«Bır halyqtyŋ änı ketse, ädebietı jesır
qalady. Sänı ketedı, sänı ketse, jany ketedı.
Qazaqty jansyz aǧaş qylyp, otqa jaqqylaryŋ
kelmese, ändı saqtaudyŋ qamyn qylyŋdar».
Sūltanmahmūt Toraiǧyrov
Aqyn dosy aiaq astynan aşulanyp, jündes jūdyryǧymen üsteldıŋ üstın bır ūryp, ornynan atyp tūrdy. Sonsoŋ mūnyŋ ömır boiy estımegen, estimın demegen älgı bır sūmdyq sözın aitty da, aiaq kiımın asyǧys kiıp, aldy-artyna qaramastan tūra jöneldı. Asylyp jatqan asqa da, jasauly tūrǧan dastarhanǧa da qaramady. Arnaiy şaqyrylǧan syily qonaǧynyŋ būl qylyǧyna aŋ-taŋ bolyp otyryp qalǧan sazger syrqat jüregınıŋ taǧy da typyrşi bastaǧanyn sezıp, taza aua jūtpaq bop, balkonǧa şyqty. Şyndyǧynda da būlardyŋ tartqan temekısı men ışken şarabynyŋ iısı mūnyŋ jeke bölmesınıŋ auasyn auyrlatyp-aq jıbergen eken. Aityluǧa tiıs negızgı äŋgımelerı oŋaşalyqty qajet etken soŋ armian koniagyna qosa qymbat şokoladtar men jemıs-jidekterdı jeke bölmesıne aldyrǧan özı bolatyn. Keiıngı üş jyldan berı paida bolǧan jürek dertınıŋ kesırınen qaita-qaita auruhanaǧa tüsıp, än jazudan görı jan baǧudyŋ äuresımen jürgende, sazgerdıŋ sezım pernelerıne äldebır ǧajap ännıŋ tylsym äuenderı üiır bola bastaǧandai edı. Sanasyndaǧy sol änı osy taiauda ǧana tar qapastan sytylyp şyǧyp, mūnyŋ kökıregıne kelıp qona qalǧandai. Älgı äuennıŋ äldiıne sazgerdıŋ jylauyq jüregı jūbanǧandai bolyp, tūp-tūnyq, tūp-tūŋǧiyq iırımderıne üiırılıp, rahattana şymyrlaityndy şyǧardy. Osy qūbylystardyŋ bärı tuar ännıŋ tättı tolǧaǧy ekendıgın sezınıp jürgen sazger de tym baqytty edı. Köpten berı kütıp jürgen änınıŋ osydan bes-aq kün būryn tün ortasynda tua qaluy da Qūdaidan jalynyp sūrap ala almaityn eŋ sättı säruar şaǧy emes pe edı! Janyn jadyratqan jaŋa ännıŋ düniege keluı köpten bergı köŋılsız tırlıgınıŋ qara būlttaryn bır-aq serpıp tastaǧanyn sezıngen sazger sol sätten bastap-aq saŋlaqtanyp aldy. Jaŋa änın küisandyqtyŋ tılımen de sairatty, dombyranyŋ ünımen de kümbırlettı. Asqa täbetı tartpady. Jatsa ūiqysy kelmedı. Lüp-lüp soqqan jüregınıŋ özı de sol änge ainalyp ketkendei, sol ännıŋ yrǧaǧyna qosylyp soǧatyndai. Endıgı jerde erekşe süisındırgen osy bır änın jaryqqa şyǧarmai tūryp jany tynyş tabar ma?! Osy bır degbırsız oiyn ıske asyru üşın eŋ aldymen būl änge söz jazdyruy kerek qoi. Jaŋa ännıŋ jaratylysy men tabiǧaty öte kürdelı bola tūra, tym näzık ömır syryn qozǧaityn būrylystary da jeterlık. Sondyqtan da būl änge söz jazdyru üşın özı myqty dep sanaityn bır aqyndy