Ata-ana aldynda úlken jaýapkershilik bar. Ol-bala tárbıesi. Áke de, ana da bala aldyndaǵy tárbıede birdeı jaýapty. Bala úshin olardan asqan tárbıeshi joq. Adam boıyndaǵy adamgershilik, meıirimdilik jáne ımandylyq sııaqty barlyq izgi qasıetter otbasynan bastaý alady. «El bolamyn deseń besigińdi túze» degen qazaqta keremet sóz bar. Otbasyndaǵy tárbıe myqty bolyp, balanyń tárbıeli sanasyn qalyptastyra alsa, onda qoǵam qaýipsiz bolatyn edi. Qoǵamdaǵy ár másele ulttyń aınasyn kórsetedi. Úıdegi bala tárbıesi nashar bolsa, qoǵamǵa shyqqan jasóspirim jetkinshek kóp qatelikke boı aldyryp, adasýshylyqqa ketetini anyq. Sol sebepti de qazaq halqy bala tárbıesineasa jaýapkershilikpen qaraǵan.
«Urpaq tárbıesi — ult bolashaǵy» dep bala tárbıesine qatty akent qoıa bilgen. «Uıada ne kórse, ushqanda sony iledi»,-deıdi. Iaǵnı, bala tárbıesi otbasy, oshaq qasynan bastalady. Otbasynda alǵan tárbıesi balanyń adam bolyp qalyptasýyna tikeleı áser etedi. «Bala tárbıesi basty baılyǵyń, keshikseń kóretiniń qaıǵy-muń» dep Abaı atamyz aıtpaqshy balany áýel bastan eńbekke baýlyp, jaqsy qasıetterdi boıyna sińdirý mańyzdy bolyp sanalady. Bala tárbıesinde eskeriletin jaıt M. Jumabaevtyń myna bir sózin esten shyǵarmaǵany abzal «Ata-analar balany tárbıelegende dál ózindeı etip tárbıeleýge tyryspaý kerek,olar balany ózinen kúshti etip tárbıeleýi tıis. Óıtkeni olardyń zamany ata-analarynyń ómir súrip otyrǵan zamanyna qaraǵanda anaǵurlym kúrdeli talaby joǵary bolatynyn umytpaǵan jón».
Elbasymyz N.Nazarbaev «Biz tegimiz túrik, dinimiz ıslam ekenin umytpaýymyz kerek, ol úshin qasıetti kitap Quran kárimdi nasıhattaýdy esten shyǵarmaýymyz kerek» degen bolatyn. «Otandy súıý - ımannan» deıdi. Ultyna patrıottyq ımandylyq tárbıe alǵandar adasýdan boıyn aýlaq salatyny sózsiz. Kez kelgen musylmannyń muraty – ımandy, izgi urpaq tárbıeleý. Ardaqty Paıǵambarymyz Muhammed (oǵan Allanyń salaýaty men sálemi bolsyn) bir ósıetinde: «Ákeniń balaǵa berer eń jaqsy syıy – tárbıe» degen. Bul – tárbıeniń mańyzyn meńzeıtin hadıs ekeni anyq. Shyndyǵynda, ata-ana ózurpaǵyna tárbıeden artyq mura, tárbıeden artyq jaqsylyq qaldyrǵan emes. Alla Elshisiniń taǵy bir hadısteriniń birinde balaǵa bir sát kóńil bólip, tárbıesine aralasý sadaqa berýden artyq amal ekendigi jaıly da aıtylǵan. Ǵulamalardyń biri: «Bala qymbat bolsa, tárbıesi odan da qymbat» degen keremet naqyl sózin esten shyǵarmaý kerek.
Elimizdiń kórkeıip, órkenıetti eldiń qataryna qosylyp, halyqaralyq deńgeıge shyǵýy búgingi urpaq beınesimen kórinedi. Shyǵys ǵulamasynyń biri bolyp sanalatyn Júsip Balasaǵunnyń dastandarynda otbasy tárbıesi kóp aıtylady.Memlekettiń beriktigi tek el bıleýshi qaıratkerlerge ádil zańǵa, kúshti áskerge ǵana emes, ár otbasynyń beriktigine baılanysty ekendigin sıpattaıdy. Onyń oıynsha: otbasy beriktigi jańa jar tańdaýdan bastalady jáne ónegeli otbasynda ǵanaónegeli urpaq tárbıelenedi.
Ár adam óz otbasyna jaýapty. Osy jaýapkershilikti sanaly túrde sezingen ata-ana bala tárbıesine tııanaqty túrde mán beredi. Ol úshin eń áýeli óziniń ádebi men mádenıetine mán berýi qajet. Ǵulamalardyń: «Bala tárbıeleýden buryn ózińdi tárbıele» degen sózinde úlken mán jatqanyn eskerýmiz kerek. Bala shybyq tárizdi, qaıdan jaryq shyqsa, soǵan qaraı burylyp ósedi. Sol sebepti, balamyzdy bes jasqa deıin patshadaı kútip, mápelep, on bes jasqa deıin ómir tirshiligine ıkemdep, eńbekke baýlyp, úlkenge qyzmet etip, batasyn alýǵa tárbıelesek, on bes jastan keıin onymen jeke tulǵa, ózindik oıy bar azamat retinde pikirlesip, aqyldasyp, jıi syrlasyp-suhbattassaq, tárbıelegen balalrymyzdyń qoǵamda myqty tulǵa bolyp turǵanyn kóre alatynymyz anyq. Aıd ál-Qarnıdiń «Muńaıma» degen kitabynda artyńnan ekinshi atyń qalý úshin tárbıeli urpaq tárbıele degen keremet oı aıtqan eken. Ár ata-ana sol úshinde artynan óshpes at qaldyrýǵa tyrysyp, jaýapkershilik seziný mańyzdy.
Adamǵa eń birinshi bilim emes, rýhanı tárbıe berilýi kerek, tárbıesiz berilgen bilim – adamzattyń qas jaýy, ol keleshekte onyń barlyq ómirine apat ákeledi” – degendeı balaǵa áýeli bilimnen buryn, tárbıe berilýi tıis. Tárbıe shyny ydys bolsa, bilim sol shyny ydys ishindegi sý dep alyp qarasaq, shyny shaǵylsa sý aǵyp ketedi.Demek, tárbıesiz kelgen bilim de adam boıyna turmaıdy. Sol úshin tárbıeni qadaǵalap, sanaly urpaq tárbıeleýge tyrysaıyq! Bolashaq sanaly da tárbıeli jastar qolynda!
Elıza NURAHYMAN,
ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti,
«Islamtaný» mamandyǵynyń 3-kýrs stýdenti;
Jetekshisi: ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń «Dintaný jáne mádenıettaný» kafedrasynyń aǵa-oqytýshysy Abdýllaev Nurjan Kydyralıevıch
