قازاق كينوسىنىڭ بۇگىنگى ءحالى قالاي؟ تاريحي كارتينا تۇسىرۋدە نەدەن اقساپ وتىرمىز؟ تاريحي كينونى قازاقفيلمنىڭ ەمەس، تەلەارنانىڭ بيۋدجەتىنە ءتۇسىرۋ قانشالىقتى قيسىندى دۇنيە؟ وسى سۇراقتارعا جاۋاپ الۋ ءۇشىن بەلگىلى ستسەناريست، «قازاق حاندىعى» تاريحي سەريالىنىڭ رەداكتورى ەرلان تولەۋتايمەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك. كينوونەر تۋرالى اڭگىمەمىز ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن قايىردى.
جاس قازاق: ەرلان مىرزا، جۋىردا عانا «قازاقستان» تەلەارناسى «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» ءفيلمىن نازارىمىزعا ۇسىندى. كەيىننەن بۇل وتاندىق تۋىندىنى سىناۋشىلار دا، اقتاۋشىلار دا كوبەيىپ كەتتى. جالپى مۇنداي تاريحي ءفيلمدى تۇسىرۋگە ءبىر تەلەارنانىڭ نەمەسە كينوستۋديانىڭ مۇمكىندىگى جەتە مە؟
ە.تولەۋتاي: دۇرىس سۇراق. جەتپەيدى. ويتكەنى تاريحي فيلم ءتۇسىرۋ – وتە كۇردەلى پروتسەسس. ول كەڭ كولەمدى ءوندىرىس اۋقىمىن تالاپ ەتەدى. جىل سايىن جاڭارىپ، تۇرلەنىپ وتىراتىن شەتەل اسىپ كەلەتىن كينوتەحنيكا مەن كينوتەحنولوگيالار قىمباتتاۋ ۇستىندە. ونىڭ ۇستىنە، تاريحي سەريال تۇسىرەتىندەي ءبىزدىڭ تەلەارنالاردىڭ ەشقانداي تاجىريبەسى، ماشىعى جوق، ءتىپتى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى دا ساي ەمەس.تەلەارنالار تاريحي سەريال تۇسىرمەك تۇگىلى، كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە قالىپتاسقان جۋرناليستىك مەكتەپتى جويىپ الدى. اۋتسورسينگ دەگەن جۇت شىقتى. اۋتسورسينگ – قازاق تەلەارناسىنا كەلگەن تىكەلەي ناۋبەت، زاۋال. مەن اۋتسورسينگ اينالاسىندا قانداي ادامداردىڭ جۇرگەنىن بىلەمىن. «قوزى قورپەش – بايان سۇلۋ» دا وسى اۋتسورسينگ افەراسىنىڭ قۇربانىنا اينالدى. تاعى دا ايتامىن، تەلەارنالار مەن اۋتسورسينگتىك كومپانيالارعا ەش ۋاقىتتا تاريحي فيلمدەردىڭ تاعدىرىن سەنىپ تاپسىرۋعا بولمايدى. تاريحي فيلمدەر ءتۇسىرۋ جاۋاپكەرشىلىگىن تەك «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا جۇكتەگەن ءجون. بىراق ونىڭ دا جاعدايى قازىر ءماز ەمەس. سوڭعى جىلدارى شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ 18 گەكتار جەرىنە كوز الارتقان ءارتۇرلى لوببي جاساۋشىلار ولاي-بۇلاي شابۋىلداپ «قازاقفيلمنىڭ» دە كەتەۋىن كەتىرە باستادى. دەگەنمەن «قازاقفيلمدە» شاكەن ايمانوۆ سالعان سارا ءداستۇر، ايقىن جول بار. ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى دا تەلەارنالارعا قاراعاندا وق بويى وزىق. سونىڭ وزىندە تاريحي فيلم ءتۇسىرۋ كوپ جاعدايدا ءساتتى بولا بەرمەيدى. سوناۋ قازاق كينوسىنىڭ كوريفەيلەرى كوزى ءتىرى ۋاعىندا دا ءساتسىز تۇسىرىلگەن تاريحي فيلمدەر بولعان. سوندىقتان تاريحي فيلم ءتۇسىرۋ ءىسىن ويىنشىق كورىپ، ونى ەشقاشان كوممەرتسيالىق جوباعا اينالدىرماعان ءجون.