taŋdamasa bolmas. Sazger ūzaq oilanyp, bes-alty jyldan berı syilasyp jürgen dostas adamyna toqtaǧan bolatyn. Onymen dereu habarlasyp, jaŋa änın telefon arqyly tyŋdatyp edı, aqyn dosy mūnyŋ tabysyna mäz bolyp, maqtau sözderdı de jaudyryp-jaudyryp jıberdı-au, sonda!Sazger ännıŋ jalpy syrtqy sūlbasyn öleŋge tüskendegı yrǧaqtarynan bastap, buyn-bunaǧyna deiın aqynǧa täptıştep tüsındırıp, sodan soŋ būl ännıŋ negızgı taqyryby, aitpaq oiy – adam ömırınıŋ ötkınşılıgı men jasampazdyǧy, jalǧanşylyǧy men şynaiylyǧy, tättılıgı men aştylyǧy turaly ekendıgın, beinelep aitqanda, qarsylyqtar men qaişylyqtardyŋ arasynan ǧana şyŋǧyryp şyǧatyn «şyndyq» degen bır keremettıŋ şaqyryp tūrǧandyǧyn, sol şyndyqqa qol jetkızgende ǧana adam balasy arman-mūratyna jetetındıgın sezdıruge tiıs ekendıgın öz älınşe baiandap berdı.Aqyn ännıŋ sözın jazamyn dep söz bergen soŋ, ekeuı kelesı senbı künı sazgerdıŋ üiınde kezdesetın bolyp kelıstı. Al endı, mıne, kezdeskennıŋ kökesı! Sazger balkon keneresıne asylyp tūryp, aqyn dosynyŋ qatty aşulanuyna ne sebep bolǧanyn bılgısı kelıp, baǧanaǧy otyrystaryn köz aldyna elestetıp, köŋıl süzgısınen ötkıze bastady. Aqyndy quana qarsy alǧan sazger, öleŋ mätının ala salyp, türegep tūrǧan qalpynda än äuenımen yŋyldap tūryp oqi jönelgen. Öleŋdı onşa ūnatpai tūrǧanyn mūnyŋ qas-qabaǧynan sezıp qaldy ma, kım bılsın, kresloda şalqalai otyrǧan aqyn mız baqpastan sazgerge qadala qarap, syzdandy da qaldy. – Qalai? – dedı ol sazger öleŋdı ekı-üş ret oqyp tastaǧan soŋ. – Syrtqy pışını änmen üilesıp-aq tūr, – dedı sazger kömeiındegı äldebır sözdı aita almai tūrǧan adamdai kıbırtıktep, – Şırkın!... – İä, ne şırkın? – Şırkın, būl ännıŋ sözınde de özıne sai sezım iırımderı köbırek bolsa ǧoi. – Myna öleŋde de köp närse aitylyp tūr emes pe? – Aitylǧan. Bıraq qūrǧaq didaktika siiaqty. – Oipyr-oi! Özıŋ öleŋ synşysy ekensıŋ ǧoi. – Qane, qaiyrmasyndaǧy myna joldardy oqyşy, – dep, sazger aqynnyŋ közıne qaǧazdy tosty, – «Sen ömırdı ötkınşı dep oilama, Berılme de böten, basqa oiǧa da». Qūrǧaq söz. Ūiqasy da tübırles sözderden jasalǧan. Aqyn jymiyp küldı. Temekı tūtatty. Orynan asyqpai tūryp, sazgerdıŋ iyǧynan qaqty. – Sen menıŋ qanşa kompozitormen jūmys ıstegenımdı bılesıŋ be? – dep sūq sausaǧyn şoşaitqanda, onyŋ közderınen suyq ūşqyndar şaşyrap tūrǧandai bolyp, sazger abyrjyp, sasyp, ündemei qaldy. – On bes! – dedı aqyn dausyna erekşe bır ekpın tüsırıp. – Ne degen köp kompozitor? – Mıne, kördıŋ be, sen siiaqty alpystan