respublikalyq aitysyna 54 aqyn qatysty.
Aitystan keiıngı qorytyndy sözımde «Osynda kelıp otyrǧan 40 aqyndy ülken aitysqa şaqyruǧa bolady» dep aittym. Bır quantarlyǧy, jauynnan keiıngı saŋyrauqūlaqtai nebır myqty jas aqyndar ösıp kele jatyr.
– Sūhbatyŋyzǧa rahmet. Sūhbattasqan Serık QOJAGELDI
matritca.k