جاس قازاق: سوندا تاريحي ءفيلمدى «قازاقفيلمگە» عانا بەرگەن ءجون دەيسىز عوي.
ە.تولەۋتاي: ارينە. بۇدان بولەك، تاريحي ءفيلمدى تۇسىرە الاتىن مامان قاجەت. ەلىمىزدە تاريحي كارتينا تۇسىرە الاتىن شەبەر رەجيسسەر مەن كاسىبي مامان ساۋساقپەن سانارلىقتاي از قالدى. ونى دا ەسكەرگەن ءجون. تاريحي ءھام ۇلتتىق فيلم تۇسىرە الاتىن رەجيسسەرلەر دەپ بۇل كۇندە ساتىبالدى نارىمبەتوۆ، دوسحان جولجاقسىنوۆ، رۇستەم ابدىراشەۆ، اقان ساتاەۆ جانە ءسابيت قۇرمانبەكوۆ، دانيار سالاماتتى ايتۋعا بولادى. جىل سوڭىنداعى «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» سەريالى تۋرالى بولعان جاعداي تاريحي فيلم ءتۇسىرۋ ماسەلەسىنە بايىپپەن قاراپ، ابايلاپ بارۋ كەرەكتىگىن مەڭزەگەندەي. ءتىپتى كەلەشەكتە تاريحي ءفيلمدى ارناۋلى ليتسەنزياسى بار رەجيسسەر عانا ءتۇسىرۋى كەرەك شىعار. ولاي بولماعان جاعدايدا جاۋھار ەپوستارىمىز بەن تاريحي تاقىرىپتارىمىز بىرىنەن سوڭ ءبىرى وسىنداي ماسقاراعا ۇشىراي بەرمەك. قازاق – ەپيكالىق ساناعا يە ۇلت. قازاقتىڭ جادىندا سوناۋ كوشپەندىلەر سالتانات قۇرعان جارقىن زامان وشكەن جوق. ءار قازاقتىڭ ساناسىندا بايان سۇلۋدىڭ، قوزىنىڭ، الپامىستىڭ، ەدىگە مەن ەر تارعىننىڭ بەينەسى عاجايىپ وبراز رەتىندە ساقتالعان. اسىرەسە، حالىق جادىنداعى سۇلۋلار گالەرەياسى عاجاپ. سوندىقتان ەپوستارىمىزدى تۇسىرگەندە، باستى ءرولدى سومدايتىن سۇلۋدى تاڭداعاندا، اسا ساق بولۋ كەرەك. «حان بۇرىلىپ قاراعانداي» سۇلۋلىعى ءوز الدىنا، «ماڭدايىنا كۇن، ەتەگىنە جەل تيمەگەن» كىرشىكسىز، پاك بولۋى شارت. ارينە، تالانتى ءوز الدىنا. مۇنداي ارۋدى ەل ىشىنەن ىزدەپ تابۋ كەرەك. ول ءۇشىن كاستينگ ماسەلەسى جولعا قويىلۋى كەرەك. قازىر قاستينگ ماسەلەسى دە قازاقتىڭ قاسيەتىن تانىمايتىن ورىس تىلدىلەر مەن اكتەر تاڭداۋدا بارماق باستى، كوز قىستىعا باراتىن پىسىقايلاردىڭ قولىنا كوشۋدە. وسى ماسەلە دە نازاردان تىس قالماۋى ءتيىس.