asqan aqsaqal kompozitorlar jas talanttarǧa pysqyryp ta qaramaidy. Mensınbeidı. Mensınbeidı deppın-au bılmeidı. Bılgısı de kelmeidı. Al bız... aqyndar... tek jastarmen ǧana jūmys jürgızgendı jaqsy köremız. Sodan bolar, jastar da jaqsy köredı bızdı! Vot!.. öner adamdary «qartaidym, qaiǧy oiladym» dep, tört qabyrǧaǧa qamalyp otyrmau kerek. Mıne! Sen otyrsyŋ! Sonyŋa qaramai, menıŋ öleŋımdı synaisyŋ! Sazger boiyn jinap, oiyn sabaqtap aldy da, aqynǧa tık qarap tūryp: – Aitşy, däl osy uaqytta bızdıŋ jas kezımızdegıdei änın jūrttyŋ bärı bıletın kompozitorlar bar ma? – dep tosyn saual tastady. – Bar... Bar! – dedı aqyn dauysyna erekşe bır reŋk aralastyryp, - Bar! Bıreuı sensıŋ! – Qolpaşyŋa qolaqpandai rahmet, dosym. Sen de küştı aqynsyŋ. Qane, mynany ekeumızdıŋ dostyǧymyz üşın alyp qoiaiyq! – dedı sazger aqynǧa şarap ūsynyp. Sözınen jyly lepes baiqalǧanymen, közınen äldebır jaqtyrmauşylyqtyŋ belgısı atoilap tūrǧanyn aqyn anyq sezıngendei boldy. Aqyn men sazger özderınıŋ negızgı şarualary – ännıŋ sözın müldem ūmyta qalǧandai bolyp, bırın-bırı maqtap, qaita-qaita fujer tüiıstırıp otyrdy. Sazger Şäkärım Qūdaiberdıūlynyŋ änderıne toqtalyp, olardyŋ sony sipattaryna qairan qalumen otyrdy da, özınıŋ soŋǧy änınıŋ qalai jazylǧanyn äŋgımelep kettı. – Sonda senıŋ qazırgı qazaq änı turaly oiyŋ qandai? – dedı aqyn baǧanadan bergı aitylǧan äŋgımenı tyŋdap otyrmaǧan adamǧa ūqsap. – Bılgıŋ kelse, aitaiyn, – dedı sazger, – Qazırgı qazaq änı qūldyrap barady! – Ne? – Qūldyrap barady deimın. Sözderı de söz emes. Aqyn jündes jūdyryǧymen üsteldıŋ üstın qoiyp qaldy da, sūq sausaǧyn sazgerdıŋ közıne kezep: – Qazaq önerınıŋ qas jauy myna sensıŋ! – dedı ekı közınen şoq şaşyp. Sazger sıleidı de qaldy. Aqyn şyǧyp kettı. Asüide as qamymen jürgen äielı men boi jetıp qalǧan qyzy közderı baǧjiyp jetıp kelgende, sazger jyndanyp ketken adamdai qarqyldap küldı de, «Mıne, bärı bıttı!» dep orynan tūryp, tez-tez adymdap bölmenıŋ ışın kezıp kettı... Kenet ekı-üş sap-salqyn tamşynyŋ bılegıne tamǧanyn sezıne qalyp, jaŋbyr jaua bastaǧanyn sonda ǧana aŋǧardy. Balkonnyŋ terezesın endı jaba bereiın degenı sol edı, şatyr-şūtyr etken ǧalamat kün kürkırı öne boiyn tıtırentıp, köz aldynda kölbei kösılgen jai oty qarakök būlttardy qaq aiyryp, kökjiekke jaqyndap baryp söngendei boldy. Osy bır sättı ǧana kütıp tūrǧandai, biyl jazda bolyp körmegen nöser jaŋbyr şelektep qūiyp ala jöneldı. «O, ainalaiyn aspan nūry! Jau! Jaua tüs!» dep kübırledı sazger.
