اقپارات كەڭىستىگىندە سوڭعى كەزدە رەسەيلىك كومپانيانىڭ اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن ساتىپ الۋ ىقتيمالدىعى جايىندا اقپارات تاراعاندا بۇل جايلى رەسمي ساۋال جولداعان دەپۋتات بايقالماعان. دەگەنمەن ولاردىڭ پىكىرىنسۇاراپ كورگەن ءتىلشى پارلامەنتتەگى كوزقاراستىڭ ارقيلى ەكەنىن بايقادى.
جۋىردا باق-تا كرەملءدىڭ «لۋكويلعا»اتىراۋداعى مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن ء(موز) تەزىرەك ساتىپ الۋدى تاپسىرعانى جايىندا دەرەككوزگە سىلتەگەن اقپارات تاراعان بولاتىن. بۇل مالىمەتتى ەشكىم جوققا دا شىعارعان جوق، راستاعان دا جوق. مۇنداي اقپاراتتىڭ ۋكراينا قارۋلى كۇشتەرى رەسەيدىڭ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىن درونمەن اتقىلاعان تۇستا تاراعانى نازار اۋدارتادى.
ءماجىلىس دەپۋتاتى ايدوس سارىم اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ بەلگىلى ءبىر ۇلەسىن «لۋكويل» كومپانياسىنا ساتۋعا قارسى. ايتسە دە ول اتالعان كومپانيانى رەسەيمەن بايلانىستىرعاندى قۇپتامايتىنىن اڭعارتتى.
– ەندى رەسەي دەمەيىك، «لۋكويل» جەكەمەنشىك كومپانيا بولعاننان كەيىن ونىڭ ۇلەسى ازەربايجاندا دا بار. وتكەندە بەس كۇندەي ازەربايجاندا بولعاندا گاز بەن مۇناي قۇيۋ ستانتسيالارىنىڭ ءبىرازى «لۋكويلدا» ەكەنءىن كوردىم. ەگەر ول ءبىزدىڭ زاڭنامامەن كەلىپ، باسقا دا مىندەتتەمەلەرىن ورىندايتىن بولسا، زاۋىتتى مودەرنيزاتسيالاپ، جىل سايىن توقتاپ قالمايتىن بولسا، ەندى تولىققاندى ەمەس، بەلگىلى ءبىر پايىزى وتسە، مىسالى ءۇشىن مەن ودان ءوز باسىم قيانات كورىپ وتىرعان جوقپىن. اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىنىڭ بەلگىلى ءبىر پايىزىن قازاقستاننىڭ مۇددەسىن ساقتاي وتىرىپ بەرسەك، وعان قارسى ەمەسپىن. مىسالى ءۇشىن كەزىندە «لۋكويلدىڭ» جانار-جاعارماي بەكەتتەرى امەريكا مەن ەۋروپا ەلدەرىنە دە تۇردى. ودان ولار ەشقانداي قاۋىپ كورىپ وتىرعان جوق. ولاي بولاتىن بولسا، ءبىز ودان نەگە قاۋىپ كورۋىمىز كەرەك? – دەدى دەپۋتات.
«ءيا، رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرمەس بۇرىن، «لۋكويل» كومپانياسى ەۋروپادا جۇمىس ىستەگەن شىعار. الايدا سوعىستان كەيىن كرەمل سانكتسياعا ۇشىرادى ەمەس پە؟ ەرتەڭ امەريكا مەن ەۋروپا تاراپىنان سوعىستى قارجىلاندىرعان ەل رەتىندە سانكتسياعا ۇشىرامايمىز با؟» دەگەن سۇراق قويىلدى دەپۋتاتقا.
بۇل سۇراققا ايدوس سارىم ءۇزىلدى كەسىلدى «جوق» دەپ جاۋاپ بەردى.
– رەسەيمەن ارادا تالاي ساۋدا-ساتتىق ءجۇرىپ جاتىر. وسى 2-3 جىلدىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ تاۋار اينالىمىمىز وسپەسە, كەمىگەن جوق. ءبىزدىڭ باستى مىندەتىمىز قارۋ جانە قارۋ جاساۋعا قاجەتتى تەحنولوگيانى ساتپاۋىمىز كەرەك. نەگىزى رەسەيمەن ارامىزدا 20 مىڭعا جۋىق بىرىككەن كاسىپورىن بار. ودان ءبىزدىڭ ميلليونداعان قازاقستان ازاماتى پايدا كورىپ جاتىر, – دەدى ول.