جاس قازاق: وز تاجىريبەڭىزدەن ايتىڭىزشى، تاريحي فيلم تۇسىرگەندە نەگە ءمان بەرگەن دۇرىس: تاريحي دەرەككە مە، الدە وقيعاعا نەمەسە ديالوگقا ما؟ قايسىسىنىڭ جۇگى اۋىر؟
ە.تولەۋتاي: جالپى كينو ونەرى ءۇش كيتتىڭ ۇستىندە تۇر. اۋەلى ستسەناري، سوسىن رەجيسسەر جانە اكتەر. وسى ۇشەۋىنىڭ ءبىرى اقساسا، ءبىتتى – كينو بولمايدى. داۋلى سەريالدا وسى ۇشەۋى دە جوق. جۇرتتىڭ ءبارى ءساتسىز تۇسىرىلگەن فيلم ءۇشىن پروديۋسەردى كىنالاۋدا. ويتكەنى ول اتاعى شىققان ادام. اتاعى شىققان ادام داتتاۋعا جاقسى، كىم سىناسا دا قىبى قانادى. شىنتۋايتىندا، تۇسىرىلگەن فيلمگە رەجيسسەر جاۋاپ بەرەدى. ءفيلمدى تانىمال رەجيسسەر تۇسىرمەگەندىكتەن، ول تاسادا قالىپ قويدى. تاياقتىڭ ءبارىن سەريالدىڭ پروديۋسەرى جەدى. تاريحي فيلمگە رەجيسسەر ۇلكەن دايىندىقپەن كەلۋى كەرەك. تاريحي ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى حالىق دۇنيەتانىمىنان مول حاباردار، كەم دەگەندە ەكى-ءۇش كوركەم فيلم تۇسىرگەن تاجىريبەلى رەجيسسەر بولۋى كەرەك. ال مۇنداعى رەجيسسەر باۋىرىمىزدىڭ بۇرىن ەشقانداي فيلم تۇسىرمەگەنى، كينو ءتۇسىرۋدىڭ قىر-سىرىن ءالى مەڭگەرمەگەنى كورىنىپ-اق تۇر. ال ەندى تاريحي فيلمدەردە نەگە ءمان بەرگەن ءجون دەگەن سۇراققا الدىندا ايتقان ۇشەۋىنەن باسقا تاريحي شىندىق پەن كوركەمدىك شىندىقتىڭ اراجىگىن اجىراتا ءبىلۋ كەرەك دەر ەدىم. ياعني رەجيسسەر تاريحي شىندىقتان كوركەم شىندىق جاساي ءبىلۋ كەرەك. كينو – الدىمەن ونەر. ونەر، ونىڭ ىشىندە كينو ونەرى – كوركەم قيالدىڭ جەمىسى. «قازاقتىڭ ۇلتتىق رومانى تابيعي جولمەن ءبىزدىڭ ۇلى ەپوسىمىزدان ءوسىپ شىعۋ كەرەك» دەگەن ەكەن ءبىر سوزىندە دەگدار جازۋشى اسقار سۇلەيمەنوۆ. تاريحي فيلم تۋراسىندا دا وسىلاي ايتۋعا بولادى. وكىنىشكە قاراي، ولاي بولماي وتىر. كينو، ونىڭ ىشىندە ۇلتتىق فيلم، تاريحي كينو ءتۇسىرۋ – ۇلتتىق ساناسى بيىك سۋرەتكەردىڭ ەنشىسى. بىزدە كينوعا شوۋ يندۋستريانىڭ كوزىمەن قارايدى. كينو ول – ونەر! ورىسشا ايتقاندا – يسكۋسستۆو. وسى يسكۋسستۆوعا قازىرگى ساناسى ابدەن كوممەرتسيالانعان پروديۋسەرلەر مەن رەجيسسەرلەر ساۋداگەردىڭ، الىپساتاردىڭ كوزىمەن قارايدى. ال كينو ونەر وتە نازىك دۇنيە، ونىڭ نازىكتىگىن كيىكتىڭ لاعىنا تەڭەۋگە بولادى. شوۋ-بيزنەس وكىلدەرىنىڭ قولىنا تۇسكەندە ول قولعا ۇيرەتۋگە كونبەيتىن كيىكتىڭ لاعى سياقتى بىردەن ءولىپ قالادى. سوندىقتان مەملەكەت شوۋ-بيزنەس وكىلدەرىن كينو ونەردىڭ ماڭايىنا جولاتپاۋدىڭ ءبىر تەتىگىن قاراستىرعانى ابزال.
