حايدار ءالپي: بىزگە رەسەي ەمەس، قىتاي الدەقايدا قاۋىپتى

3640
Adyrna.kz Telegram
رەسەي جانە قىتاي
قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىن رەسەي باسىپ المايدى. بۇل ەرتەگى! رەسەيگە ونداي قاجەتتىلىك تۋىپ تۇرعان جوق، رەسەي قىرىمدى تارتىپ السا، ول باتىس ەۋروپاعا، اقشقا ەرەگەسىپ العانى. ناتو-نى جىلجىتپاس ءۇشىن جاساعان ءبىر امالى، تال قارماۋى، تىپىرلاۋى! ول ساياسي ماقساتى بار شارا.
ال، قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىن نە ماقساتتا الۋى مۇمكىن؟ حالقى سىيماي جاتىر ما؟ رەسەي ادامعا تولىپ، جەر جەتپەي جاتىر ما؟ نەمەسە قازاقتارمەن الدەبىر ساياسي تەكەتىرەس كۇيىندە مە؟ نە ءۇشىن قازاقپەن جاۋلاسۋى كەرەك؟ ---- ەش نەگىز جوق!
رەسەيدىڭ كەيبىر وتتاعان شوۆينيست، يمپەرياشىل قۇتىرىقتارىنىڭ بىتپىراعىندا ەش دالەل-دايەك جوق ەكەنى بارشاعا بەلگىلى، ونىڭ رەسەي ءۇشىن ناقتى ءبىر قاجەتتىلىگى دە كورىنىپ تۇرعان جوق، سوندىقتان ونى رەسەي حالقى دا، رەسەي بيلىگى دە قولدامايتىنى انىق! رەسەيدىڭ ميىن ارا شاعىپ العان جوق! دەگەنمەن، قۋ بيلىگى سولاردى ءسال سايراتىپ قويىپ، قازاقتاردى ۇرەيدە ۇستاعىسى كەلۋى مۇمكىن.
تەك سولتۇستىكتىڭ كەيبىر ورىستارى وزدەرى بالە شىعارۋى مۇمكىن، كەيبىر سەپاراتيستەر قۇتىرۋى مۇمكىن، "قازاققا باعىنبايمىز" دەپ، وندا دا رەسەي ولاردى قولداي قويمايدى. ويتكەنى رەسەيگە قاجەتسىز باس اۋرۋ قاجەت ەمەس ەكەنىن بىزدەن جاقسى تۇسىنەدى، قىرىمدى العانى ءۇشىن ءالى "تاياق جەپ" كەلەدى. كەزىندە پۋتين قازاقستانعا كەلگەندە قازاقستاندىق ورىستار قازاقتاردىڭ قىسىم جاساپ جاتقانىن ايتىپ، ورىس ءتىلى كۇيرەپ جاتقانىن ايتىپ پۋتينگە شاعىمدانعان. سوندا پۋتين ولارعا: "ەندەشە رەسەيگە كوشىپ كەلىڭدەر، ءوز وتاندارىڭ، تۇرمىس جاردەم اقشاسىن بەرەمىز، ءۇي بەرەمىز" دەگەن بولاتىن.
سوندىقتان سولتۇستىككە قازاقتاردى كوشىرۋ سونشالىقتى اكەتىپ بارا جاتقان اكتۋالدى، شەشۋشى مانگە يە ماسەلە ەمەس. ءيا، الدەكىم سولتۇستىككە كوشسە قولداۋ كەرەك. مەملەكەت تە لايىقتى كومەكتەسۋ كەرەك. اسىرەسە جۇمىس ىزدەگەندەرگە ءتۇرلى شارت-جاعداي جاساپ، كوشۋگە ىنتالاندىرۋ كەرەك، بىراق قۇرعاق زارلاۋدىڭ ءمانى جوق.
