«ءبىر حالىقتىڭ ءانى كەتسە، ادەبيەتى جەسىر
قالادى. ءسانى كەتەدى، ءسانى كەتسە، جانى كەتەدى.
قازاقتى جانسىز اعاش قىلىپ، وتقا جاققىلارىڭ
كەلمەسە، ءاندى ساقتاۋدىڭ قامىن قىلىڭدار».
سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ
اقىن دوسى اياق استىنان اشۋلانىپ، جۇندەس جۇدىرىعىمەن ۇستەلدىڭ ءۇستىن ءبىر ۇرىپ، ورنىنان اتىپ تۇردى. سونسوڭ مۇنىڭ ءومىر بويى ەستىمەگەن، ەستيمىن دەمەگەن الگى ءبىر سۇمدىق ءسوزىن ايتتى دا، اياق كيىمىن اسىعىس كيىپ، الدى-ارتىنا قاراماستان تۇرا جونەلدى. اسىلىپ جاتقان اسقا دا، جاساۋلى تۇرعان داستارحانعا دا قارامادى. ارنايى شاقىرىلعان سىيلى قوناعىنىڭ بۇل قىلىعىنا اڭ-تاڭ بولىپ وتىرىپ قالعان سازگەر سىرقات جۇرەگىنىڭ تاعى دا تىپىرشي باستاعانىن سەزىپ، تازا اۋا جۇتپاق بوپ، بالكونعا شىقتى. شىندىعىندا دا بۇلاردىڭ تارتقان تەمەكىسى مەن ىشكەن شارابىنىڭ ءيىسى مۇنىڭ جەكە بولمەسىنىڭ اۋاسىن اۋىرلاتىپ-اق جىبەرگەن ەكەن. ايتىلۋعا ءتيىس نەگىزگى اڭگىمەلەرى وڭاشالىقتى قاجەت ەتكەن سوڭ ارميان كونياگىنا قوسا قىمبات شوكولادتار مەن جەمىس-جيدەكتەردى جەكە بولمەسىنە الدىرعان ءوزى بولاتىن.
كەيىنگى ءۇش جىلدان بەرى پايدا بولعان جۇرەك دەرتىنىڭ كەسىرىنەن قايتا-قايتا اۋرۋحاناعا ءتۇسىپ، ءان جازۋدان گورى جان باعۋدىڭ اۋرەسىمەن جۇرگەندە، سازگەردىڭ سەزىم پەرنەلەرىنە الدەبىر عاجاپ ءاننىڭ تىلسىم اۋەندەرى ءۇيىر بولا باستاعانداي ەدى. ساناسىنداعى سول ءانى وسى تاياۋدا عانا تار قاپاستان سىتىلىپ شىعىپ، مۇنىڭ كوكىرەگىنە كەلىپ قونا قالعانداي. الگى اۋەننىڭ الديىنە سازگەردىڭ جىلاۋىق جۇرەگى جۇبانعانداي بولىپ، تۇپ-تۇنىق، تۇپ-تۇڭعيىق يىرىمدەرىنە ءۇيىرىلىپ، راحاتتانا شىمىرلايتىندى شىعاردى. وسى قۇبىلىستاردىڭ ءبارى تۋار ءاننىڭ ءتاتتى تولعاعى ەكەندىگىن سەزىنىپ جۇرگەن سازگەر دە تىم باقىتتى ەدى. كوپتەن بەرى كۇتىپ جۇرگەن ءانىنىڭ وسىدان بەس-اق كۇن بۇرىن ءتۇن ورتاسىندا تۋا قالۋى دا قۇدايدان جالىنىپ سۇراپ الا المايتىن ەڭ ءساتتى ءسارۋار شاعى ەمەس پە ەدى!
جانىن جادىراتقان جاڭا ءاننىڭ دۇنيەگە كەلۋى كوپتەن بەرگى كوڭىلسىز تىرلىگىنىڭ قارا بۇلتتارىن ءبىر-اق سەرپىپ تاستاعانىن سەزىنگەن سازگەر سول ساتتەن باستاپ-اق ساڭلاقتانىپ الدى. جاڭا ءانىن كۇيساندىقتىڭ تىلىمەن دە سايراتتى، دومبىرانىڭ ۇنىمەن دە كۇمبىرلەتتى. اسقا تابەتى تارتپادى. جاتسا ۇيقىسى كەلمەدى. ءلۇپ-ءلۇپ سوققان جۇرەگىنىڭ ءوزى دە سول انگە اينالىپ كەتكەندەي، سول ءاننىڭ ىرعاعىنا قوسىلىپ سوعاتىنداي. ەندىگى جەردە ەرەكشە سۇيسىندىرگەن وسى ءبىر ءانىن جارىققا شىعارماي تۇرىپ جانى تىنىش تابار ما؟! وسى ءبىر دەگبىرسىز ويىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن بۇل انگە ءسوز جازدىرۋى كەرەك قوي. جاڭا ءاننىڭ جاراتىلىسى مەن تابيعاتى وتە كۇردەلى بولا تۇرا، تىم نازىك ءومىر سىرىن قوزعايتىن بۇرىلىستارى دا جەتەرلىك. سوندىقتان دا بۇل انگە ءسوز جازدىرۋ ءۇشىن ءوزى مىقتى دەپ سانايتىن ءبىر اقىندى تاڭداماسا بولماس. سازگەر ۇزاق ويلانىپ، بەس-التى جىلدان بەرى سىيلاسىپ جۇرگەن دوستاس ادامىنا توقتاعان بولاتىن. ونىمەن دەرەۋ حابارلاسىپ، جاڭا ءانىن تەلەفون ارقىلى تىڭداتىپ ەدى، اقىن دوسى مۇنىڭ تابىسىنا ءماز بولىپ، ماقتاۋ سوزدەردى دە جاۋدىرىپ-جاۋدىرىپ جىبەردى-اۋ، سوندا!
