مامىردىڭ 3-ىندە تاجىكستان پرەزيدەنتى ءيمامالي راحموننىڭ قازاقستانعا ساپارى جوسپارلانعان. ادەتتە، ەكى ەل ءوزارا بايلانىستان گورى ورتالىق ازياداعى قالىپتاسقان ورتاق احۋال جاعدايىندا كوبىرەك كوزگە ءتۇسىپ جاتادى. بۇل ساپار ەكىجاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋمەن قاتار ايماقتاعى قاتىناستى رەتتەۋگە ىقپال ەتەدى دەپ كۇتىلەدى.
تاجىكستان پرەزيدەنتىنىڭ بىلتىر استانادا رەسەي پرەزيدەنتىنە باعىتتاپ، اجەپتاۋىر بۇرقىلداعانىن ەشكىم ۇمىتا قويماعان شىعار. قازان ايىندا قازاقستاندا وتكەن «ورتالىق ازيا – رەسەي» فورماتىنداعى جيىندا ول رەسەي پرەزيدەنتىنە ەسكەرتۋ جاساعانداي بولعان. راحمون سوندا ءپۋتيندى ورتالىق ازيا ەلدەرىنە افريكا نەمەسە «بۇرىنعى كەڭەس وداعى» ەلى رەتىندە قاراماي سىيلاستىققا شاقىرعان. سول كەزدە جيىن توراعاسى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ وعان باسۋ ايتپاق بولعانى دا نازارعا ىلىككەن.
لۋكاشەنكو مەن نازارباەۆتىڭ اراسىنداعى راحمون
ءپۋتيننىڭ بەتىنە ايتىپ-ايتىپ تاستاعان سوڭ ەكى اپتا سالىپ، راحمون ءوزىنىڭ تۋعان كۇنىنەن كەيىن رەسەي پرەزيدەنتىن 70-كە تولۋىنا وراي «وتان الدىنداعى ەڭبەگى ءۇشىن» وردەنىمەن ماراپاتتاعان. مۇندايدا راحموندى ورتالىق ازيانىڭ لۋكاشەنكوسىنا ۇقساتۋعا بولار ەدى. بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو رەسەي ۋكرايناعا سوعىس اشقانعا دەيىن ارا-تۇرا كرەمل باسشىسىن شاعىپ الاتىن ەدى، سوڭعى كەزدە ءۇنسىز...
راحموننان لۋكاشەنكو شىعا ما، شىقپاي ما – بۇل باسقا اڭگىمە. الايدا ول ورتالىق ازيادا نازارباەۆتان كەيىنگى جالعىز «ۇلت كوشباسشىسى» بولىپ قالدى. ءىس باسىندا جۇرگەندە ارنايى زاڭمەن «ەلباسى» اتانعان نازارباەۆ بيلىكتەن كەتكەن سوڭ، قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن بۇل اتاعىنان ايرىلدى.
نازارباەۆ جوعارعى بيلىكتە 29 جىل وتىرسا، راحموننىڭ ستاجىنا 30 جىلدان استى. ول بيلىككە كەلگەندە تاجىكستاندا ازاماتتىق سوعىس بولىپ جاتقان. الايدا وپپوزيتسيامەن ىمىراعا كەلىپ، سوعىستى توقتاتۋ راحمونعا ۇلكەن بەدەل اكەلدى. كەيىن 2015 جىلدان باستاپ ول ارنايى زاڭمەن رەسمي تۇردە «بەيبىتشىلىك پەن ۇلتتىق بىرلىكتىڭ نەگىزىن قالاۋشى – ۇلت كوشباسشىسى» تيتۋلىنا يە بولعان.
ازامات سوعىسى توقتاعانىمەن، ەلدەگى جاعداي وڭالىپ كەتكەن جوق. حالقىنىڭ ەداۋىر بولىگى ءالى كۇنگە گاستاربايتەر رەتىندە باسقا ەلدەردە كۇنەلتەدى. ونىڭ ىشىندە رەسەيدەگى تاجىكتەردىڭ ۇلەس سالماعى باسىم بولسا كەرەك. رەسەيدە جۇمىس ىستەپ جاتقان تاجىكتەردىڭ الدى ۋكرايناداعى سوعىسقا بارىپ، مەرت بولىپ جاتقاندارى دا بار. ەلدە الەۋمەتتىك جاعداي اۋىر. اسىرەسە، قىس كەزىندە تاجىكستان ۇنەمى ەنەرگيا تاپشىلىعىمەن بەتپە-بەت كەلەدى. ماسەلەنى ءيمامالي راحموننىڭ سالىنىپ جاتقان روگۋن گەس-ءى ارقىلى شەشپەك نيەتى بار.
ورتالىق ازياداعى ەڭ كەدەي ەل ساناتىنداعى تاجىكستان ايماق قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ماڭىزعا يە. مازاسىز ەل اۋعانستانمەن شەكتەسەتىن تاجىكستاندا ازاماتتىق سوعىس اياقتالعاندا شەكاراعا رەسەيدىڭ 201 ديۆيزياسى قالدىرىلعان.
