Ata-ana aldynda ülken jauapkerşılık bar. Ol-bala tärbiesı. Äke de, ana da bala aldyndaǧy tärbiede bırdei jauapty. Bala üşın olardan asqan tärbieşı joq. Adam boiyndaǧy adamgerşılık, meiırımdılık jäne imandylyq siiaqty barlyq ızgı qasietter otbasynan bastau alady. «El bolamyn deseŋ besıgıŋdı tüze» degen qazaqta keremet söz bar. Otbasyndaǧy tärbie myqty bolyp, balanyŋ tärbielı sanasyn qalyptastyra alsa, onda qoǧam qauıpsız bolatyn edı. Qoǧamdaǧy är mäsele ūlttyŋ ainasyn körsetedı. Üidegı bala tärbiesı naşar bolsa, qoǧamǧa şyqqan jasöspırım jetkınşek köp qatelıkke boi aldyryp, adasuşylyqqa ketetını anyq. Sol sebeptı de qazaq halqy bala tärbiesıneasa jauapkerşılıkpen qaraǧan.
«Ūrpaq tärbiesı — ūlt bolaşaǧy» dep bala tärbiesıne qatty aksent qoia bılgen. «Ūiada ne körse, ūşqanda sony ıledı»,-deidı. Iаǧni, bala tärbiesı otbasy, oşaq qasynan bastalady. Otbasynda alǧan tärbiesı balanyŋ adam bolyp qalyptasuyna tıkelei äser etedı. «Bala tärbiesı basty bailyǧyŋ, keşıkseŋ köretınıŋ qaiǧy-mūŋ» dep Abai atamyz aitpaqşy balany äuel bastan eŋbekke baulyp, jaqsy qasietterdı boiyna sıŋdıru maŋyzdy bolyp sanalady. Bala tärbiesınde eskerıletın jait M. Jūmabaevtyŋ myna bır sözın esten şyǧarmaǧany abzal «Ata-analar balany tärbielegende däl özındei etıp tärbieleuge tyryspau kerek,olar balany özınen küştı etıp tärbieleuı tiıs. Öitkenı olardyŋ zamany ata-analarynyŋ ömır sürıp otyrǧan zamanyna qaraǧanda anaǧūrlym kürdelı talaby joǧary bolatynyn ūmytpaǧan jön».
Elbasymyz N.Nazarbaev «Bız tegımız türık, dınımız islam ekenın ūmytpauymyz kerek, ol üşın qasiettı kıtap Qūran kärımdı nasihattaudy esten şyǧarmauymyz kerek» degen bolatyn. «Otandy süiu - imannan» deidı. Ūltyna patriottyq imandylyq tärbie alǧandar adasudan boiyn aulaq salatyny sözsız. Kez kelgen mūsylmannyŋ mūraty – imandy, ızgı ūrpaq tärbieleu. Ardaqty Paiǧambarymyz Mūhammed (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) bır ösietınde: «Äkenıŋ balaǧa berer eŋ jaqsy syiy – tärbie» degen. Būl – tärbienıŋ maŋyzyn meŋzeitın hadis ekenı anyq. Şyndyǧynda, ata-ana özūrpaǧyna tärbieden artyq mūra, tärbieden artyq jaqsylyq qaldyrǧan emes. Alla Elşısınıŋ taǧy bır hadisterınıŋ bırınde balaǧa bır sät köŋıl bölıp, tärbiesıne aralasu sadaqa beruden artyq amal ekendıgı jaily da aitylǧan. Ǧūlamalardyŋ bırı: «Bala qymbat bolsa, tärbiesı odan da qymbat» degen keremet naqyl sözın esten şyǧarmau kerek.
Elımızdıŋ körkeiıp, örkeniettı eldıŋ qataryna qosylyp, halyqaralyq deŋgeige şyǧuy bügıngı ūrpaq beinesımen körınedı. Şyǧys ǧūlamasynyŋ bırı bolyp sanalatyn Jüsıp Balasaǧūnnyŋ dastandarynda otbasy tärbiesı köp aitylady.Memlekettıŋ berıktıgı tek el bileuşı qairatkerlerge ädıl zaŋǧa, küştı äskerge ǧana emes, är otbasynyŋ berıktıgıne bailanysty ekendıgın sipattaidy. Onyŋ oiynşa: otbasy berıktıgı jaŋa jar taŋdaudan bastalady jäne önegelı otbasynda ǧanaönegelı ūrpaq tärbielenedı.
Är adam öz otbasyna jauapty. Osy jauapkerşılıktı sanaly türde sezıngen ata-ana bala tärbiesıne tiianaqty türde män beredı. Ol üşın eŋ äuelı özınıŋ ädebı men mädenietıne män beruı qajet. Ǧūlamalardyŋ: «Bala tärbieleuden būryn özıŋdı tärbiele» degen sözınde ülken män jatqanyn eskerumız kerek. Bala şybyq tärızdı, qaidan jaryq şyqsa, soǧan qarai būrylyp ösedı. Sol sebeptı, balamyzdy bes jasqa deiın patşadai kütıp, mäpelep, on bes jasqa deiın ömır tırşılıgıne ikemdep, eŋbekke baulyp, ülkenge qyzmet etıp, batasyn aluǧa tärbielesek, on bes jastan keiın onymen jeke tūlǧa, özındık oiy bar azamat retınde pıkırlesıp, aqyldasyp, jiı syrlasyp-sūhbattassaq, tärbielegen balalrymyzdyŋ qoǧamda myqty tūlǧa bolyp tūrǧanyn köre alatynymyz anyq. Aid äl-Qarnidıŋ «Mūŋaima» degen kıtabynda artyŋnan ekınşı atyŋ qalu üşın tärbielı ūrpaq tärbiele degen keremet oi aitqan eken. Är ata-ana sol üşınde artynan öşpes at qaldyruǧa tyrysyp, jauapkerşılık sezınu maŋyzdy.
Adamǧa eŋ bırınşı bılım emes, ruhani tärbie berıluı kerek, tärbiesız berılgen bılım – adamzattyŋ qas jauy, ol keleşekte onyŋ barlyq ömırıne apat äkeledı” – degendei balaǧa äuelı bılımnen būryn, tärbie berıluı tiıs. Tärbie şyny ydys bolsa, bılım sol şyny ydys ışındegı su dep alyp qarasaq, şyny şaǧylsa su aǧyp ketedı.Demek, tärbiesız kelgen bılım de adam boiyna tūrmaidy. Sol üşın tärbienı qadaǧalap, sanaly ūrpaq tärbieleuge tyrysaiyq! Bolaşaq sanaly da tärbielı jastar qolynda!
Eliza NŪRAHYMAN,
äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı,
«İslamtanu» mamandyǧynyŋ 3-kurs studentı;
Jetekşısı: äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ «Dıntanu jäne mädeniettanu» kafedrasynyŋ aǧa-oqytuşysy Abdullaev Nūrjan Kydyralievich