سازگەر ءاننىڭ جالپى سىرتقى سۇلباسىن ولەڭگە تۇسكەندەگى ىرعاقتارىنان باستاپ، بۋىن-بۋناعىنا دەيىن اقىنعا تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرىپ، سودان سوڭ بۇل ءاننىڭ نەگىزگى تاقىرىبى، ايتپاق ويى – ادام ءومىرىنىڭ وتكىنشىلىگى مەن جاسامپازدىعى، جالعانشىلىعى مەن شىنايىلىعى، تاتتىلىگى مەن اشتىلىعى تۋرالى ەكەندىگىن، بەينەلەپ ايتقاندا، قارسىلىقتار مەن قايشىلىقتاردىڭ اراسىنان عانا شىڭعىرىپ شىعاتىن «شىندىق» دەگەن ءبىر كەرەمەتتىڭ شاقىرىپ تۇرعاندىعىن، سول شىندىققا قول جەتكىزگەندە عانا ادام بالاسى ارمان-مۇراتىنا جەتەتىندىگىن سەزدىرۋگە ءتيىس ەكەندىگىن ءوز الىنشە بايانداپ بەردى.
اقىن ءاننىڭ ءسوزىن جازامىن دەپ ءسوز بەرگەن سوڭ، ەكەۋى كەلەسى سەنبى كۇنى سازگەردىڭ ۇيىندە كەزدەسەتىن بولىپ كەلىستى.
ال ەندى، مىنە، كەزدەسكەننىڭ كوكەسى!
سازگەر بالكون كەنەرەسىنە اسىلىپ تۇرىپ، اقىن دوسىنىڭ قاتتى اشۋلانۋىنا نە سەبەپ بولعانىن بىلگىسى كەلىپ، باعاناعى وتىرىستارىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ، كوڭىل سۇزگىسىنەن وتكىزە باستادى.
اقىندى قۋانا قارسى العان سازگەر، ولەڭ ءماتىنىن الا سالىپ، تۇرەگەپ تۇرعان قالپىندا ءان اۋەنىمەن ىڭىلداپ تۇرىپ وقي جونەلگەن. ولەڭدى ونشا ۇناتپاي تۇرعانىن مۇنىڭ قاس-قاباعىنان سەزىپ قالدى ما، كىم ءبىلسىن، كرەسلودا شالقالاي وتىرعان اقىن ءمىز باقپاستان سازگەرگە قادالا قاراپ، سىزداندى دا قالدى.
– قالاي؟ – دەدى ول سازگەر ولەڭدى ەكى-ءۇش رەت وقىپ تاستاعان سوڭ.
– سىرتقى ءپىشىنى انمەن ۇيلەسىپ-اق تۇر، – دەدى سازگەر كومەيىندەگى الدەبىر ءسوزدى ايتا الماي تۇرعان ادامداي كىبىرتىكتەپ، – شىركىن!...
– ءيا، نە شىركىن؟
– شىركىن، بۇل ءاننىڭ سوزىندە دە وزىنە ساي سەزىم يىرىمدەرى كوبىرەك بولسا عوي.
– مىنا ولەڭدە دە كوپ نارسە ايتىلىپ تۇر ەمەس پە؟
– ايتىلعان. بىراق قۇرعاق ديداكتيكا سياقتى.
– ويپىر-وي! ءوزىڭ ولەڭ سىنشىسى ەكەنسىڭ عوي.
– قانە، قايىرماسىنداعى مىنا جولداردى وقىشى، – دەپ، سازگەر اقىننىڭ كوزىنە قاعازدى توستى، – «سەن ءومىردى وتكىنشى دەپ ويلاما، بەرىلمە دە بوتەن، باسقا ويعا دا». قۇرعاق ءسوز. ۇيقاسى دا تۇبىرلەس سوزدەردەن جاسالعان.
اقىن جىميىپ كۇلدى. تەمەكى تۇتاتتى. ورىنان اسىقپاي تۇرىپ، سازگەردىڭ يىعىنان قاقتى.