جاس قازاق: وسىدان بەس-ون جىل بۇرىن «قازاق كينوسىنداعى ولقىلىققا اسفالتتا وسكەن قازاق بالالارى كىنالى» دەۋشى ەدى…
ە.تولەۋتاي: كەز كەلگەن پروبلەمانىڭ ءتۇپ-تامىرى بولادى. قازاق كينوسىنىڭ بۇگىنگى تۇيتكىلدەرى وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىندا باستالعان. دالىرەك ايتقاندا، قازاق كينوسىنىڭ كوريفەيلەرى: شاكەن ايمانوۆ، سۇلتان قوجىقوۆ، ابدوللا قارساقباەۆ، ءماجيت بەگاليندەر دۇنيەدەن وزعان سوڭ، قازاق كينوسى كەرى كەتە باستادى. ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بولدى. مەن بىرەۋىن ايتايىن. ماسكەۋدە ۆگيك دەپ اتالاتىن ۇلكەن كينو ينستيتۋتى بار. جەتپىسىنشى جىلداردان باستاپ، وسى ينستيتۋتتا تەك ەليتانىڭ بالالارى وقىدى. ويتكەنى اكەلەرى جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتىن پايدالانىپ، وزدەرىنىڭ ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيتىن بالالارىن ۆگيك-كە جىبەرىپ جاتتى. پارتوكراتتار مەن بايدىڭ بالالارى قايبىر وقىپ جارىتسىن، ولارمەن بىرگە وقىعان سيرەك تە بولسا قازاق ءتىلدى اعالارىمىزدىڭ ايتۋىنشا، ەكىنشى كۋرسكا كەلگەندە جىگىتتەر جاعى ىشىمدىككە ءۇيىر بولىپ، قىزدار جاعى كوبىنەسە اياعى اۋىر بوپ قالىپ، وقۋىن تاستاپ كەتىپ جاتادى ەكەن. ارينە، ىشىندە ءبىتىرىپ شىعاتىندارى بولادى. ولار «ۆگيك ءبىتىرىپ كەلدى» دەگەن اتپەن «قازاقفيلمدە» كينو تۇسىرەدى. بىراق ءبىر اۋىز قازاقشا بىلمەيتىن رەجيسسەر ۇلتتىق كينونى قايتىپ تۇسىرمەك. وسىلايشا، ۇلتتىق كينومىز شاكەن مەن سۇلتان قوجىقوۆتاردان كەيىن بىردەن توقىرادى. شاكەن اعالار ۇلتتىق فيلم تۇسىرە الاتىن شاكىرت تاربيەلەپ ۇلگەرمەدى. كەيىن «توقسانىنشى جىلعىلار» دەپ اتالاتىن رەجيسسەرلەردىڭ جاڭا لەگى كەلىپ، ۇلتتىق كينونى مۇلدەم تۇقىرتىپ تاستادى. ءسويتىپ ءداستۇر ءۇزىلدى. وسىدان ءۇش جىل بۇرىن ەۋرازيا كينوفەستيۆالىنە ۆگيك-ءتىڭ پروفەسسورى، اتاقتى سولوۆەۆ كەلدى. سوندا رەسپۋبليكا سارايىنىڭ ساحناسىندا سويلەگەن سوزىندە ايگىلى پروفەسسور زالداعى شاكىرتتەرىنە قاراتا: «مەن بۇلارعا ۇلتتىق كينو تۇسىرىڭدەر دەگەنمىن» دەدى. وسى سوزىمەن ول قازاق كينوسىنداعى توقسانىنشى جىلعىلار تولقىنىنا كوڭىلىنىڭ تولمايتىنىن ءبىلدىردى.