ودان دا قىتايمەن شەكارا جاققا، شىعىس قازاقستان، تالدىقورعان وڭىرلەرىنىڭ قىتاي جاق جيەكتەرىندەگى جاسىل شۇرايلى ايماقتارعا "جەر جەتپەي جاتىر", ء"ۇي جەتپەي جاتىر", "جۇمىس جەتپەي جاتىر" دەگەن قازاقتاردى كوشىرۋ كەرەك!
ويتكەنى قىتاي قىتايعا سىيماي بارا جاتقانىن الەم بىلەدى. (مىسالى، 2016 جىلى قىتايدا 18 ميلليون بالا تۋىلعان. ءدال ءبىر قازاقستاننىڭ ادامى ءبىر جىلدا تۋىلعان.) ولار شەكارانىڭ ار جاعىندا بىقىپ جۇرگەنىن قىتايعا بارىپ كورگەندەر بىلەدى. قىتاي تىم كوپ بولعاندىقتان جەرى سالىستىرمالى تۇردە وتە تار، ادامدارى كەڭ كەڭدىككە قاراي كەڭەيگىسى كەلىپ تۇرادى! سونداي پسيحولوگيا ولاردىڭ مەملەكەتى كۇشەيىپ، ەكونوميكاسى جاقسارعان سايىن ءتىپتى دە كۇشەيە تۇسەدى. ولار اينالاسىنا سۇقتانا قاراپ تۇر! وزدەرىن كۇشتى، مىقتى، كوپ سەزىنۋدە! ءسال مۇمكىندىك بولسا كەز كەلگەن ەلگە قاراي لاپ قويعالى تۇر! قاپتاعان قىتايدى توسۋ دەگەن جيەگى جىرىلعان سۋ قويماسىن توسۋدان الدە نەشە ەسە قيىن!
قىتايدىڭ اقىلدىلارى باتىسقا كەتۋگە تىرىسادى، بالاسىن باتىستان وقىتۋعا بارىن سالادى! ال اقشالى، بىراق اقىلسىزداۋى اينالاسىنداعى ەلدەرگە بارىپ، مۇمكىن بولسا سوندا ءومىر سۇرۋگە پەيىلدى! قىتايدىڭ اقشالىلارى قىتايدىڭ ەكولوگيالىق ۋلى اۋاسىن يىسكەگىسى كەلمەيدى، قۇنارسىز ازىق-تۇلىگىن جەگىسى كەلمەيدى! قىتايدا ازىق-تۇلىك مول بولعانىمەن، كوپ ساندىسى وتە ساپاسىز.
قازاقستاننىڭ قىتاي شەكاراسى جاعىندا حالىقتىڭ تىم سيرەكتىگى وسى ەل بولاشاعى ءۇشىن وتە قاۋىپتى قۇبىلىس. قىتاي بىردەڭە بولىپ، ءبىر كۇنى لاپ قويسا قارسى تۇراتىن بىزدە ماندىعان اسكەر دە جوق، كەرەمەت قارۋىمىز دا شامالى، يەن جاتقان جەرگە ءتىپتى نە ايتارىڭدى بىلمەي قالۋىڭ دا مۇمكىن! كۇشپەن قىتايدى تويتارامىن دەگەن بوس ءسوز، بۇل قابانباي، بوگەنبەي زامانى ەمەس!!
سوندىقتان قازاق بيلىگى ويلانىپ ءىس كورگەنى دۇرىس. قازاقتار دا كەشكە دەيىن رەسەيلىكتەردىڭ اۋزىن اڭدىپ، رەسەيدىڭ ءبىر قوتىر ساياسي سالداقاسى بىردەڭە ايتىپ قالسا، سوعان جاتتا كەپ اشۋلانىپ، تاپ ءبىر سولاردان بار بالە ءتونىپ كەلە جاتقانداي الاسۇرۋدىڭ قاجەتى جوق! ءيا، رەسەي تاريحتا قازاقتاردىڭ جۇرەگىنە اۋىر جارا سالدى، حالقىمىزدى اياۋسىز قىردى! بىراق ەندى بۇل كەك الاتىن زامان ەمەس، رەسەيدى جاۋ كورۋدەن قازاقتاردىڭ ۇتارى دا شامالى! سۋىققاندى سەرگەك ويلانعان دۇرىس.