Jaŋa ǧana jappaq bolǧan balkon terezesın de şalqasynan aşyp tastady. Şatyrdan saryldap aǧyp tūrǧan möp-möldır salqyn suǧa basyn tosa qoiǧysy kelıp bır tūrdy da, ol oiynan qaityp, şümektegen jaŋbyr käusaryna alaqanyn tosyp, betın juǧandy ǧana qanaǧat tūtty. «O, Tabiǧat ana, sen netken jomartsyŋ! Sen netken meiırımdısıŋ!» dep kübırlep tūr taǧy da. Nöser qalai tez bastalsa, solai tez tiyldy. Köşe bıtken būlaŋ qaqqan būlaqtarǧa tolyp ketkendei. Japyraqtar jap-jasyl. Köşe de, kölıkter de, üiler de jap-jaŋa. Jalbyr būlttyŋ bır şetınen künnıŋ közı de syǧalai qalypty. Tek osy sazgerdıŋ ǧana köŋılın köterıp, sezımın sergıteiınşı degendei – nazdana jymiiady.Jaŋa ǧana jauyp ötken aq nöser sazgerdıŋ öne boiyn dür sılkındırıp, aqyn dosynyŋ auyr sözınen jūǧyp qalǧan kırbeŋ kınärattyŋ bärın jüregınen juyp tastaǧandai boldy. Sazgerdıŋ smartfony än sala jöneldı. Aşyp qarasa... aqyn dosy. – İä! – dedı sazger dauysy qūmyǧyp. – Oi, velikii kompozitorym-au menıŋ! – dedı aqyn özınıŋ aŋqyldaǧan kezdegı ädetımen. – Senıŋ jüregıŋdı auyrtyp tastadym-au, men şoşqa! Keşıre körşı! Köŋılıŋe almaşy! Änge jazylǧan öleŋımnıŋ tıptı naşar ekenıne közım jettı. Endı men saǧan bır ötınış aitaiyn dep otyrmyn. – Qandai? – Men senderdıŋ üilerıŋnıŋ janyndaǧy saiabaqtamyn. Sondaǧy kafede. Kiız üi siiaqty. Mūnda keremet! Aua tap-taza! Sen endı maǧan qonaq bolyp kele qalşy. Erkın otyryp äŋgımeleseiık. Älgı... öleŋ turaly... men senı quantaiyn dep otyrmyn. – Qalai? – Men än sözınıŋ kıltın taptym. – Qazır baramyn.
***
– Kel, qūşaqtasaiyqşy! – dedı kafenıŋ aldynda tūrǧan alpamsadai däu aqyn keŋ qūşaǧyn aiqara aşyp, – Körmegenıme bır-aq saǧat uaqyt ötse de, özıŋdı qatty saǧynyp qalyppyn. Ekeuı qatty qūşaqtasyp, tös tüiıstırıp bolǧan soŋ aqynnyŋ taŋdap alǧan oŋaşa müiısıne jaiǧasyp, bırıne bırı qarama-qarsy otyrdy. – Älgı senıŋ armian koniagyŋ sūmdyq eken. Bır-aq sätte basyma şyǧyp kettı, – dedı aqyn şalqasynan taralǧan qairatty qara şaşyn sausaǧymen salalap qoiyp, – Bır-ekı bakal syra ışeiın dep osynda kelıp, oilanyp otyrsam, än sözı turaly senıŋ aitqandaryŋnyŋ bärı dūrys. Qūrǧaq didaktika. Söitıp, özımdı-özım jek körıp otyrǧanymda, sūrapyl nöser qūidy da kettı. Oipyrai, älgı künnıŋ kürkıregenın estıdıŋ be? Jer dırıldep kettı ǧoi. Tūrǧan maşinalardyŋ signalizasiiasy dümpuden azan-qazan bop dabyldatty-ai deisıŋ! Ne degen ǧajap nöser! Jer-dünienıŋ bärı köl-kösır boldy da kettı. Nöser bes-aq minut jauyp tyna qalǧanda, tura senıŋ änıŋe sai jaŋa öleŋnıŋ jap-jaryq säulesı menıŋ sanamdy jarqyratyp jıbergendei boldy. Sen senesıŋ be? Men jetkızıp aita almai otyrmyn. – Senemın! Nege senbeimın? – dedı sazger jüdeuleu aqsūr öŋıne qan oinap. – Men de sol kezde balkonda tūrǧan edım. Ne bır tamaşa oilarǧa batyp... Al, jaŋa öleŋıŋ turaly aitşy. – Atyn «Aq nöser» dep qoidym. Aitpaq oilarymyzdyŋ bärın osy taqyrypqa syidyruǧa