جاس قازاق: قازىر كينودا جۇرگەن جاستار كىمدەر؟
ە.تولەۋتاي: قازىرگى جاعدايعا كەلەتىن بولساق، كينو سالاسىندا جاستار كوپ. بىراق دەنى – ءورىستىلدى جاستار. بۇلاردان ۇلتتىق رەجيسسەر شىعا قويۋى ەكىتالاي. دەمەك ءالى جاڭا زامان شاكەندەرىن ۇزاق كۇتەتىن ءتۇرىمىز بار. ايتپاقشى، جوعارىدا ايتقان ءۇش كيتتىڭ ءبىرى – اكتەر جونىندە دە قازاق كينوسىندا پروبلەما جەتىپ-ارتىلادى. اسىرەسە، قازىرگى جاس كينو اكتەرلەر مەن اكتريسالاردىڭ قازاق تىلىندە سويلەۋى سىن كوتەرمەيدى. بىردە تاريحي ءفيلمنىڭ ءتۇسىرىلىم الاڭىندا ءبىر اكتەردىڭ دۇرىس سويلەي الماعانىنا ىزا بوپ: – ءوزىڭ كينوعا قايدان كەلگەنسىڭ، قاي سالانىڭ مامانى ەدىڭ، – دەسەم، – كاسىبي اكتەرمىن، جوعارى وقۋ ورنىندا ساحنا تىلىنەن ساباق بەرەمىن، – دەپ قاراپ تۇر. جىلايسىڭ با، كۇلەسىڭ بە؟ جاس اكتەرلەردىڭ كوبى ساحنا تىلىنەن ماقۇرىم، قازاقي ءسوز ساپتاي المايدى. تەگىس توبىرلىق مادەنيەتتىڭ ۆيرۋسىن جۇقتىرعان، ميلارىن، ساناسىن ەسترادا، پوپ، روك مۋزىكا ابدەن جەپ قويعان. بويىنا روك مۋزىكا ءوتىپ كەتكەندىكتەن تۇتىعىپ سويلەيدى. بىرەۋى ابايدى، ماحامبەتتى جاتقا ايتا المايدى. كوبىنىڭ تىلىندە «اسفالت دەفەكتىسى» بار، ياعني قازاق ارىپتەرى ڭ، ق، ع، ءى، ءو، ۇ، ءۇ، دىبىستارىن ايتا المايدى. بۇل دىبىستارعا ءتىلى كەلمەگەن سوڭ قازاق ءسوزىنىڭ جۇپارى اڭقىمايدى. جاتتاپ الىپ، جاساندى سويلەگەندەي اسەر قالدىرادى. ايتپاقشى، كينو اكتەردىڭ ءسوز جاتتاۋى جايلى بىرەر ءسوز. باياعىدا قىرعىزدىڭ اتاقتى اكتەرى بەيشەناليەۆ ماسكەۋ پاۆيلونىندا ءبىر رولگە ءتۇسىپ جاتىپ، ءسوزىن ۇمىتىپ قالىپتى. ءبارى اڭ-تاڭ، ۆەليكي بەيشەناليەۆ قالايشا ۇمىتىپ قالادى، بۇل نە دەگەن ماسقارا! بەيشەناليەۆ تۇنىمەن قانشا اراق ىشسە دە (كەڭەس زامانىنىڭ كينواكتەرلەرى قاتتى ىشكەن) ءرولىن جاتتاپ كەلۋگە ۋاقىت تابادى ەكەن. سول جولى قۇداي ۇرىپ، بالكىم، قاتتى ماستىقتىڭ سالدارىنان بەيشەناليەۆ الگىندەي كەپكە ۇشىرايدى. ارينە، رەجيسسەرگە دە، رەداكتورعا دا اكتەردىڭ ءرولىن ۇمىتىپ قالۋى اسا ءبىر تراگەديا ەمەس. شامالى ۋاقىت بەرىپ، قايتا جاتتاتقىزىپ دۋبل جاساپ قايىرا تۇسىرە بەرەدى. بىراق بۇل بەيشەناليەۆ سىندى «ونەرىم – ءومىرىم» دەپ ۇعاتىن، ەشقاشان جاڭىلىسىپ كورمەگەن كاسىبي اكتەرگە اۋىر سوققى بوپ تيەدى. قاپى قالعانىنا، ۇياتقا