اقتاۋ مەن اتىراۋدا تۇرماسا دا، مۇناي جəنە گاز سالاسىندا ءبىلىم الىپ، بىلىكتى مامان بولۋ، «بولاشاق» باعدارلاماسىنىڭ كومەگىنسىز-اق اقش-تاعى ەڭ بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءبىرى ستەنفوردتا ءبىلىم الۋ، كولورادوداعى مۇناي كومپانياسىندا تابىستى ەڭبەك ەتۋ، توپ-مەنەدجەرلەردى دايىندايتىن Siemens كومپانياسىنا əلەم بويىنشا شاقىرتۋ العان التىلىقتىڭ قاتارىنا ىلىگۋ… قاراپ تۇرساڭىز، مۇنىڭ ءبəرى مۇمكىن ەمەس سياقتى كورىنەدى. الايدا قازاقتاردىڭ اراسىندا وسى اتالعاننىڭ بارلىعىن باسىنان وتكەرگەن تۇلعا بار. ول – دارحان قۇرالحانوۆ. جاقىندا الماتى قالاسىندا جاستارمەن كەزدەسۋ وتكىزىپ، شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەرگە قالاي گرانتقا تۇسۋگە بولاتىنى، ادامنىڭ ءوزىن جəنە ءوزىنىڭ ەنەرگياسىن قالاي باسقارۋى كەرەكتىگى تۋرالى ايتتى. كەزدەسۋ بارىسىندا ءبىز دە «ۇلاندىق» وقىرمانداردى قىزىقتىراتىن ساۋالدارعا جاۋاپ الدىق.
«سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى!» دەگەن ءسوز «كىنالى»
ۇلان: قانداي وقۋشى بولدىڭىز؟ قايدا وقىدىڭىز؟ Əڭگىمەمىزدى وسىدان باستاساق…
دارحان قۇرالحانوۆ: الماتى قالاسىنداعى №147 مەكتەپتە وقىدىم. قاراپايىم وقۋشى بولدىم (كۇلدى). مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، 2001 جىلى ق.سəتباەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ-عا گرانتقا ءتۇستىم. ۋنيۆەرسيتەتتە مۇناي-گاز سالاسى بويىنشا 5 جىل ءبىلىم الدىم. قىزىل ديپلوممەن ءبىتىردىم. وقۋىمدى اياقتاۋعا جارتى جىل قالعاندا وندىرىستىك تəجىريبە كەزىندە «قاراشىعاناق» كومپانياسىنا جۇمىسقا قابىلدانعانمىن. 2006 جىلى سول كومپانيادا ەڭ جاس مامان رەتىندە قىزمەت ەتتىم.
ۇلان: شەتەلدە وقۋ تۋرالى وي قالاي، قاشان تۋدى؟
دارحان قۇرالحانوۆ: «قاراشىعاناق» كومپانياسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمدە ماگيستراتۋرا وقۋىم كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم. وندىرىستەگى مىندەتتەرىمدى كۇندەلىكتى اتقارا بەرگەننەن جالىقتىم. جان-جاعىمداعى قىزمەتكەرلەرگە قاراسام، ماعان قاراعاندا كوپ نəرسە بىلەدى. جينالىستاردا ءبىر مəسەلە تۋىنداسا مەنەن گورى جىلدام ءəرى دۇرىس شەشىم قابىلدايدى. ولاردىڭ مەنەن نەسى ارتىق دەپ ويلادىم.سويتسەم، ءبىلىمى ارتىق ەكەن. باكالاۆردىڭ بىلىمىمەن الىسقا بارا المايتىنىمدى ءتۇسىندىم. وزىمە جاڭاشىلدىق قاجەت دەپ شەشتىم. ءسويتتىم دە ونى قايدان ىزدەۋ كەرەك دەگەن ويعا قالدىم. Əرينە، شەتەلدەن! وسىلايشا 4 بىردەي شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتكە ءوتىنىش جىبەردىم. نəتيجەسىن ۇزاق ۋاقىت كۇتتىم. اقىرىندا تورتەۋىنە دە گرانتقا تۇسكەنىمدى ءبىلدىم. الايدا، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىن تاڭدادىم.
