اتا-انا الدىندا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك بار. ول-بالا تاربيەسى. اكە دە، انا دا بالا الدىنداعى تاربيەدە بىردەي جاۋاپتى. بالا ءۇشىن ولاردان اسقان تاربيەشى جوق. ادام بويىنداعى ادامگەرشىلىك، مەيىرىمدىلىك جانە يماندىلىق سياقتى بارلىق ىزگى قاسيەتتەر وتباسىنان باستاۋ الادى. «ەل بولامىن دەسەڭ بەسىگىڭدى تۇزە» دەگەن قازاقتا كەرەمەت ءسوز بار. وتباسىنداعى تاربيە مىقتى بولىپ، بالانىڭ تاربيەلى ساناسىن قالىپتاستىرا السا, وندا قوعام قاۋىپسىز بولاتىن ەدى. قوعامداعى ءار ماسەلە ۇلتتىڭ ايناسىن كورسەتەدى. ۇيدەگى بالا تاربيەسى ناشار بولسا، قوعامعا شىققان ءجاسوسپىرىم جەتكىنشەك كوپ قاتەلىككە بوي الدىرىپ، اداسۋشىلىققا كەتەتىنى انىق. سول سەبەپتى دە قازاق حالقى بالا تاربيەسىنەاسا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراعان.
«ۇرپاق تاربيەسى — ۇلت بولاشاعى» دەپ بالا تاربيەسىنە قاتتى اكتسەنت قويا بىلگەن. «ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى»،-دەيدى. ياعني، بالا تاربيەسى وتباسى، وشاق قاسىنان باستالادى. وتباسىندا العان تاربيەسى بالانىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي اسەر ەتەدى. «بالا تاربيەسى باستى بايلىعىڭ، كەشىكسەڭ كورەتىنىڭ قايعى-مۇڭ» دەپ اباي اتامىز ايتپاقشى بالانى اۋەل باستان ەڭبەككە باۋلىپ، جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭدىرۋ ماڭىزدى بولىپ سانالادى. بالا تاربيەسىندە ەسكەرىلەتىن جايت م. جۇماباەۆتىڭ مىنا ءبىر ءسوزىن ەستەن شىعارماعانى ابزال «اتا-انالار بالانى تاربيەلەگەندە ءدال وزىندەي ەتىپ تاربيەلەۋگە تىرىسپاۋ كەرەك،ولار بالانى وزىنەن كۇشتى ەتىپ تاربيەلەۋى ءتيىس. ويتكەنى ولاردىڭ زامانى اتا-انالارىنىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان زامانىنا قاراعاندا اناعۇرلىم كۇردەلى تالابى جوعارى بولاتىنىن ۇمىتپاعان ءجون».
ەلباسىمىز ن.نازارباەۆ «بءىز تەگىمىز تۇرىك، ءدىنىمىز يسلام ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك، ول ءۇشىن قاسيەتتى كىتاپ قۇران كارىمدى ناسيحاتتاۋدى ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك» دەگەن بولاتىن. «وتاندى ءسۇيۋ - يماننان» دەيدى. ۇلتىنا پاتريوتتىق يماندىلىق تاربيە العاندار اداسۋدان بويىن اۋلاق سالاتىنى ءسوزسىز. كەز كەلگەن مۇسىلماننىڭ مۇراتى – يماندى، ىزگى ۇرپاق تاربيەلەۋ. ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر وسيەتىندە: «اكەنىڭ بالاعا بەرەر ەڭ جاقسى سىيى – تاربيە» دەگەن. بۇل – تاربيەنىڭ ماڭىزىن مەڭزەيتىن حاديس ەكەنى انىق. شىندىعىندا, اتا-انا ءوزۇرپاعىنا تاربيەدەن ارتىق مۇرا, تاربيەدەن ارتىق جاقسىلىق قالدىرعان ەمەس. اللا ەلشىسىنىڭ تاعى ءبىر حاديستەرىنىڭ بىرىندە بالاعا ءبىر ءسات كوڭىل ءبولىپ، تاربيەسىنە ارالاسۋ ساداقا بەرۋدەن ارتىق امال ەكەندىگى جايلى دا ايتىلعان. عۇلامالاردىڭ ءبىرى: «بالا قىمبات بولسا، ءتاربيەسى ودان دا قىمبات» دەگەن كەرەمەت ناقىل ءسوزىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك.