bolatyn siiaqty. Öleŋnıŋ bükıl ışı-syrty dap-daiyn tūr. Tek otyruym kerek. – Jaqsy şyǧarma ömırge osylai keledı, – dedı sazger. Özı äldebır tättını endı talmai bastaǧan baladai bolyp balbyrap otyr. Döŋgelek, kökşıl közderınen jasyl ūşqyn şaşyrap, säl döŋesteu jūqa tanauynyŋ üstıne ūp-ūsaq ter tamşylary paida bolypty. – Osynyŋ bärı jürek tazalyǧynan, – dep sözın jalǧastyrdy sazger, – Ömırge qūştarlyqtan. Mynandai bır ündılerdıŋ köne traktaty bar. Tyŋdaşy. «Adamda qūştarlyqtyŋ üş közı bar. Olar – jan, sana jäne tän. Jannyŋ elıguınen dostyq tuyndaidy, aqyldyŋ elıguınen qūrmet tuyndaidy, tännıŋ elıguınen yqylas paida bolady. Al osy üşeuı bırıkse, mahabbat tuyndaidy». Keremet, ä! – Keremet. Sen, tıptı, jattap alypsyŋ ǧoi. – Ärine. Kerek deseŋ, men mūndai sözderdı arnaiy däpterıme jazyp otyramyn. Muzyka turaly jaqsy sözderdı de jazamyn jäne tereŋ tüsınıp, jattap alamyn. – Sen ǧajap adamsyŋ, ei! Qane... muzyka turaly bır keremet sözdı aitşy. Keremet sözdı... Sazger syrasyn ūrttap, temekısın tūtatty. – «Keremet sözdı» deisıŋ, ä?.. Sen Konfusiidı bılesıŋ ǧoi? – Bılemın. Kun – Szy. Qytai danyşpany. – Mıne, sol Kun – Szynyŋ Siun – szy degen ızbasar şäkırtı bolǧan. Sol filosof qai halyqtyŋ qandai ekenın muzykasyna qarap aiyrǧan eken. Ol bylai deidı: «Eger muzykasy sabyrly da salmaqty sazymen baurasa, ol halyq – ūjymy jarasqan baqytty halyq. Eger muzykasy syrbaz da syrşyl bolsa, onda būl halyq kısılıktı süiedı, bülık şyǧarmaidy. Eger muzykasy esıŋnen aiyryp, elıktırıp äketse, sonysymen qauıptı. Sebebı – ondai muzykaǧa den qoiǧan halyq kısılıkten jūrdai bolyp qalady...». Mıne, osy! Qalai? – Keremet aitylǧan. Al bızdıŋ muzykamyz osynyŋ qaisysyna jatady? – Aitaiyn. Sen bıraq taǧy da aşulanyp jürme! – Joq. Qūdai saqtasyn.– Özıŋ bılesıŋ, qazaqtyŋ halyq änderınen bastap, künı keşege deiıngı änderınıŋ barlyǧy sazdy äuenımen, sabyrly yrǧaǧymen janymyzdy baurap keldı ǧoi. Qanşa jerden azap pen tozaqty körsek te, eşqaşan salt-sanamyz ben ädet-ǧūrpymyzdy joǧaltpadyq. Ūlan-baitaq jerımızdı bırlıkpen, tatulyqpen, qaisarlyqpen ūstap tūrdyq. Mıne, bızdıŋ barşa baqyttylyǧymyz osynda tūr. Sondyqtan da muzykamyz sabyrly da salmaqty boldy. Aruaǧynan ainalaiyn Zataevichtıŋ «Qazaq halqynyŋ 1000 änı», «Qazaq halqynyŋ 500 än-küilerı» degen ekı kıtap şyǧaruynyŋ özı bızdıŋ eŋ ruhy joǧary, baqytty halyq ekenımızdı däleledep tūr emes pe?! Sen baiqaimysyŋ, qazaqtardyŋ jüzındegı jylylyq pen közındegı meiırım basqa halyqtardan kezdese bermeidı. Qazaq tılınıŋ dybystaluynyŋ özınde de janǧa jaily qoŋyrlyq bar. Şıŋkıldemeidı, şaŋqyldamaidy, myŋqyldamaidy. Tamaǧynan qyryldap söileu degen mülde joq. Qazaqtyŋ ünı aşyq, äuezdı. Al, tıl degenıŋ – ärbır ūlttyŋ bırden-bır tölqūjaty.Saǧan bır qyzyq närse aitaiynşy, qazaq tılın mülde bılmeitın orystıldı aǧaiyndarymyz bar ǧoi, solar maǧan basqa ūlt ökılderı siiaqty bop tūrady. Böten. Suyq. Zärlı. Keide bızge küdıkpen, kümänmen qaraityndai bolyp körınedı. – Amal qanşa! Qazır de sondailar azaiǧan joq – dep aqyn kürkırei bastady, - Bız täuelsızdık alǧaly bükıl qazaq halqy öz ädebietınen de qol üzıp bara jatyr. Kıtap taralymy joqqa tän. Şyqqan kıtaptar kıtaphanalarǧa taratuǧa da jetpeidı. Äuelı, qazaq gazet-jurnaldaryn kündelıktı satyp tūratyn düŋgırşıkterge deiın qūryp kettı! – Jä, aqyn myrza! Bız endı qazırgı qazaq änınıŋ mäselesıne auysaiyqşy. Kün saiyn teledidar ekranynan tüspei, ekı iyǧyn jūlyp jep, ersılı-qarsyly jügırıp jürgen änşılerımız nelıkten köbeiıp kettı?.. Sen renjıseŋ de aitaiyn, keiıngı änderdıŋ sözınen dym tüsınbeimın. Qazaq änınıŋ qaşannan bergı qūdıretı men qasietı, mänı men maǧynasy sözde tūruşy edı ǧoi. Sol män-maǧyna qazır qaida?! Men älekei-şülekei änşılerden äbden jalyqtym. – Degenmen, halyq jaqsy köretın jas änşıler de joq emes qoi. – Men dästürlı änşılerdı aityp otyrǧan joqpyn. Olarǧa ükımet tarapynan körsetılıp jatqan qoldau men qamqorlyqtyŋ da auqymy belgılı. – Estrada jūldyzdaryn qaida qoiasyŋ? – İä, qazır aspandaǧy jūldyzdardan jerdegı jūldyzdarmyz köp. Özı ... «jūldyz» degen ataudyŋ da qadır-qasietı de ketıp qaldy ǧoi. Osy künı qym-qiǧaş qiqu-şiquǧa toly estradalyq änderdıŋ üdep ketkenı sonşalyq – jaqsy än dese ışken asyn jerge qoiatyn qazaq degen halyqtyŋ änge, tıptı, jalpy önerge degen talǧamy tym tömendep ketken siiaqty. Älgı jaŋa men aitqan Siun – Szynyŋ «esıŋnen aiyryp, elıktırıp äketetın änder» dep otyrǧany qazırgı bızdıŋ estradalyq änder emes pe? Än saparynda osy ürdıstı jalǧastyra bersek, älgı qytai oişyly aitqandai – kısılıkten jūrdai bolyp, jaqsylyqty jat sanap, küikılıkke köŋıl jūbatqyş bop almaimyz ba? Osynyŋ keibır körınısterın közımızben de körıp jürmız ǧoi. Qazır bızdıŋ qazaq siiaqty tükke tūrmaityn änderdı de ätuırlep, qolpaş körsetıp, qol şapalaqtai beretın eşbır halyq joq. – Oipyr-o-oi! – dedı masaia bastaǧan aqyn ekı qolyn ekı jaǧyna jaiyp. Ol sazger dosyna jalyna qaraǧandai boldy, – Ötınemın, dosym. Osy äŋgımenı bügınşe qoia tūraiyqşy. Eŋ bastysy – ekeumız ekı jaqtap jürıp jaŋa änımızdı jaryqqa şyǧaryp alaiyq. Sonan soŋ kötereiık būl mäselenı. Sazger ornynan tūrdy. Aqynǧa qolyn ūsyndy. – Dūrys aitasyŋ! – dedı aqyn dosyna rizalyqpen qarap. – Al, qaiyr-hoş! Özıŋnen jaqsy habar kütem. Iske sät! Aqyn attanyp ketken soŋ da üiıne qaitqysy kelmegen sazger ornynan qozǧalmai, ūzaq otyryp qaldy. Saiabaqtyŋ eŋ täuır tūsyna ornalasqan osy bır jazdyq kafenı jany jaratady. Aluan türlı aǧaştardyŋ arasyna tıgılgen jiyrma tört qanatty aq orda siiaqty būl kafe. Keregesı jalaŋaş. Jaǧalai soqqan jailau samaly ordanyŋ ışın aralap, erkın esıp tūrsyn dep tuyrlyǧyn tūtpai qoiǧan siiaqty. Üzıktıŋ qyzmetın atqaryp tūrǧan kün ötkızbeitın äppaq jabyndysynyŋ ışkı jaǧyn qoşqar müiız qazaq