شىمكەنت جانە تاۋەلسىزدىك

09.12.2021

1947

«جەر انا» تاۋەلسiزدiك مونۋمەنتi – شىمكەنتتىڭ شىنايى ماقتانىشى. ول قازاق ۇلتىنىڭ تەكتiلiگi مەن بiرتۇتاستىعىنىڭ بەلگiسiندەي تولە بي، قازىبەك بي جانە ايتەكە بي كوشەلەرi قيىلىساتىن ورداباسى الاڭىندا ورناتىلعان. بيiكتiگi – 34 مەتر. شىمكەنت قالاسىندا بۇعان دەيىن جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا پاتريوتتىق سەزiم ۇيالاتىپ، اتا-بابامىزدىڭ قانشاما عاسىر بويى اڭساعان ارمانىن قازiرگi كەزدiڭ ماقسات-مۇددەسiمەن ۇيلەستiرە بەينەلەگەن ءدال مۇنداي ەسكەرتكiش بولعان ەمەس. 2009 جىلدىڭ 22 قىركۇيەگiندە قالاداعى وسى ەسكەرتكiشتiڭ اشىلۋ سالتاناتىنا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاتىسۋى دا مەملەكەت پەن حالىق بiرلiگiنiڭ جاقسى بiر نىشانى بولدى. بۇل نىسان قازىرگى تاڭدا سوڭعى تەحنولوگيا بويىنشا قايتا جاڭارتىلىپ جاتىر. مونۋمەنتتە قاشالىپ جازىلعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءسوزى لاتىن تىلىندە قايتا جازىلدى. ەسكەرتكىشتىڭ اۋماعىنا اباتتاندىرۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلدى. بۇل جۇمىستار بيىل ەل تاۋەلسىزدىگى كۇنىنە وراي اياقتالادى دەپ جوسپارلانۋدا.
ەل تاريحى ەسكەرiلە وتىرىپ جاسالعان تاۋەلسiزدiك مونۋمەنتi يدەياسى ودان ءارi جەتiلدiرiلiپ، ورداباسى الاڭى ۇلتتىق ۇستىندارىمىزدى قاستەرلەيتiن تاريحي-مەموريالدىق كەشەنگە اينالدى. «رامiزدەر الاڭى» اتالاتىن كەشەندە ەلiمiزدiڭ كارتاسى بەينەلەنiپ، ەلباسىمىز
ن.نازارباەۆتىڭ: «دۇنيەدە تاۋەلسiز قازاق ەلi بار. الەمدە ەگەمەن قازاقستان بار. ونىڭ كوپۇلتتى ىنتىماقشىل حالقى بار. قۋاتتى ەكونوميكاسى، سەنiمدi ساياسي جۇيەسi بار. ەڭ باستىسى، بۇگiننەن نۇرلى، بۇگiننەن كەمەل بولاشاعى بار. سول كۇنگە بەرiك سەنiمi بار!» — دەگەن ءسوزi مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭىنان ءۇزiندi تاسقا قاشالىپ جازىلدى. بۇگiندە تۋتوبەنiڭ باسىندا بيiكتiگi 50 مەترلiك كوك بايراق الىستان كورىنىپ، جەلبىرەپ تۇر.
ورداباسى الاڭىنداعى اسپالى كوپiردiڭ دە ۇلكەن شىعارماشىلىق وي مەن قيالدان تۋعانىن ايتقان ءجون. ۇزىندىعى 104 مەتر، ەنi 5,7 مەتر بولاتىن كوپiر تەمiر قۇرىلىمدار ارقىلى قۇراستىرىلىپ، تiرەۋلەرi گرانيت تاستارمەن قاپتالعان. بۇل كوپiر كونە شىمكەنت شاھارىن ورداباسى الاڭىنا قوسادى. سوندىقتان قالىڭ كوپشiلiك ونى «التىن كوپiر» دەپ اتاپ كەتتi. الاڭدى كەسiپ وتەتiن قوشقار اتا وزەنiنiڭ ۇستiنە ەكi جەردەن ورناتىلعان سۋبۇرقاقتار دا ءوز ۇيلەسiمiن تاۋىپ، قالا تۇرعىندارىنىڭ كوز قۋانىشىنا اينالعان.