– سەن مەنىڭ قانشا كومپوزيتورمەن جۇمىس ىستەگەنىمدى بىلەسىڭ بە؟ – دەپ سۇق ساۋساعىن شوشايتقاندا، ونىڭ كوزدەرىنەن سۋىق ۇشقىندار شاشىراپ تۇرعانداي بولىپ، سازگەر ابىرجىپ، ساسىپ، ۇندەمەي قالدى.
– ون بەس! – دەدى اقىن داۋسىنا ەرەكشە ءبىر ەكپىن ءتۇسىرىپ.
– نە دەگەن كوپ كومپوزيتور؟
– مىنە، كوردىڭ بە، سەن سياقتى الپىستان اسقان اقساقال كومپوزيتورلار جاس تالانتتارعا پىسقىرىپ تا قارامايدى. مەنسىنبەيدى. مەنسىنبەيدى دەپپىن-اۋ بىلمەيدى. بىلگىسى دە كەلمەيدى. ال ءبىز... اقىندار... تەك جاستارمەن عانا جۇمىس جۇرگىزگەندى جاقسى كورەمىز. سودان بولار، جاستار دا جاقسى كورەدى ءبىزدى! ۆوت!.. ونەر ادامدارى «قارتايدىم، قايعى ويلادىم» دەپ، ءتورت قابىرعاعا قامالىپ وتىرماۋ كەرەك. مىنە! سەن وتىرسىڭ! سونىڭا قاراماي، مەنىڭ ولەڭىمدى سىنايسىڭ!
سازگەر بويىن جيناپ، ويىن ساباقتاپ الدى دا، اقىنعا تىك قاراپ تۇرىپ:
– ايتشى، ءدال وسى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدەگىدەي ءانىن جۇرتتىڭ ءبارى بىلەتىن كومپوزيتورلار بار ما؟ – دەپ توسىن ساۋال تاستادى.
– بار... بار! – دەدى اقىن داۋىسىنا ەرەكشە ءبىر رەڭك ارالاستىرىپ، - بار! بىرەۋى سەنسىڭ!
– قولپاشىڭا قولاقپانداي راحمەت، دوسىم. سەن دە كۇشتى اقىنسىڭ. قانە، مىنانى ەكەۋمىزدىڭ دوستىعىمىز ءۇشىن الىپ قويايىق! – دەدى سازگەر اقىنعا شاراپ ۇسىنىپ. سوزىنەن جىلى لەپەس بايقالعانىمەن، كوزىنەن الدەبىر جاقتىرماۋشىلىقتىڭ بەلگىسى اتويلاپ تۇرعانىن اقىن انىق سەزىنگەندەي بولدى.
اقىن مەن سازگەر وزدەرىنىڭ نەگىزگى شارۋالارى – ءاننىڭ ءسوزىن مۇلدەم ۇمىتا قالعانداي بولىپ، ءبىرىن-ءبىرى ماقتاپ، قايتا-قايتا فۋجەر ءتۇيىستىرىپ وتىردى. سازگەر شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ اندەرىنە توقتالىپ، ولاردىڭ سونى سيپاتتارىنا قايران قالۋمەن وتىردى دا، ءوزىنىڭ سوڭعى ءانىنىڭ قالاي جازىلعانىن اڭگىمەلەپ كەتتى.
– سوندا سەنىڭ قازىرگى قازاق ءانى تۋرالى ويىڭ قانداي؟ – دەدى اقىن باعانادان بەرگى ايتىلعان اڭگىمەنى تىڭداپ وتىرماعان ادامعا ۇقساپ.
– بىلگىڭ كەلسە، ايتايىن، – دەدى سازگەر، – قازىرگى قازاق ءانى قۇلدىراپ بارادى!
– نە؟
– قۇلدىراپ بارادى دەيمىن. سوزدەرى دە ءسوز ەمەس.
اقىن جۇندەس جۇدىرىعىمەن ۇستەلدىڭ ءۇستىن قويىپ قالدى دا، سۇق ساۋساعىن سازگەردىڭ كوزىنە كەزەپ:
– قازاق ونەرىنىڭ قاس جاۋى مىنا سەنسىڭ! – دەدى ەكى كوزىنەن شوق شاشىپ.
سازگەر سىلەيدى دە قالدى. اقىن شىعىپ كەتتى. اسۇيدە اس قامىمەن جۇرگەن ايەلى مەن بوي جەتىپ قالعان قىزى كوزدەرى باعجيىپ جەتىپ كەلگەندە، سازگەر جىندانىپ كەتكەن ادامداي قارقىلداپ كۇلدى دە، «مىنە، ءبارى ءبىتتى!» دەپ ورىنان تۇرىپ، تەز-تەز ادىمداپ بولمەنىڭ ءىشىن كەزىپ كەتتى...
