Almas SALPEKOV: Qandaı jaǵdaı bolsa da, bilikti zańgerge júgingen durys!

3478
Adyrna.kz Telegram

«Adyrna» ulttyq portalynyń kezekti suhbaty Almaty oblystyq advokattar alqasynyń múshesi, bilikti zańger Salpekov Almas Saılaýbekulymen ótti.

 -Almas myrza, sońǵy jyldary Qazaqstan Respýblıkasynyń quqyqtyq saıasatyn iske asyrý barysynda engizilgen ózgeristerden qaısysy sizdiń oıyńyzdan shyqty?

-Qazaqstan Respýblıkasynyń quqyqtyq saıasatyńdaǵy engizilgen ózeristerdiń ishinen, eń basty jaqsy jaǵynan kórinip, nátıje kórsetkeni ol – sot salasyndaǵy aqparattandyrý júıesi dep sanaımyn. Bul júıede kóptegen múmkindikterge jol ashyldy deýge keledi. Óıtkeni, sot kabıneti arqyly aryz shaǵymdar berýge, sot qujattarymen tańysýǵa oǵan qosa olardy kóshirýge yńǵaıly jaǵy qarastyryldy.

Sonymen qatar, onlaın sotqa qatysý múmkindigin joǵarǵy sot tarapynan jetildirýi, pandemııa kezinde óte úlken paıdasyn tıgizdi. Onlaın sot otyrystary azamattarǵa ynǵaıly bolǵandyqtan, ári qaraı basqa memlekettik organdarda da qoldanylady dep senemin.

-Bıylǵy jyly sot salasynyń jańa reformalary qanshalyqty qoǵamǵa sińisip kete aldy? Sátti júzege asty deýge kele me?

 -Elimizde Qazaqstan Respýblıkasynyń Joǵarǵy Sotynyń bastamasymen medıaııa ınstıtýtyn damytýdyń keshendi sharalary qolǵa alynyp keledi. Bul máselede jańa ózgeristerge  basty nazar aýdarylǵan. Daýlasýshy taraptardy tatýlastyrý – barlyq jaqqa da tıimdi ári qajetti. Bul baǵytta kóptegen sharalar uıymdastyrylýda, oblys boıynsha aýdandar men aýyldyq okrýgterde medıaııa kabınetteri jáne tatýlasý ortalyqtary ashyldy. Qazirgi ýaqytta daýlardy sotqa deıin medıatıvtik kelisimmen sheshý aıasy keńeıip keledi.

Mysal keltirsek, N2 Almaly sotynyń sýdıasy Ý.Qajykennyń bastamasymen «Sotqa deıingi atqarý salasyndaǵy bitimgershilikti jetildirý» atty dóngelek ústel ótkizilip, testilik rejımde jeke sot oryndaýshylardyń jáne advokattardyń qatysýymen bitimge kelý barysy qolǵa alyndy. Bul shara ońtaıly nátıjesin kórsetti.

-Azamattyq proestik kodeks byltyr barynsha jetildirildi. Sonyń ishinde sizdiń kóńilińizden shyqqany qaısysy?

-Azamattyq is júrgizýdegi, aıyptalýshynyń sýdıaǵa óz tarapynan kerekti qujattardy jáne dáleldemelerdi tabystaýǵa arnalǵan quqyǵy, eń basty jaqsy ózgeristerdiń biri dep sanaımyn.

Sonymen qatar aǵymdaǵy jyldyń ekinshi jartysynda kúshine enetin Əkimshilik rəsimdik-proestik kodeks (ƏRPK) arqyly jeke tulǵalardyń suraktary sheshilmek. ƏRPK azamattardyń nemese zańdy tulǵalardyń bastamasymen ózderine qatysty sheshim qabyldaý quqyǵy berilgen tulǵalarǵa qarsy qozǵalǵan daýlardy qaraý rəsimderin retteıdi. Memlekettik organnyń sheshimimen kelispeıtinder endi sotqa shaǵymdansa jetip jatyr. Kodeks əkimshilik organǵa óziniń durystyǵyn dəleldeýdiń aýyrtpalyǵyn artyp otyr. Sýdıanyń belsendiligine basymdyq berilip, quzyreti keńeıtilgen. Soǵan oraı endi sýdıa sot proesi barysynda usynylǵan dəıekter jetkiliksiz dep eseptegen jaǵdaıda, óz betimen dəlelder jınaýǵa, qujattar suratýǵa quqyly. Ózi qabyldaǵan sheshimniń oryndalýyn da óz baqylaýynda ustaıtyn bolady. Bul azamattar men uıymdardyń quqyǵyn qorǵaýdy jeńildetedi dep senemin.

-Elimizdiń quqyqtyq sana deńgeıi qanshalyqty dep oılaısyz?

-Quqyqtyq sana – quqyq normalarynyń mənin, mazmunyn túsinýge múmkindik beredi. Quqyq qoldanatyn sýbekt, quqyqtyq sana múmkindigin paıdalana otyryp, quqyq normasyn mənin uǵynady, sodan keıin ǵana onyń mazmunyn túsindirý, qoldaný quqyǵyna ıe bolady.

Mysaly, tergeýshi, sýdıa naqtyly is boıynsha jasalǵan qylmysty dəleldemeler arqyly anyqtap, qylmystyq kodekstiń normasyn qoldanady. Bul kúrdeli jəne asqan jaýapkershilikti talap etetin əreket bolǵandyqtan, quqyqtyq sananyń is boıynsha jınalǵan dəleldemelerdi baǵalaýdaǵy róli óte zor. Bizdiń eldiń quqyqtyq sanasy kúnnen kúnge ósip keledi. Sonyń bir dáleli áleýmettik jelilerdegi azamattarymyzdyń belsendiligin atap ótsek bolady.