قالعانىنا ءومىر بويى وپىنىپ وتكەن ەكەن. سودان كەيىن بەيشەناليەۆ ەشقاشان سوزىنەن جاڭىلماعان دەسەدى. ال قازىر شە، اكتەرلەر اراق ىشپەيدى، بىراق كوپ اكتەرلەر ءتۇسىرىلىم الاڭىنا دايىندىقسىز كەلەدى. رولىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىك جوق. سوندىقتان كەلەشەكتە ونەر اكادەمياسىنا قابىلداناتىن بولاشاق كينو اكتەرلەرگە تالاپتى كۇشەيتۋ كەرەك. تالانتتى، ءتىل بىلەتىن، ەڭ باستىسى «ڭ»-عا ءتىلى كەلەتىن، ۇلت دۇنيەتانىمنان حابارى بارلاردى عانا قابىلداۋ كەرەك. ساحنا ءتىلى ساباعى اكتەرلىك شەبەرلىك ساباعىمەن بىردەي باسىمدىققا يە بولۋى قاجەت. باياعىدا ونەر اكادەمياسىنىڭ اۋلاسىندا باسى سالبىراپ، مۇڭايىپ كەتىپ بارا جاتقان ەڭگەزەردەي جاس جىگىتتى بايقاپ قالعان كاۋكەن كەنجەتاەۆ ودان نە بولعانىن سۇراپتى. الگى جىگىت ەمتيحاننان قۇلاپ قالدىم دەپتى. «ءجۇر» دەپ قولىنان جەتەلەپ العان كاۋكەن اعامىز ەمتيحان ءجۇرىپ جاتقان كلاسقا كىرىپ بارىپتى دا: – قازاق كينوسىنا قوبىلاندى كەرەك پە؟ – دەپتى. – كەرەك! – دەپتى الگىلەر. – الپامىس كەرەك ەمەس پە؟ – دەپتى. – كەرەك، كەرەك، – دەپ شۋلاسىپتى تاعى دا. – ەندەشە نەگە قۇلاتاسىڭدار، مىنە، تۇر عوي، قوبىلاندى، – دەگەن ەكەن. ءسويتىپ، الگى اۋىلدان كەلگەن ەڭگەزەر «تيپاج» جىگىت اكتەرلىك بولىمگە قابىلدانىپ كەتكەن ەكەن. قازىر «تۇلپاردى قۋ باسىنان تانيتىن» كاۋكەن سياقتى ۇلكەن جۇرەكتى اعالار جوق. ەسەسىنە، قازاق كينوسىنا كەلىپ جاتقان جاس اكتەرلەردىڭ ويى دا، بويى دا كىشىرەيىپ بارادى. ونەر ءىلىمىن وقىتاتىن شاڭىراقتاردىڭ «كوممەرتسيالانۋىنا»… بايلانىستى تەاتر مەن كينو بولىمدەرىنە اۋىل جاستارى – قازاق ءيسى اڭقىعان «تيپاجدار» تۇسە المايتىن بولعان. ناعىز ونەردىڭ كەدەيدەن، كەدەيدىڭ بالاسىنان شىعاتىنىن ۇمىتتىق. ال بەتتەرى «باتىس قىتاي – شىعىس ەۋروپا» اسفالتىندەي جىپ-جىلتىر، جۇزدەرىندە «بيوگرافيا» ءىزى جوق – ءومىر كورمەگەن، بويلارى دا، ويلارى دا الاسا، توبىرلىق مادەنيەت جۇلدىزدارىن كۋمير تۇتاتىن قالانىڭ، ياكي بايدىڭ توق بالاسى ەشقاشان ۇلتتىق اكتەر بولا المايتىنىن بىلەمىز. بىلە تۇرا وقىتىپ جاتىرمىز. اتالمىش سەريالدا دا جاس اكتەرلەرىمىزدىڭ ءسوزدى بويىنا سىڭىرمەگەنى، سىڭىرە الماعانى انىق بايقالىپ تۇر. قالاي سىڭىرەدى، قازاقشا كىتاپ وقىماسا، جىر، كۇي، ءان تىڭداماسا؟! جاستاردىڭ بار ويى – تەزىرەك جۇلدىز بولىپ تانىلۋ. بىراق ولار ناعىز اكتەر بولۋ ءۇشىن جانكەشتىلىكپەن ەڭبەكتەنۋ، ۇيرەنۋ كەرەكتىگىن الدىمەن كوپ وقۋ-توقۋ كەرەكتىگىن ەسكەرە بەرمەيدى. «قوتىر اتقا سوقىر ات ءۇيىر» دەگەندەي ۇلتتىق دۇنيەتانىمنان بەيحابار ورىس ءتىلدى پروديۋسەر مەن رەجيسسەرلەرگە ەندى ءورىستىلدى ساقاۋ اكتەرلەر قوسىلدى. وعان ستسەناريلەردىڭ كوبىنەسە ورىس تىلىندە جازىلاتىنىن قوسىڭىز. وسىدان سوڭ، ۇلتتىق كينو قويىرتپاق بولماي قايتسىن؟! الگى ءۇش كيتىڭىز يت بوپ قالدى ەمەس پە؟ كەلەشەكتە مەملەكەت يدەولوگياسىنا جاۋاپتى مەكەمەلەر، كينو ونەرىن ۇيرەتەتىن ونەر وردالارى وسى ولقىلىقتى جويۋدىڭ جولىن تابۋى كەرەك. بيىل پارلامەنتتە «كينو تۋرالى زاڭ» قابىلداۋ ءۇشىن كەڭ كولەمدە ازىرلىك جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. جاڭا زاڭدا قازاق كينوسىنىڭ ۇلتتىق ماسەلەسى زاڭمەن قورعالۋى ءتيىس! ايتپەسە، ۇلتتىق كينومىزدىڭ وسى قۇلدىراعانى – قۇلدىراعان.
جاس قازاق: تاريحي كارتينالارعا كەمىندە قانشا قارجى ءبولىنۋى كەرەك؟
ە.تولەۋتاي: ايتپاقشى، مەنى تاڭقالدىرعانى – ارتى داۋعا ۇلاسقان الگى سەريالعا بولىنگەن قارجىنىڭ ماردىمسىزدىعى. بار بولعانى 54 ميلليون تەڭگە. ايتىڭىزشى، ونسىز دا جارتىسىنا جۋىعى سالىققا ۇستالاتىن مۇنداي بولماشى قارجىعا قالاي ساپالى فيلم تۇسىرۋگە بولادى؟ ءبىزدىڭ قوعام، ونىڭ ىشىندە بلوگەر-كينو سىنشىلارىمىز قىزىق كينو ءتۇسىرۋدى ءبىر وپ-وڭاي دۇنيە كورەدى. كينو دەگەن الدىمەن – ءوندىرىس. ءوندىرىس بولعاندا سوڭعى تەحنولوگيا جەتىستىگىمەن جۇمىس ىستەيتىن ءوندىرىس. ال مۇنداي تەحنولوگيالىق، ينتەللەكتۋالدىق ونەر وندىرىسىنە كوپ قارجى جۇمسالادى. قازىرگى ۋاقىتتا ورتاشا گولليۆۋدتىق فيلمگە جۇمسالاتىن قارجىنىڭ ءوزى 100 ميلليون دوللاردان استى. امەريكالىق كينوگەرلەر اقشاسى كوپتىكتەن اقشا شاشىپ جاتقان جوق. ساپالى كينو ءتۇسىرۋ مول قارجىنى قاجەت ەتەدى. كينو دەگەنىمىز – ءوندىرىس پروتسەستەرىنىڭ كۇشىمەن ونەرگە اينالاتىن الەمدەگى جالعىز ەرەكشە ونەر ءتۇرى. سەريالدى تۇسىرۋگە تاپسىرىس بەرۋشىلەردىڭ وسى قاراپايىم قاعيداعا ساۋاتى جەتپەگەن. ەگەر بۇل سەريالدى گولليۆۋد تۇسىرسە، كەم دەگەندە 100 ميلليون دوللار سالار ەدى. ناتيجەسىندە، ەكرانعا تاعى ءبىر سونى