كەنەت ەكى-ءۇش ساپ-سالقىن تامشىنىڭ بىلەگىنە تامعانىن سەزىنە قالىپ، جاڭبىر جاۋا باستاعانىن سوندا عانا اڭعاردى. بالكوننىڭ تەرەزەسىن ەندى جابا بەرەيىن دەگەنى سول ەدى، شاتىر-شۇتىر ەتكەن عالامات كۇن كۇركىرى ونە بويىن تىتىرەنتىپ، كوز الدىندا كولبەي كوسىلگەن جاي وتى قاراكوك بۇلتتاردى قاق ايىرىپ، كوكجيەككە جاقىنداپ بارىپ سونگەندەي بولدى. وسى ءبىر ءساتتى عانا كۇتىپ تۇرعانداي، بيىل جازدا بولىپ كورمەگەن نوسەر جاڭبىر شەلەكتەپ قۇيىپ الا جونەلدى. «و، اينالايىن اسپان نۇرى! جاۋ! جاۋا ءتۇس!» دەپ كۇبىرلەدى سازگەر.
جاڭا عانا جاپپاق بولعان بالكون تەرەزەسىن دە شالقاسىنان اشىپ تاستادى. شاتىردان سارىلداپ اعىپ تۇرعان ءموپ-ءمولدىر سالقىن سۋعا باسىن توسا قويعىسى كەلىپ ءبىر تۇردى دا، ول ويىنان قايتىپ، شۇمەكتەگەن جاڭبىر كاۋسارىنا الاقانىن توسىپ، بەتىن جۋعاندى عانا قاناعات تۇتتى. «و، تابيعات انا، سەن نەتكەن جومارتسىڭ! سەن نەتكەن مەيىرىمدىسىڭ!» دەپ كۇبىرلەپ تۇر تاعى دا.
نوسەر قالاي تەز باستالسا، سولاي تەز تيىلدى. كوشە بىتكەن بۇلاڭ قاققان بۇلاقتارعا تولىپ كەتكەندەي. جاپىراقتار جاپ-جاسىل. كوشە دە، كولىكتەر دە، ۇيلەر دە جاپ-جاڭا. جالبىر بۇلتتىڭ ءبىر شەتىنەن كۇننىڭ كوزى دە سىعالاي قالىپتى. تەك وسى سازگەردىڭ عانا كوڭىلىن كوتەرىپ، سەزىمىن سەرگىتەيىنشى دەگەندەي – نازدانا جىميادى.
جاڭا عانا جاۋىپ وتكەن اق نوسەر سازگەردىڭ ونە بويىن ءدۇر سىلكىندىرىپ، اقىن دوسىنىڭ اۋىر سوزىنەن جۇعىپ قالعان كىربەڭ كىناراتتىڭ ءبارىن جۇرەگىنەن جۋىپ تاستاعانداي بولدى.
سازگەردىڭ سمارتفونى ءان سالا جونەلدى. اشىپ قاراسا... اقىن دوسى.
– ءيا! – دەدى سازگەر داۋىسى قۇمىعىپ.
– وي، ۆەليكي كومپوزيتورىم-اۋ مەنىڭ! – دەدى اقىن ءوزىنىڭ اڭقىلداعان كەزدەگى ادەتىمەن.
– سەنىڭ جۇرەگىڭدى اۋىرتىپ تاستادىم-اۋ، مەن شوشقا! كەشىرە كورشى! كوڭىلىڭە الماشى! انگە جازىلعان ولەڭىمنىڭ ءتىپتى ناشار ەكەنىنە كوزىم جەتتى. ەندى مەن ساعان ءبىر ءوتىنىش ايتايىن دەپ وتىرمىن.
– قانداي؟
– مەن سەندەردىڭ ۇيلەرىڭنىڭ جانىنداعى ساياباقتامىن. سونداعى كافەدە. كيىز ءۇي سياقتى. مۇندا كەرەمەت! اۋا تاپ-تازا! سەن ەندى ماعان قوناق بولىپ كەلە قالشى. ەركىن وتىرىپ اڭگىمەلەسەيىك. الگى... ولەڭ تۋرالى... مەن سەنى قۋانتايىن دەپ وتىرمىن.
– قالاي؟
– مەن ءان ءسوزىنىڭ كىلتىن تاپتىم.
– قازىر بارامىن.
***
– كەل، قۇشاقتاسايىقشى! – دەدى كافەنىڭ الدىندا تۇرعان الپامساداي ءداۋ اقىن كەڭ قۇشاعىن ايقارا اشىپ، – كورمەگەنىمە ءبىر-اق ساعات ۋاقىت وتسە دە، ءوزىڭدى قاتتى ساعىنىپ قالىپپىن.
ەكەۋى قاتتى قۇشاقتاسىپ، ءتوس ءتۇيىستىرىپ بولعان سوڭ اقىننىڭ تاڭداپ العان وڭاشا مۇيىسىنە جايعاسىپ، بىرىنە ءبىرى قاراما-قارسى وتىردى.