-Memleketimizdegi beıindi vedomstvalar óz maqsaty boıynsha, jalpy adam quqyǵyn qorǵaý turǵysynan qalaı jumys istep jatyr?

-Meniń oıymsha aqaparattandyrý júıeleri basqa quqyq organdarynda tolyqqandy qoldanysqa engizilse óte keremet bolar edi. Kazirgi tanda Bas prokýratýranyń bastamasymen «E qylmystyq is» atty aqparattyq júıesi qoldanysqa engizilip jatyr. Sonymen qatar aqparattandyrý qylmystyq atqarý júıesinde, áli de damymaǵan. Sol turǵydan úkimet tarapynan oǵan kónil bólinýi kerek dep oılaımyn.

-Halyqtyń quqyqtyq mádenıeti men quqyqtyq turǵydan saýattylyǵyn qalaı kóterýge bolady dep oılaısyz?

-Memleket azamattary qazirgi tańda tulǵa retinde túrli oqıǵany bastan keshýde, Sonyń ishinde, ár azamattyń sottaǵy máselesi ár túrli. Soǵan sáıkes ár jannyń quqyqtyq saýattylyǵy da ár túrli bolyp keledi.

Meniń oıymsha, Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattarynyń quqyqtyq mádenıeti men quqyqtyq saýattylyǵyn kóterý úshin, kóbirek qajetti aqparattardy áleýmettik jelilerde ornalastyrý kerek.

-Qarapaıym halyq óz quqyǵyn qorǵaı alýy úshin, adamnyń sot arqyly qorǵalý quqyqtary men bostandyqtaryn iske asyrý týrasynda qandaı negizgi zańdardy bilýi tıis?

-Árbir adam óziniń quqyqtaryn jete bilýi úshin oǵan «Azamattyq kodeksiniń» mámlege qatysty jáne jıi kezdesetin kelisim sharttardyń mańyzyn túsinip alý kerek. Sonymen qatar, ákimshilik jaýapkershilikke jáne qylmystyq jaýapkershilikke tartylǵan adamnyń quqyqtaryń bilýi tıis dep sanaımyn.

Sonymen qatar, qandaı jaǵdaı bolsa da bilikti zańgerge júgingeni durys bolady. Óıtkeni maǵan júginetin azamattardyń kóbisi, der kezinde bilikti zangerge júginbegendikten túrli týyndaǵan daýlary boıynsha máseleni alǵa tartyp keledi.

-Elimizde jazylatyn zańdardyń túpki nusqasy 99%-y orys tilinde jazylady. Osy úrdisten shyǵýymyz úshin ne qajet? Jalpy zańdar qazaq tilinde jazylýy úshin ne isteýimiz kerek?

-Meniń jeke pikirim boıynsha, birinshiden parlamentke qazaq tilin jetik mengergen azamattar jáne depýtat bolýǵa laıyq jandar jaıǵasýy, ult jaǵynan oǵan kedergi bolmaý kerek dep sanaımyn. Sonymen qatar, qazaq tiliniń resmı tildik deńgeıin jetildirý kerek shyǵar. Kazirgi tanda jahandaný masshtaby keneıip jatqanda, búkil elderde qoldańysta júrgen sózderdiń bárin aýdarý úrdisi qolǵa alynyp, jasalýy tıis dep sanaımyn.

Mysal keltiretin bolsaq, álemde «maska» sózi ózgertilmeı, kóp jerde sol maǵynada qoldanylady. Al bizde ol sóz  «betperde» dep aýdyrlǵan. Álemdik dengeıde qoldanylatyn sózderdi memleketimizde de aýdarmaı tikeleı qoldansaq zııan bolmaıdy degen oıdamyn.

Taǵy aıtar bolsam, bizdiń qoldanysqa latyn álipbıin tezdetip engizý qajet. Sonda ǵana bizdiń tildik qoldanysymyz keńip, memlekettik isterdegi mańyzdy qujattardyń ózi latyn qaripimen jazylyp, bizdiń negizgi maqsatqa jetýde óz nátıjesin kórsetedi dep senemin.

-Almas myrza, memleket azamattary óz quqyǵyn bilmegendikten, qarjylyq quqyqtyq saýattylyqtary az bolǵandyqtan, kóbi alaıaqtarǵa jem bolyp jatyr. Osy máseleni qalaı sheshýge bolady dep oılaısyz?

-El azamattary alaıaqtardyń arbaýyna túspeý úshin, olarǵa óz quqyqtaryn tolyǵymen túsindirý qajet. Sol máseleni túsindirý baǵytynda kerekti aqparattardy jarııalaý qajet. Taǵy qosa ketsek, vıdeomen túsindirme jumystaryn júrgizý, ıa bolmasa túsindirmeli maqala jazý baǵytyn qarastyrý kerek. Bul jumystar joǵary deńgeıde atqarylyp, halyqqa túsinikti bolý úshin konkýrs jarııalap, sol konkýrsqa biliktiligi mol, bedeldi zangerler men blogerlerdi qatystyrý kerek dep oılaımyn.

-Jaýaptaryńyzǵa zor alǵys!

Suhbattasqan: Dına LITPIN,

«Adyrna» ulttyq portaly

Pikirler