ۇلان: امەريكادا عانا ەمەس، باسقا دا مەملەكەتتەردە ءبىلىم الىپ، تəجىريبە جيناپ كەلگەنىڭىزدى بىلەمىز. وسى جايىندا تولىعىراق ايتىپ بەرسەڭىز…
دارحان قۇرالحانوۆ: اقش-تاعى وقۋىمدى اياقتاعان سوڭ، ەكى جىل سوندا قالىپ جۇمىس ىستەدىم. ۇيرەنگىم كەلدى. سەبەبى وندا راسىمەن ۇيرەنەتىن نəرسە كوپ. امەريكادا ءجۇرىپ INSEAD MBA دەڭگەيىن الدىم. ونىڭ نە ەكەنىن بىلە بەرمەيتىن شىعارسىزدار، Financial Times-ءتىڭ ايتۋىنشا، بۇل əلەمدەگى №1 بيزنەس مەكتەپ. امەريكالىق كومپانيانىڭ ءوندىرىسىن تولىق مەڭگەرىپ بولعان سوڭ جاڭا دەڭگەيگە وتكىم كەلدى. مەنى كوممەرتسيالىق جوبالار مەن وندىرىستەگى بيزنەس سالاسى قىزىقتىردى. الايدا، INSEAD-ءتى مەڭگەرمەگەنىم ءۇشىن كومپانيا مۇنداي مۇمكىندىك بەرمەدى. ال INSEAD-ءتى مەڭگەرگەن سوڭ مەنىڭ گەرمانيانىڭ Siemens كومپانياسى CEO باعدارلاماسى بويىنشا دايىندىقتان وتۋگە شاقىردى. سەو بويىنشا سينگاپۋردە جəنە فرانتسيادا وقىدىم.
قاراپ تۇرسام، مەنى العا جەتەلەگەن ءسوز – «سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى!». مەكتەپ بىتىرگەن تۇستا مۇناي-گاز سالاسى بەدەلدى ەدى. وعان ءتۇسۋ əركىمنىڭ قولىنان كەلمەيتىن. ال مەنىڭ «əركىم» بولعىم كەلمەدى. «قولىمنان كەلەدى!» دەدىم دە، گرانتقا ءتۇستىم. ەگەر سەن باتىس قازاقستاننان بولماساڭ، مۇناي-گاز سالاسىندا اعاڭ نەمەسە «كوكەڭ» بولماسا جۇمىسقا ورنالاسا المايسىڭ دەگەندەرگە ەرەگەسكەندە «قاراشىعاناققا» جۇمىسقا تۇردىم. مەنىڭ قولىمنان كەلدى. شەتەلدە وقيمىن دەگەندە əرىپتەستەرىم تاعى دا سول «قولىڭنان كەلمەيدىنى» العا تارتتى. مەن تاعى دا ءوز دەگەنىمدى ىستەدىم. اقش-تا دا «قازاقىلىقتىڭ» ءيىسى بار. سەبەبى، ولار دا ماعان: «بيزنەس سالاسىندا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن جوعارى ءبىلىم كەرەك، ال بۇل سەنىڭ قولىڭنان كەلمەيدى»، – دەپ ايتتى. مەن ادامنىڭ مۇمكىندىگى شەكسىز ەكەنىن، قولىنان ءبəرى كەلەتىنىن دəلەلدەپ كەلەمىن. قازىر ماعان ەشكىم «قولىڭنان كەلمەيدىنى» ايتپاي ءجۇر. ەگەر ايتسا، نە ىستەيتىنىمدى بىلمەيمىن (كۇلدى).
شەتەلدە نە ءۇشىن وقىعىڭ كەلەدى؟ الدىمەن وسىعان جاۋاپ تاپ!
ۇلان: مەملەكەتتىك گرانتپەن وقىعان جوقسىز. شەتەلدە جاقسى كومپانيادا جۇمىس ىستەدىڭىز. قازاقستانعا قاشان ورالدىڭىز جəنە قايتىپ كەلۋىڭىزگە نە سەبەپ بولدى؟
دارحان قۇرالحانوۆ: شەتەلدە وقىپ، مول تəجىريبە جيناعان سوڭ قازاقستانعا قايتا ورالدىم. شەتەلدە ۇيرەن-گەنىمدى قازاقستاندىقتارعا ۇيرەتكىم كەلدى. وسىلايشا، ۇستازدىق قىزمەتكە كىرىستىم. قازاق-بريتان تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە ءدəرىس بەرىپ جۇرگەنىمە ەكى جىل بولدى.