– الگى سەنىڭ ارميان كونياگىڭ سۇمدىق ەكەن. ءبىر-اق ساتتە باسىما شىعىپ كەتتى، – دەدى اقىن شالقاسىنان تارالعان قايراتتى قارا شاشىن ساۋساعىمەن سالالاپ قويىپ، – ءبىر-ەكى باكال سىرا ىشەيىن دەپ وسىندا كەلىپ، ويلانىپ وتىرسام، ءان ءسوزى تۋرالى سەنىڭ ايتقاندارىڭنىڭ ءبارى دۇرىس. قۇرعاق ديداكتيكا. ءسويتىپ، ءوزىمدى-ءوزىم جەك كورىپ وتىرعانىمدا، سۇراپىل نوسەر قۇيدى دا كەتتى. ويپىراي، الگى كۇننىڭ كۇركىرەگەنىن ەستىدىڭ بە؟ جەر دىرىلدەپ كەتتى عوي. تۇرعان ماشينالاردىڭ سيگناليزاتسياسى دۇمپۋدەن ازان-قازان بوپ دابىلداتتى-اي دەيسىڭ! نە دەگەن عاجاپ نوسەر! جەر-دۇنيەنىڭ ءبارى كول-كوسىر بولدى دا كەتتى. نوسەر بەس-اق مينۋت جاۋىپ تىنا قالعاندا، تۋرا سەنىڭ انىڭە ساي جاڭا ولەڭنىڭ جاپ-جارىق ساۋلەسى مەنىڭ سانامدى جارقىراتىپ جىبەرگەندەي بولدى. سەن سەنەسىڭ بە؟ مەن جەتكىزىپ ايتا الماي وتىرمىن.
– سەنەمىن! نەگە سەنبەيمىن؟ – دەدى سازگەر جۇدەۋلەۋ اقسۇر وڭىنە قان ويناپ. – مەن دە سول كەزدە بالكوندا تۇرعان ەدىم. نە ءبىر تاماشا ويلارعا باتىپ... ال، جاڭا ولەڭىڭ تۋرالى ايتشى.
– اتىن «اق نوسەر» دەپ قويدىم. ايتپاق ويلارىمىزدىڭ ءبارىن وسى تاقىرىپقا سىيدىرۋعا بولاتىن سياقتى. ولەڭنىڭ بۇكىل ءىشى-سىرتى داپ-دايىن تۇر. تەك وتىرۋىم كەرەك.
– جاقسى شىعارما ومىرگە وسىلاي كەلەدى، – دەدى سازگەر. ءوزى الدەبىر ءتاتتىنى ەندى تالماي باستاعان بالاداي بولىپ بالبىراپ وتىر. دوڭگەلەك، كوكشىل كوزدەرىنەن جاسىل ۇشقىن شاشىراپ، ءسال دوڭەستەۋ جۇقا تاناۋىنىڭ ۇستىنە ۇپ-ۇساق تەر تامشىلارى پايدا بولىپتى.
– وسىنىڭ ءبارى جۇرەك تازالىعىنان، – دەپ ءسوزىن جالعاستىردى سازگەر، – ومىرگە قۇشتارلىقتان. مىنانداي ءبىر ۇندىلەردىڭ كونە تراكتاتى بار. تىڭداشى. «ادامدا قۇشتارلىقتىڭ ءۇش كوزى بار. ولار – جان، سانا جانە ءتان. جاننىڭ ەلىگۋىنەن دوستىق تۋىندايدى، اقىلدىڭ ەلىگۋىنەن قۇرمەت تۋىندايدى، ءتاننىڭ ەلىگۋىنەن ىقىلاس پايدا بولادى. ال وسى ۇشەۋى بىرىكسە، ماحاببات تۋىندايدى». كەرەمەت، ءا!
– كەرەمەت. سەن، ءتىپتى، جاتتاپ الىپسىڭ عوي.
– ارينە. كەرەك دەسەڭ، مەن مۇنداي سوزدەردى ارنايى داپتەرىمە جازىپ وتىرامىن. مۋزىكا تۋرالى جاقسى سوزدەردى دە جازامىن جانە تەرەڭ ءتۇسىنىپ، جاتتاپ الامىن.
– سەن عاجاپ ادامسىڭ، ەي! قانە... مۋزىكا تۋرالى ءبىر كەرەمەت ءسوزدى ايتشى. كەرەمەت ءسوزدى...
سازگەر سىراسىن ۇرتتاپ، تەمەكىسىن تۇتاتتى.
– «كەرەمەت ءسوزدى» دەيسىڭ، ءا؟.. سەن كونفۋتسيدى بىلەسىڭ عوي؟
– بىلەمىن. كۋن – تسزى. قىتاي دانىشپانى.