كينوتۋىندىنى جارق ەتكىزەر ەدى. ءبىز اۋەلى كينونىڭ قارجىسىن، ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن سايلاپ الماي، كينو ءتۇسىرۋدى باستاپ كەتەمىز. سونان سوڭ شۋلايمىز-اي كەپ! جوق! ولاي بولمايدى. كەلەشەكتە تاريحي فيلم ءتۇسىرۋ ءىسىن بەلگىلى ءبىر جۇيەگە كەلتىرگەنىمىز ءجون. ءتۇسىرىلىم كەزەڭدەرىنىڭ ءنورماتيۆىن بەكىتكەن ابزال. ماسەلەن، تاريحي ءفيلمنىڭ دايىندىق كەزەڭى كەم دەگەندە ءبىر جىل نە ءبىر جارىم جىل بولۋى كەرەك. ءتۇسىرىلىم كەزەڭى كەم دەگەندە 8 ايعا (قىس مەزگىلى كورسەتىلۋى ءۇشىن) سوزىلۋى كەرەك، قالعان مونتاجداۋ-دىبىستاۋ ت.ب كەزەڭدەرىنە جارتى جىلداي ۋاقىت بەرىلۋى قاجەت. تاريحي فيلم وسىلايشا كەم دەگەندە ەكى، ەكى جارىم جىل ىشىندە ءتۇسىرىلىپ، كورەرمەنگە جول تارتقانى ءجون. سوسىن تاريحي ءفيلمنىڭ بيۋدجەتى جونىندە بىرەر ءسوز. ماسەلەن، «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» سياقتى تاريحي سەريالدىڭ بيۋدجەتى كەم دەگەندە ءبىر ميلليون دوللار، ال مىسالعا، كەنەسارى حان جايىندا كوركەم فيلم تۇسىرەر بولساق، بيۋدجەتى 10 ميلليون دوللاردان كەم بولماۋى كەرەك. ەگەر وسىنداي ءتۇسىرىلىم ءنورماتيۆىن ساقتاي وتىرىپ، وسىنداي كولەمدەگى قارجىعا تاريحي فيلم تۇسىرەر بولساق، رەجيسسەردەن، ءفيلمدى تۇسىرگەن كينوكومپانيادان جاقسى فيلم تالاپ ەتۋگە بولادى. كورىپ وتىرعانىمىزداي، 54 ميلليون تەڭگەگە سەريال ءتۇسىرۋ «ارزاننىڭ جىلىگى تاتىمايدىنىڭ» كەرى بولىپ شىققان. مەنىڭ «قازاقستان» تەلەارناسى باسشىلارىنا ءبىر ايتارىم، «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» سەريالىن سورەگە تاستاماي، وسى سەريالدى قايىرا مونتاجداپ ەجەلگى عاشىقتىق ەپوس جايىندا سىر شەرتەتىن «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ» اتتى دەرەكتى فيلمگە اينالدىرعان ءجون. سوندا جۇمسالعان قارجى جەلگە ۇشپايدى. وتىنەرىم، كەلەشەكتە ەلىمىزدىڭ تەلەارنالارى مۇنداي از قارجىعا فيلم، ياكي سەريال ءتۇسىرىپ اۋرە بولماسا ەكەن. تاعى دا ءبىر قۇبىجىق كينو دۇنيەگە كەلمەس ءۇشىن، تاعى دا ءبىر تاريحي جادىگەر-جاۋھارلارىمىزدى قورلاماس ءۇشىن، ۇلتتىق قۇندىلىعى قورلانعان جۇرتتى بۇگىنگىدەي ۇلارداي شۋلاتىپ، اشىندىرماس ءۇشىن…
جاس قازاق: اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
جاراس كەمەلجان!