oiularymen örnektep tastapty. Sazgerdıŋ közı sol oiularda bolsa da, oiy mülde basqa jaqta. «Būl än būrynǧy ännen özgerek. Būǧan ūiqasty öleŋ söz kerek» dep kübırleidı qaimyjyq erınderı. Şäkärım qajy özı şyǧarǧan osy ännıŋ syr-sipatyn, än sözınıŋ şarttaryn egjei-tegjeilı baiandai kelıp, ömır filosofiiasyna jüzgen qaiyqtai ep-erkın auysa salypty. «Qairan qaiǧysyz, qamsyz künderım, Sairan sauyqty rahat tünderım, Senderden ne paida?! Asqan alpystan mynau jasymyz, Qaşqan, şaldyqqan ǧarıp basymyz, Qalasyŋ qai saida?!». Şäkärım qajynyŋ bır ǧasyr būryn jazylǧan osy bır ūzaq änın eŋ alǧaş estıgen sätı sazgerdıŋ köz aldyna ap-anyq elestei qaldy. Būl bırınşı synypty bıtırıp, jazǧy demalysqa şyqqan jazda äkesı men şeşesıne erıp şalǧaida tūratyn naǧaşylaryna baryp edı ǧoi. Äkesı jarandyqty kök arbanyŋ üstıne künnen köleŋke bolsyn dep, taldan iıp qalqa jasap, üstın qalyŋ brezentpen jauyp tastaǧanda, arbalary hannyŋ küimesınen bır de bır kem bolmady-au, şynynda. Jaŋa şabylǧan öleŋ şöptı qalyŋdap tösep, üstıne oiuly kiız ben qūraq körpenı salyp tastaǧanda, mūndai jaily tösektı ömır boiy tappaityndaisyŋ. Auyldan säl ūzaǧan soŋ äkesı men şeşesı qosarlanyp änge basty. Anasy elge tanymal änşı bolǧanymen, äkesı ändı taŋdap, dämdep qana aitatyn qoŋyr dauysty adam edı. Ekeuı tört-bes ändı qosylyp aityp tastaǧan soŋ, äkesı būǧan nazar audaryp: «Senıŋ Şäkärım degen aqyn ataŋ bolǧan. Abai ataŋnyŋ nemere ınısı. Sol kemeŋger adamdy säbet ökımetı dalada atyp, süiegın qūdyqqa tastady. Ä, būny jäi aityp otyrmyn. Keregı joq. Esıŋe alma. Sen odanda sol ataŋnyŋ myna änın tyŋdaşy»dep, osy «Būl än basqa ännen özgerek» degen ändı bastap ketıp edı. Tym kışkentai bala bolsa da, sazgerdıŋ kökıregıne osy än mäŋgı-baqi myzǧymastai bop qūiylyp qalǧan eken. Tıptı, keiıngı kezderde azdap mūnaia bastasa, «Qairan qaiǧysyz, qamsyz künderım» dep osy ändı bäseŋ dauyspen yŋyldai bastaityn bolypty. «Qazaqta küişı men qobyzşydan basqa kompozitor degen bolmaǧan ǧoi, – dep oilady kenetten sazger. – Bırjan sal, Aqan serıler siiaqty barlyq önerpaz änşıler ändı de, öleŋdı de özderı şyǧardy. Olar ämbebap, besaspap edı. Al, qazır... mıne, özı otyr ǧoi, tap-tamaşa ändı şyǧaryp alyp, änge sai sözın jazdyra almai dılgırıp, äldebır aqynǧa tabynyp... Osy kompozitor degen kerek pe özı qazaqqa?!». Sazgerdıŋ alyp-ūşqan arǧymaq köŋılınıŋ alǧaşqy ekpını bäseŋdep, keler künge degen keremet ümıtterı de bırte-bırte söne bastaǧan siiaqty. Öz jüregın jaryp şyǧyp, ömır nūryna ūmtyldyrǧan sözı joq änıne degen ystyq yqylasy da salqyndai bastady ma, qalai?.. Kenet... baǧanaǧy jasyn otyndai bır sūrapyl sezım jan düniesın jaŋǧyrtyp jıbergendei boldy. «O, Qūdai-au! – dep sazger ornynan atyp tūrdy, – Menıŋ būl şyǧarǧanym än emes, küi ǧoi. Būl – küi! Būl – ǧajap küi!». Sazger üiıne qarai tūra jügırgenın özı de sezbei qaldy.
Ūqsas jaŋalyqtar