– مىنە، سول كۋن – تسزىنىڭ سيۋن – تسزى دەگەن ءىزباسار شاكىرتى بولعان. سول فيلوسوف قاي حالىقتىڭ قانداي ەكەنىن مۋزىكاسىنا قاراپ ايىرعان ەكەن. ول بىلاي دەيدى: «ەگەر مۋزىكاسى سابىرلى دا سالماقتى سازىمەن باۋراسا، ول حالىق – ۇجىمى جاراسقان باقىتتى حالىق. ەگەر مۋزىكاسى سىرباز دا سىرشىل بولسا، وندا بۇل حالىق كىسىلىكتى سۇيەدى، بۇلىك شىعارمايدى. ەگەر مۋزىكاسى ەسىڭنەن ايىرىپ، ەلىكتىرىپ اكەتسە، سونىسىمەن قاۋىپتى. سەبەبى – ونداي مۋزىكاعا دەن قويعان حالىق كىسىلىكتەن جۇرداي بولىپ قالادى...». مىنە، وسى! قالاي؟
– كەرەمەت ايتىلعان. ال ءبىزدىڭ مۋزىكامىز وسىنىڭ قايسىسىنا جاتادى؟
– ايتايىن. سەن بىراق تاعى دا اشۋلانىپ جۇرمە!
– جوق. قۇداي ساقتاسىن.
– ءوزىڭ بىلەسىڭ، قازاقتىڭ حالىق اندەرىنەن باستاپ، كۇنى كەشەگە دەيىنگى اندەرىنىڭ بارلىعى سازدى اۋەنىمەن، سابىرلى ىرعاعىمەن جانىمىزدى باۋراپ كەلدى عوي. قانشا جەردەن ازاپ پەن توزاقتى كورسەك تە، ەشقاشان سالت-سانامىز بەن ادەت-عۇرپىمىزدى جوعالتپادىق. ۇلان-بايتاق جەرىمىزدى بىرلىكپەن، تاتۋلىقپەن، قايسارلىقپەن ۇستاپ تۇردىق. مىنە، ءبىزدىڭ بارشا باقىتتىلىعىمىز وسىندا تۇر. سوندىقتان دا مۋزىكامىز سابىرلى دا سالماقتى بولدى. ارۋاعىنان اينالايىن زاتاەۆيچتىڭ «قازاق حالقىنىڭ 1000 ءانى»، «قازاق حالقىنىڭ 500 ءان-كۇيلەرى» دەگەن ەكى كىتاپ شىعارۋىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ەڭ رۋحى جوعارى، باقىتتى حالىق ەكەنىمىزدى دالەلەدەپ تۇر ەمەس پە؟! سەن بايقايمىسىڭ، قازاقتاردىڭ جۇزىندەگى جىلىلىق پەن كوزىندەگى مەيىرىم باسقا حالىقتاردان كەزدەسە بەرمەيدى. قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستالۋىنىڭ وزىندە دە جانعا جايلى قوڭىرلىق بار. شىڭكىلدەمەيدى، شاڭقىلدامايدى، مىڭقىلدامايدى. تاماعىنان قىرىلداپ سويلەۋ دەگەن مۇلدە جوق. قازاقتىڭ ءۇنى اشىق، اۋەزدى. ال، ءتىل دەگەنىڭ – ءاربىر ۇلتتىڭ بىردەن-ءبىر تولقۇجاتى.
ساعان ءبىر قىزىق نارسە ايتايىنشى، قازاق ءتىلىن مۇلدە بىلمەيتىن ءورىستىلدى اعايىندارىمىز بار عوي، سولار ماعان باسقا ۇلت وكىلدەرى سياقتى بوپ تۇرادى. بوتەن. سۋىق. ءزارلى. كەيدە بىزگە كۇدىكپەن، كۇمانمەن قارايتىنداي بولىپ كورىنەدى.
– امال قانشا! قازىر دە سوندايلار ازايعان جوق – دەپ اقىن كۇركىرەي باستادى، - ءبىز تاۋەلسىزدىك العالى بۇكىل قازاق حالقى ءوز ادەبيەتىنەن دە قول ءۇزىپ بارا جاتىر. كىتاپ تارالىمى جوققا ءتان. شىققان كىتاپتار كىتاپحانالارعا تاراتۋعا دا جەتپەيدى. اۋەلى، قازاق گازەت-جۋرنالدارىن كۇندەلىكتى ساتىپ تۇراتىن دۇڭگىرشىكتەرگە دەيىن قۇرىپ كەتتى!
– ءجا، اقىن مىرزا! ءبىز ەندى قازىرگى قازاق ءانىنىڭ ماسەلەسىنە اۋىسايىقشى. كۇن سايىن تەلەديدار ەكرانىنان تۇسپەي، ەكى يىعىن جۇلىپ جەپ، ەرسىلى-قارسىلى جۇگىرىپ جۇرگەن انشىلەرىمىز نەلىكتەن كوبەيىپ كەتتى؟.. سەن رەنجىسەڭ دە ايتايىن، كەيىنگى اندەردىڭ سوزىنەن دىم تۇسىنبەيمىن. قازاق ءانىنىڭ قاشاننان بەرگى قۇدىرەتى مەن قاسيەتى، ءمانى مەن ماعىناسى سوزدە تۇرۋشى ەدى عوي. سول ءمان-ماعىنا قازىر قايدا؟! مەن الەكەي-شۇلەكەي انشىلەردەن ابدەن جالىقتىم.
– دەگەنمەن، حالىق جاقسى كورەتىن جاس انشىلەر دە جوق ەمەس قوي.