شىمكەنتتە ۇلى جەڭiستiڭ 65 جىلدىعىنا وراي سالىنعان «داڭق» مەموريالى وتان ءۇشiن وت كەشكەن مايدانگەرلەردi ۇلىقتايدى. اللەيانىڭ ۇزىندىعى 285 مەتر، ەنi 22 مەتر. اللەيا بويىنا ورناتىلعان گرانيت تاستارعا وڭiرiمىزدەن سوعىسقا اتتانعان 140 مىڭنان استام جاۋىنگەردiڭ ەسiمi قاشاپ جازىلدى. سونداي-اق، وڭتۇستiكتەن شىققان 51 كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى مەن 8 داڭق وردەنiنiڭ تولىق يەگەرi جانە بiر حالىق قاھارمانىنىڭ اتى-ءجونi بولەك تاقتاعا قاستەرلەپ جازىلعان.
شاھارداعى تەمiرجول ۆوكزالى دا بۇگiنگi زامان تالابىنا ساي قايتا جاڭعىرتىلدى. ۆوكزال iشiندە مەديتسينالىق بەكەت، انا مەن بالا بولمەسi, اسحانا اشىلدى. جىلىتۋ، جەلدەتكiش جۇيەلەرi جاڭارتىلىپ، جولاۋشىلارعا قولايلى جاعداي جاسالدى. ۆوكزال الدىنىڭ ءسانiن بۇزىپ تۇرعان كوممەرتسيالىق نىساندار جويىلىپ، اۋماقتا تەگiن اۆتوتۇراق ۇيىمداستىرىلدى. ال كاسiپكەرلەر كومەگiمەن سالىنعان ۆوكزال الدىنداعى «جiبەك جولى» كومپوزيتسياسى دا قالا اجارىن اشىپ تۇر.
سونداي-اق، قالا ورتالىعىنداعى جاڭا حايتەك تەحنولوگياسى نەگiزiندە مەتالل مەن شىنىدان جاسالعان «قىزعالداق» كومپوزيتسياسى بۇگiندە ستۋدەنتتەر، جاستار مەن قالا حالقىنىڭ بوس ۋاقىتتا دەمالىپ، سەرۋەن قۇراتىن سۇيiكتi ورنىنا اينالدى.
كورنەكتi مەملەكەت قايراتكەرi اسانباي اسقاروۆ نەگiزiن قالاعان دەندروساياباق تا جاڭارۋدا. مiنە، قالا تۇرعىندارىنىڭ بەلسەنە قاتىسۋىمەن سوڭعى ەكi جىلدا تازالىق جۇمىستارى قولعا الىندى. بۇگiندە اۋماعى 117 گەكتاردان اساتىن، 600-گە تارتا وسiمدiك پەن اعاش ءتۇرi ءوسiپ تۇرعان دەندرولوگيالىق باقتى تۇگەلدەي اباتتاندىرۋ، جوندەۋ، سۋ جۇيەلەرiن قالپىنا كەلتiرۋ جۇمىستارى اياقتالدى. Iشكi جولدار، اتپەن جانە ۆەلوسيپەدپەن سەرۋەندەۋ سوقپاقتارى رەتتەلدi. بiر قۋانىشتىسى، كول قالپىنا كەلتiرiلiپ، جاعالاۋى كوركەيتiلدi. كول ۇستiنە جاياۋ جۇرگiنشiلەر كوپiرi سالىنىپ، تاس پليتالار توسەلدi. جول جيەكتەرiنە شامدار ورناتىلدى، دەمالۋشىلار ءۇشiن ورىندىقتار قويىلدى. تۇمسا تابيعاتتىڭ بiر كوركi جان-جانۋارلار بولعاندىقتان، دەندروساياباق اۋماعىندا بوي كوتەرگەن ارنايى ۆولەرگە 20 تيiن، 4 ەلiك پەن تەڭبiل بۇعى، 10 تاۋىس، ماڭى تازالانىپ، اباتتاندىرىلعان كولگە اققۋ، قاز، ۇيرەك سەكiلدi قۇستاردىڭ 22-سi جانە 20 مىڭداي بالىق جiبەرiلدi.
دەندروساياباقتان بيزنەستiڭ الەۋمەتتiك جاۋاپكەرشiلiگi اياسىندا «جاس جۇبايلار» اللەياسىنىڭ اشىلۋى دا شىمكەنتتiكتەر ءۇشiن ۇلكەن وقيعا بولدى. ومiرگە بiرلەسiپ قادام باسقان باقىتتى جۇپتار مۇندا جيi كەلەدi. ولار بۇل جەردەن عاشىقتار ءمۇسiنiن، سۋبۇرقاقتاردى جانە «ماحاببات پاتشالىعى» سارقىراماسىن تاماشالاي الادى.