ۇلان: قازاق جاستارىنىڭ ءبəرى شەتەلدە وقىعىسى كەلەدى عوي. ءوز بەتىنشە شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتكە گرانتقا ءتۇسۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
دارحان قۇرالحانوۆ: شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەردە ەڭ ماڭىزدى كەزەڭ – ەسسە جازۋ. ەسسە مەن شىعارمانى نەمەسە ماقالانى شاتاستىرماۋ كەرەك. ەسسە دەگەن – ءوز ويىڭدى جازۋ، ءوزىڭ تۋرالى جازۋ. ەڭ ءبىرىنشى تالاپ ەتىلەتىن نəرسە – ادالدىق. وتىرىك ايتۋدىڭ قاجەتى جوق. ەسسە جازۋداعى باستى ماقسات – وقۋ ورنىنىڭ كوميسسياسى سەنەن سۇراعىسى كەلەتىن كەم دەگەندە 15 ساۋالعا جاۋاپ بەرۋ. ۋنيۆەرسيتەتكە نە ءۇشىن تۇسكىڭ كەلەدى، وقۋ ورنى، ماماندىق تۋرالى نە ويلايسىڭ، نە بىلگىڭ كەلەدى، وسىنىڭ ءبəرىن اشىق جازۋ كەرەك. ول جەردە وتىرعان پروفەسسورلار اقىماق ەمەس، ءبəرى شەتىنەن پسيحولوگ. جالعان پافوس پەن شىنايىلىقتى بىردەن ايىرا الادى. جالپى، ءوزىمنىڭ ۇستازدىق تəجىريبەمنەن دە ايتارىم: ەشقاشان وتىرىك ايتپاڭدارشى! ءبىز ءبəرىن بىلەمىز، ءبəرىن تۇسىنەمىز. ءبىزدىڭ جاستار شەتەلدە وقىعاننىڭ جاقسى نəرسە ەكەنىن عانا بىلەدى. الايدا ءوزىنىڭ نە ءۇشىن شەتەلدە وقىعىسى كەلەتىنىن انىق بىلمەيدى. كوپشىلىگى ماگيستراتۋرانى جوعارى دəرەجە الۋ ءۇشىن نەمەسە الداعى ەكى جىلدىق ءومىرىن ستۋدەنت بولىپ وتكىزۋ ءۇشىن، شəكىرتاقى ءۇشىن وقيدى. ەگەر ماقسات وسىنداي بولسا، ەكى جىلدىق عۇمىرىڭ بوسقا كەتتى دەپ ەسەپتەي بەر.
ومىردەگى ەڭ وڭاي نəرسە – اقىل ايتۋ. جاستارعا ايتارىم، ءوزىڭنىڭ جولىڭمەن ءجۇر، ءوز داڭعىلىڭدى قالىپتاستىر. كەيىن باسقالار سەنىڭ جولىڭمەن جۇرەتىندەي بولسىن. مەن ەشكىمنەن اقىل-كەڭەس سۇرامادىم. ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنە العاش كەتكەنىمدە əۋەجايدان ەشكىم كۇتىپ العان جوق. ۋنيۆەرسيتەتكە قانداي اۆتوبۋس باراتىنىن سۇراپ، ءمىنىپ الدىم. تاڭعى ساعات 6:00. اۆتوبۋستا كىلەڭ قاڭعىباستار مەن بومجدار. امەريكادا وندايلار كوپ ەكەن عوي دەپ مəن بەرمەدىم. اقشامنىڭ ءبəرىن دوللارعا ايىرباستاپ العانمىن. وزگە جولاۋشىلار تيىنمەن تولەپ جاتىر. مەنىكى ءىرى اقشا. جۇرگىزۋشى تەگىن جەتكىزىپ تاستادى. وي، ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قانداي ۇلكەن ەكەنىن بىلسەڭدەر عوي! وزىمە قاجەتتى عيماراتتى تاپقانشا ەكى ساعات سەندەلىپ ءجۇردىم. قولىمدا ەكى ۇلكەن شابادان بار. ءجون سۇرايتىن ادام دا جوق. Əرينە، كۇن شىقپاعان كەزدە كىم كوشەدە ءجۇرسىن؟! اقش-تا جۇمىس ىستەگەندە دە، سينگاپۋر مەن فرانتسياعا كەتكەندە دە قورقىنىش بولعان جوق. قازاق جاستارى جاسىقتىقتى، ۇياڭدىقتى قويۋ كەرەك. قورىققان سايىن كەدەرگىلەر كوبەيە بەرەدى. ءبəرىن ءوز كوزىڭمەن كورۋ كەرەك. مۇمكىن بىرەۋلەردەن ەستىگەنىڭ جاي əڭگىمە شىعار.
ۇلان: قانداي كىتاپتار وقۋعا كەڭەس بەرەسىز؟
دارحان قۇرالحانوۆ: كىتاپ وقىعان دەگەن وتە جاقسى نəرسە. جاستار وسىنى تۇسىنسە ەكەن. مەنىڭ وسى كۇنگە دەيىن جەتكەن جەتىستىگىمنىڭ سىرى – وقۋعا، بىلۋگە دەگەن تالپىنىس پەن ماحابباتتا. اپتاسىنا 3-4 كىتاپ وقيمىن. Əرينە، ولاردىڭ ءبəرى توم-توم قالىڭ كىتاپتار ەمەس. جۇمىستان كەلگەن سوڭ وقيتىن كىتاپ تاپپاي قالسام، كۇيزەلىس باستالادى. پاۋلو كوەلونىڭ «الحيميك» دەگەن كىتابىن بىلەتىنشىعارسىڭدار. سەنسەڭدەر، وسى كىتاپتى اي سايىن 5-6 رەت وقيمىن. Əر وقىعان سايىن شابىت الامىن، وزىمە جاڭا əلەمنىڭ ەسىگىن اشقانداي بولامىن. قيىن تاڭداۋدىڭ الدىندا تۇرعاندا، شەشىم قابىلداۋ كەرەك بولعاندا، جاي عانا شارشاعاندا دا وسى كىتاپتى وقيمىن.
دانا قاناتقىزى
«ۇلان» گازەتى، №9
27 اقپان، 2018 جىل
zhasorken.kz