– مەن ءداستۇرلى انشىلەردى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. ولارعا ۇكىمەت تاراپىنان كورسەتىلىپ جاتقان قولداۋ مەن قامقورلىقتىڭ دا اۋقىمى بەلگىلى.
– ەسترادا جۇلدىزدارىن قايدا قوياسىڭ؟
– ءيا، قازىر اسپانداعى جۇلدىزداردان جەردەگى جۇلدىزدارمىز كوپ. ءوزى ... «جۇلدىز» دەگەن اتاۋدىڭ دا قادىر-قاسيەتى دە كەتىپ قالدى عوي.
وسى كۇنى قىم-قيعاش قيقۋ-شيقۋعا تولى ەسترادالىق اندەردىڭ ۇدەپ كەتكەنى سونشالىق – جاقسى ءان دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن قازاق دەگەن حالىقتىڭ انگە، ءتىپتى، جالپى ونەرگە دەگەن تالعامى تىم تومەندەپ كەتكەن سياقتى. الگى جاڭا مەن ايتقان سيۋن – تسزىنىڭ «ەسىڭنەن ايىرىپ، ەلىكتىرىپ اكەتەتىن اندەر» دەپ وتىرعانى قازىرگى ءبىزدىڭ ەسترادالىق اندەر ەمەس پە؟
ءان ساپارىندا وسى ءۇردىستى جالعاستىرا بەرسەك، الگى قىتاي ويشىلى ايتقانداي – كىسىلىكتەن جۇرداي بولىپ، جاقسىلىقتى جات ساناپ، كۇيكىلىككە كوڭىل جۇباتقىش بوپ المايمىز با؟ وسىنىڭ كەيبىر كورىنىستەرىن كوزىمىزبەن دە كورىپ ءجۇرمىز عوي. قازىر ءبىزدىڭ قازاق سياقتى تۇككە تۇرمايتىن اندەردى دە اتۋىرلەپ، قولپاش كورسەتىپ، قول شاپالاقتاي بەرەتىن ەشبىر حالىق جوق.
– ويپىر-و-وي! – دەدى ماسايا باستاعان اقىن ەكى قولىن ەكى جاعىنا جايىپ. ول سازگەر دوسىنا جالىنا قاراعانداي بولدى، – وتىنەمىن، دوسىم. وسى اڭگىمەنى بۇگىنشە قويا تۇرايىقشى. ەڭ باستىسى – ەكەۋمىز ەكى جاقتاپ ءجۇرىپ جاڭا ءانىمىزدى جارىققا شىعارىپ الايىق. سونان سوڭ كوتەرەيىك بۇل ماسەلەنى.
سازگەر ورنىنان تۇردى. اقىنعا قولىن ۇسىندى.
– دۇرىس ايتاسىڭ! – دەدى اقىن دوسىنا ريزالىقپەن قاراپ. – ال، قايىر-حوش! وزىڭنەن جاقسى حابار كۇتەم. ىسكە ءسات!
اقىن اتتانىپ كەتكەن سوڭ دا ۇيىنە قايتقىسى كەلمەگەن سازگەر ورنىنان قوزعالماي، ۇزاق وتىرىپ قالدى. ساياباقتىڭ ەڭ ءتاۋىر تۇسىنا ورنالاسقان وسى ءبىر جازدىق كافەنى جانى جاراتادى. الۋان ءتۇرلى اعاشتاردىڭ اراسىنا تىگىلگەن جيىرما ءتورت قاناتتى اق وردا سياقتى بۇل كافە. كەرەگەسى جالاڭاش. جاعالاي سوققان جايلاۋ سامالى وردانىڭ ءىشىن ارالاپ، ەركىن ەسىپ تۇرسىن دەپ تۋىرلىعىن تۇتپاي قويعان سياقتى. ۇزىكتىڭ قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان كۇن وتكىزبەيتىن اپپاق جابىندىسىنىڭ ىشكى جاعىن قوشقار ءمۇيىز قازاق ويۋلارىمەن ورنەكتەپ تاستاپتى. سازگەردىڭ كوزى سول ويۋلاردا بولسا دا، ويى مۇلدە باسقا جاقتا. «بۇل ءان بۇرىنعى اننەن وزگەرەك. بۇعان ۇيقاستى ولەڭ ءسوز كەرەك» دەپ كۇبىرلەيدى قايمىجىق ەرىندەرى.
شاكارىم قاجى ءوزى شىعارعان وسى ءاننىڭ سىر-سيپاتىن، ءان ءسوزىنىڭ شارتتارىن ەگجەي-تەگجەيلى بايانداي كەلىپ، ءومىر فيلوسوفياسىنا جۇزگەن قايىقتاي ەپ-ەركىن اۋىسا سالىپتى. «قايران قايعىسىز، قامسىز كۇندەرىم، سايران ساۋىقتى راحات تۇندەرىم، سەندەردەن نە پايدا؟! اسقان الپىستان مىناۋ جاسىمىز، قاشقان، شالدىققان عارىپ باسىمىز، قالاسىڭ قاي سايدا؟!».