«مۇناي زاۋىتى رەسەيگە بەرىلسە، شۋ شىعارامىز»
ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي ارىپتەسى ايدوس سارىممەن مۇلدە كەلىسپەيدى. ءتىپتى ول اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى ساتىلاتىن بولسا، شۋ شىعارامىز دەپ مالىمدەدى.
– اتىراۋ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن رەسەيگە ساتۋمۇلدە دۇرىس ەمەس. مەنىڭ ويىمشا, رەسەي بۇل تۇرعىدا قىسىم جاساپ وتىر ما ەكەن... قازىر ۋكراينانىڭ رەسەيدەگى مۇناي ءوڭدەۋ زاۋىتتارىن اتقىلاپ، ونىڭ بىرنەشەۋىن ىستەن شىعاردى. وسىنىڭ سالدارىنان رەسەيدىڭ جانار-جاعارماي ستانتسيالارىندا بەنزين تاپشىلىعىنا بايلانىستى پروبلەما پايدا بولدى. اسىرەسە, ەۋروپا ايماعىنا قارايتىن تەرريتورياسىندا كەزەك بولىپ جاتىر. وسىعان بايلانىستى سوعىس الاڭىنا جاقىن ماڭايدا مۇناي وڭدەۋ ءتيىمسىز, سودان اتىراۋدىڭ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتىن الۋ جونىندە ۇسىنىستار ءتۇسىپ جاتىر دەپ ەستيمىن. بىراق بۇل زاۋىت ساتىلاتىن بولسا، ءبىز ۇلكەن شۋ شىعارامىز. ءبىرىنشى كەزەكتە اگرەسسيالىق ەلدىڭ تىپ-تىنىش جاتقان، ەۋروپا وداعىنا ۇمتىلىپ، ءوزىنىڭ ءتىلى مەن ءدىنى جانە مادەنيەتىندامىتۋعا تالپىنعان ەلگە باسا-كوكتەپ بارعان رەسەيگە ستراتەگيالىق نىساندى بەرىپ جاتقانىمىز ءالەم قاۋىمداستىعىنىڭ الدىندا وتە تۇسىنىكسىز ماسەلە بولادى. سوندىقتان دا مەن قازاقستان بيلىگى وندايعا بارمايدى دەپ ويلايمىن, – دەدى دەپۋتات باپي.
«ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر»
ساراپشىلار «قازاقستاننىڭ ەڭ كۇلشەلى جەرلەرىن، كەنىشتەرىن رەسەيگە بەرىپ جاتىرمىز» دەپ سىن ايتادى. ولار قازاقستاننىڭ جەر استى، جەر ءۇستى بايلىعىن سوعىس ارەكەتىن توقتاتپاعان، سانكتسيا استىنداعى ەلگە بەرۋدىڭ تيىمسىزدىگىن ءجيى ايتىپ ءجۇر. وسى ورايدا سوڭعى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك جەلى مەن اقپاراتتىق رەسۋرستاردا رەسەيگە ساتىلعانى بار، ساتىلماعى بار، ءوندىرىس ورىندارىنىڭ ءتىزىمى پايدا بولعان ەدى.
– سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىدە شىعىپ جاتقان اقپاراتتاردى قارادىم. سولاردىڭ كەيبىرى 1-2 جىلدىڭ ىشىندە ەمەس، 90 جىلداردان باستاپ رەسەيگە بەرىلگەن نىساندار ەكەن. ول ەندى ءبىر سوڭعى 5 جىلدىڭ ىشىندە بەرىلىپ كەتكەن بولسا، ءبىرسارى. وندىرىستىك نىسانداردىڭ ءبارى دەرلىك اناۋ 90 جىلداردان بەرگى قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ اسەرىنەن بەرىلگەن دۇنيە. ەكونوميكا بويىنشا قىتاي، اقش، فرانتسيا سەكىلدى ەلدەردىڭ دە نىساندارى بار. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ەكونوميكالىق بايلانىستى تەرەڭدەتكەن دۇرىس. بىراق رەسەيدىڭ سوڭعى كەزدەرى قازاقستاننىڭ اتوم، ۋران سەكىلدى ءوندىرىس سالاسىنداعى قىزىعۋشىلىعى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزگە قورقىنىش تۋدىرادى, – دەءيدى دەپۋتات ەرمۇرات باپي.
28 ساۋىردەن باستاپ رەسەيدىڭ كەي وڭىرلەرىندە جانارماي تاپشىلىعى باستالعانى بەلگىلى. ۋكراينا تاراپىنان رەسەيدىڭ مۇناي وڭدەۋ زاۋىتتارىنا جاسالعان شابۋىلى ەلدە ۇلكەن مۇناي تاپشىلىعىن تۋدىردى دەپ حابارلانعان باق-تا.
شىنار اقجانقىزى