ەلىمىزدىڭ كوركەيىپ، وركەنيەتتى ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، حالىقارالىق دەڭگەيگە شىعۋى بۇگىنگى ۇرپاق بەينەسىمەن كورىنەدى. شىعىس عۇلاماسىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالاتىن ءجۇسىپ بالاساعۇننىڭ داستاندارىندا وتباسى تاربيەسى كوپ ايتىلادى.مەملەكەتتىڭ بەرىكتىگى تەك ەل بيلەۋشى قايراتكەرلەرگە ءادىل زاڭعا، كۇشتى اسكەرگە عانا ەمەس، ءار وتباسىنىڭ بەرىكتىگىنە بايلانىستى ەكەندىگىن سيپاتتايدى. ونىڭ ويىنشا: وتباسى بەرىكتىگى جاڭا جار تاڭداۋدان باستالادى جانە ونەگەلى وتباسىندا عاناونەگەلى ۇرپاق تاربيەلەنەدى.
ءار ادام ءوز وتباسىنا جاۋاپتى. وسى جاۋاپكەرشىلىكتى سانالى تۇردە سەزىنگەن اتا-انا بالا تاربيەسىنە تياناقتى تۇردە ءمان بەرەدى. ول ءۇشىن ەڭ اۋەلى ءوزىنىڭ ادەبى مەن مادەنيەتىنە ءمان بەرۋى قاجەت. عۇلامالاردىڭ: «بالا تاربيەلەۋدەن بۇرىن ءوزىڭدى تاربيەلە» دەگەن سوزىندە ۇلكەن ءمان جاتقانىن ەسكەرۋمىز كەرەك. بالا شىبىق ءتارىزدى، قايدان جارىق شىقسا، سوعان قاراي بۇرىلىپ وسەدى. سول سەبەپتى، بالامىزدى بەس جاسقا دەيىن پاتشاداي كۇتىپ، ماپەلەپ, ون بەس جاسقا دەيىن ءومىر تىرشىلىگىنە يكەمدەپ، ەڭبەككە باۋلىپ، ۇلكەنگە قىزمەت ەتىپ، باتاسىن الۋعا تاربيەلەسەك، ون بەس جاستان كەيىن ونىمەن جەكە تۇلعا، وزىندىك ويى بار ازامات رەتىندە پىكىرلەسىپ، اقىلداسىپ، ءجيى سىرلاسىپ-سۇحباتتاسساق، تاربيەلەگەن بالالرىمىزدىڭ قوعامدا مىقتى تۇلعا بولىپ تۇرعانىن كورە الاتىنىمىز انىق. ايد ءال-قارنيدىڭ «مۇڭايما» دەگەن كىتابىندا ارتىڭنان ەكىنشى اتىڭ قالۋ ءۇشىن تاربيەلى ۇرپاق تاربيەلە دەگەن كەرەمەت وي ايتقان ەكەن. ءار اتا-انا سول ۇشىندە ارتىنان وشپەس ات قالدىرۋعا تىرىسىپ، جاۋاپكەرشىلىك سەزىنۋ ماڭىزدى.
ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، رۋحاني تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ءومىرىنە اپات اكەلەدى” – دەگەندەي بالاعا اۋەلى بىلىمنەن بۇرىن، تاربيە بەرىلۋى ءتيىس. تاربيە شىنى ىدىس بولسا، ءبىلىم سول شىنى ىدىس ىشىندەگى سۋ دەپ الىپ قاراساق، شىنى شاعىلسا سۋ اعىپ كەتەدى.دەمەك، تاربيەسىز كەلگەن ءبىلىم دە ادام بويىنا تۇرمايدى. سول ءۇشىن تاربيەنى قاداعالاپ، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋگە تىرىسايىق! بولاشاق سانالى دا تاربيەلى جاستار قولىندا!
ەليزا نۇراحىمان،
ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى،
«يسلامتانۋ» ماماندىعىنىڭ 3-كۋرس ستۋدەنتى;
جەتەكشىسى: ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «ءدىنتانۋ جانە مادەنيەتتانۋ» كافەدراسىنىڭ اعا-وقىتۋشىسى ابدۋللاەۆ نۇرجان كىدىراليەۆيچ