شاكارىم قاجىنىڭ ءبىر عاسىر بۇرىن جازىلعان وسى ءبىر ۇزاق ءانىن ەڭ العاش ەستىگەن ءساتى سازگەردىڭ كوز الدىنا اپ-انىق ەلەستەي قالدى. بۇل ءبىرىنشى سىنىپتى ءبىتىرىپ، جازعى دەمالىسقا شىققان جازدا اكەسى مەن شەشەسىنە ەرىپ شالعايدا تۇراتىن ناعاشىلارىنا بارىپ ەدى عوي. اكەسى جاراندىقتى كوك اربانىڭ ۇستىنە كۇننەن كولەڭكە بولسىن دەپ، تالدان ءيىپ قالقا جاساپ، ءۇستىن قالىڭ برەزەنتپەن جاۋىپ تاستاعاندا، اربالارى حاننىڭ كۇيمەسىنەن ءبىر دە ءبىر كەم بولمادى-اۋ، شىنىندا. جاڭا شابىلعان ولەڭ ءشوپتى قالىڭداپ توسەپ، ۇستىنە ويۋلى كيىز بەن قۇراق كورپەنى سالىپ تاستاعاندا، مۇنداي جايلى توسەكتى ءومىر بويى تاپپايتىندايسىڭ.
اۋىلدان ءسال ۇزاعان سوڭ اكەسى مەن شەشەسى قوسارلانىپ انگە باستى. اناسى ەلگە تانىمال ءانشى بولعانىمەن، اكەسى ءاندى تاڭداپ، دامدەپ قانا ايتاتىن قوڭىر داۋىستى ادام ەدى. ەكەۋى ءتورت-بەس ءاندى قوسىلىپ ايتىپ تاستاعان سوڭ، اكەسى بۇعان نازار اۋدارىپ: «سەنىڭ شاكارىم دەگەن اقىن اتاڭ بولعان. اباي اتاڭنىڭ نەمەرە ءىنىسى. سول كەمەڭگەر ادامدى سابەت وكىمەتى دالادا اتىپ، سۇيەگىن قۇدىققا تاستادى. ءا، بۇنى ءجاي ايتىپ وتىرمىن. كەرەگى جوق. ەسىڭە الما. سەن وداندا سول اتاڭنىڭ مىنا ءانىن تىڭداشى»دەپ، وسى «بۇل ءان باسقا اننەن وزگەرەك» دەگەن ءاندى باستاپ كەتىپ ەدى. تىم كىشكەنتاي بالا بولسا دا، سازگەردىڭ كوكىرەگىنە وسى ءان ماڭگى-باقي مىزعىماستاي بوپ قۇيىلىپ قالعان ەكەن. ءتىپتى، كەيىنگى كەزدەردە ازداپ مۇنايا باستاسا، «قايران قايعىسىز، قامسىز كۇندەرىم» دەپ وسى ءاندى باسەڭ داۋىسپەن ىڭىلداي باستايتىن بولىپتى.
«قازاقتا كۇيشى مەن قوبىزشىدان باسقا كومپوزيتور دەگەن بولماعان عوي، – دەپ ويلادى كەنەتتەن سازگەر. – ءبىرجان سال، اقان سەرىلەر سياقتى بارلىق ونەرپاز انشىلەر ءاندى دە، ولەڭدى دە وزدەرى شىعاردى. ولار امبەباپ، بەساسپاپ ەدى. ال، قازىر... مىنە، ءوزى وتىر عوي، تاپ-تاماشا ءاندى شىعارىپ الىپ، انگە ساي ءسوزىن جازدىرا الماي دىلگىرىپ، الدەبىر اقىنعا تابىنىپ... وسى كومپوزيتور دەگەن كەرەك پە ءوزى قازاققا؟!».
سازگەردىڭ الىپ-ۇشقان ارعىماق كوڭىلىنىڭ العاشقى ەكپىنى باسەڭدەپ، كەلەر كۇنگە دەگەن كەرەمەت ۇمىتتەرى دە بىرتە-بىرتە سونە باستاعان سياقتى. ءوز جۇرەگىن جارىپ شىعىپ، ءومىر نۇرىنا ۇمتىلدىرعان ءسوزى جوق انىنە دەگەن ىستىق ىقىلاسى دا سالقىنداي باستادى ما، قالاي؟..
كەنەت... باعاناعى جاسىن وتىنداي ءبىر سۇراپىل سەزىم جان دۇنيەسىن جاڭعىرتىپ جىبەرگەندەي بولدى. «و، قۇداي-اۋ! – دەپ سازگەر ورنىنان اتىپ تۇردى، – مەنىڭ بۇل شىعارعانىم ءان ەمەس، كۇي عوي. بۇل – كۇي! بۇل – عاجاپ كۇي!».
سازگەر ۇيىنە قاراي تۇرا جۇگىرگەنىن ءوزى دە سەزبەي قالدى.