ارال جانە ايماق ماسەلەسى قاشان شەشىلەدى؟
قازاقستان مەن تاجىكستان اراسىندا ديپلوماتيالىق بايلانىستىڭ ورناعانىنا بيىل 30 جىل تولدى. وسى ارالىقتا ەكىجاقتى بايلانىستى دامىتۋ قارقىنى كوروناۆيرۋس داۋىرىندە شابانداپ قالعان. الايدا پاندەميادان سوڭ قاتىناسقا قايتا جان كىرە باستاعان.
تاجىكستان دا قازاقستان سياقتى اۋعانستانداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارىن ىزدەستىرۋدى قالايدى. اۋعانستاننىڭ قازىرگى تالىپتەر باسقارعان بيلىگىمەن ىمىراعا بارۋ ەكى ەلدىڭ دە باعىتى ۇقساس ەكەنىن كورستەدى. اسىرەسە، تاياۋدا عانا قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ دەلەگاتسياسى كابۋلعا ساپارلاعاندا، استانادا تالىپتەر ەلشىلىگى اشىلاتىنى بەلگىلى بولعان.
بۇل – ءبىرىنشى نازارعا تۇسكەن جاي.
ەكىنشىدەن، تاجىكستان بيىل كۇزدە ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ بەسىنشى كونسۋلتاتسيالىق جيىنىن وتكىزبەك. العاشقى وتىرىسى وزبەكستانعا شاۆكات ميرزەەۆ پرەزيدەنت بولىپ كەلگەندە استانادا باستالعان بۇل وتىرىس جىل سايىن ايماقتىڭ ءار ەلىندە وتكىزىلىپ كەلەدى. بىلتىر قىرعىزستاندا، شولپان-اتادا وتكەن. الايدا ايماقتا بىلتىردان بەرى تاجىكستان مەن قىرعىزستاننىڭ اراسى قىرباي. ەكى ەل شەكارادا قاقتىعىس وقيعالارىن وتكەرگەننەن كەيىن ءالى وڭالىپ كەتە قويعان جوق. ءتىپتى ايماق ەلدەرى باسشىلارى جينالعان راحمون پۋتينگە قارسى بۇرقىلداپ سويلەيتىن جوعارىدا اتالعان جيىندا تاجىك جانە قىرعىز باسشىلارىنىڭ قول الىسپاعانى ايتىلادى.
ال قىرعىزستاندا وتكەن ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتسيالىق كەڭەسى كەزىندە ايماقتاعى ەلدەر اراسىندا تاتۋ كورشىلىك، ىنتىماقتاستىق جانە دوستىق كەلىسىمىنە تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان قول قويماعان. سوعان قاراعاندا تاجىكستان ورتالىق ازيادا شەكارالاس كورشىلەرىنەن گورى ىرگەلەس ەمەس قازاقستانمەن بايلانىستى دامىتقان ۇتىمدى سياقتى كورىنەدى. ءبىر جاعى ودان باسقا امالى دا جوق. ويتكەنى ايماقتاعى ەلدەر بىردەي بولماسا دا، ۇقساس وقيعالاردى باستان كەشىرىپ، باسشىلارى دا ونى ۇقساس تاسىلمەن شەشۋگە تىرىسىپ كەلەدى. ماسەلەن، وتكەن جىلى قازاقستاندا – قاڭتار وقيعاسى، تاجىكستاندا – تاۋلى باداحشان وقيعاسى، ال وزبەكستاندا نوكىس وقيعاسى بۇرق ەتە قالعان. جانجالدىڭ ءبارى كۇشپەن شەشىلگەن.
ايتپاقتايىن، تاجىكستاندا وتەتىن ورتالىق ازيا ەلدەرى باسشىلارىنىڭ كونسۋلتاتسيالىق كەڭەسىنە ازەربايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆ تە قاتىسۋى مۇمكىن. وندا نەگىزگى قارالاتىن ماسەلە رەتىندە ارال جايى اتالعان.
ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ كونسۋلتاتسيالىق كەڭەسىنە پرەزيدەنتتىكتەن كەتكەن سوڭ قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «قۇرمەتتى توراعا» اتانعان. الايدا قازاقستانداعى قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن نازارباەۆتىڭ باسقا دا بىرنەشە ۇيىمداعى «قۇرمەتتى توراعالىعى» ءسوز جۇزىندە قالعان سياقتى.
قازاقستان – تاجىكستاننىڭ ماڭىزدى ساۋدا سەرىگى. 2021 جىلى ەكى ال اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 1,2 ملرد دوللاردى شامالاعان. قازاقستان تاجىكستانعا كوبىنە استىق، ۇن، ازىق-تۇلىك، جەڭىل ونەركاسىپ ونىمدەرى مەن اۆتوموبيلدەر جونەلتسە، تاجىكستاننان قازاقستانعا جەمىس-جيدەك، ماقتا، اليۋميني، رۋدالار جانە تەكستيل ونىمدەرى يمپورتتالادى.
تاجىكستان پرەزيدەنتى، «ۇلت كوشباسشىسى» ءيمامالي راحمون استاناعا وسىنداي جاعدايدا ساپارلاپ وتىر.
جانات العاداي