قىتايلار دا قازاقتار تۋرالى ءوز ىشىندە نە ءبىر سۇمدىق سوزدەردى ايتىپ جاتىر! ولاردىڭ كەيبىرەۋنىڭ ءوزارا اڭگىمەسى جيرينوۆسكيلەردى جولدا قالدىرادى! بىراق ولاردىڭ ءتىلى قازاقستانعا تۇسىنكسىز بولعاندىقتان، وعان ەشكىم ءمان بەرە المايدى. ونى قويىپ اعايىن دەگەن وزبەك، قىرعىز، تۇرىكتەردىڭ ىشىندە دە ءبىز تۋرالى جامان پىكىردەگى كىسىلەر بار. سوندىقتان ءبىر ۇلتتى ونىڭ ءسوزى بويىنشا باعالاۋعا بولمايدى، قايتا ناقتى جاعدايى بويىنشا، ناقتى نيەتى بويىنشا باعالاۋ كەرەك! رەسەيدىڭ نيەتى قانداي؟ قىتايدىڭ نيەتى قانداي؟  مىنە، وسى سەكىلدى.
قىتاي قالاي تىنىق مۇحيتقا كەڭەيىپ، تالاي مەملەكەتتىڭ جاعالاۋ شەكراسىن وزىنە سىزىپ العانى ءمالىم! قىتاي ۇندىستانمەن جەرگە تالاسىپ كەلەدى، ءبىر تاۋلار ءۇشىن قىتاي تاجىكستاننىڭ جەرىن يەلەنە باستاعانى شىندىق! ارينە، ەلىمىزگە ولار كىرە قويعان جوق، بەتى اۋلاق، بىراق ەلىمىز ەكونوميكاسىندا ىقپالى ارتىپ بارادى. قىتايعا ۇمىتتەنە قارايتىن، قىتايعا ەنتەلەگەن كىسىلەر ەلىمىزدە كوپ. بيلىك تە قىتايشىل سەكىلدى ۇقساپ تۇرادى. بۇل قاۋىپتى جاعداي! مىسالى، قىتايدى كەزىندە كوشپەلىلەر تالاي رەت باسىپ العان، جاۋلاپ العان. بىراق سولاردىڭ ءبارى قىتاي بولىپ كەتتى! قىتايدىڭ كوپ بولاتىن سەبەبى، بۇل ۇلت تالاي حالىقتى، ەلدى، جەردى وزىنە قوسىپ قانا ەمەس، وزىنە اينالدىرىپ جىبەرە الاتىن يممۋنيتەتكە يە! ءتىپتى جاۋىنگەر كوكتۇرىكتەرگە بىلگە قاعان "تابىعاششىل بولىپ كەتتىڭدەر" دەپ اشۋلانعانى بەلگىلى. قازىر دە قىتاي بۇرىنعى يمپەريالىق دامەسىن ەش تاستاعان جوق. قىتايداعى ۇيعىر، قازاق، قىرعىز، تيبەت، موڭعول سەكىلدى از حالىقتارعا ءدال قازىر قىتاي ەتۋ ءۇشىن زۇلىمدىق جاساپ جاتىر!
دەمەك، كەيىن ۇرپاعىمىز "اي، قاپ!" دەپ قالماس ءۇشىن، قازىردەن باستاپ شەكارانىڭ بەرگى جاعىندا حالىقتىق قالقان جاساۋ كەرەك! حالىق، ادام ەڭ ۇلكەن قالقان. ەلدى قورعايتىن نارسە دامىعان ەكونوميكا، عىلىم-تەحنيكا، جاڭا اسكەري قارۋ-جاراق، ارينە، بىراق ەڭ باستىسى جاۋىنگەر ۇيىمشىل حالىق! ال، ەشكىم جوق، سۋ يەن اعىپ جاتىر، ءشوپ يەن ءوسىپ تۇر، ادامدار جەرىن تاستاپ بىرنەشە ءىرى قالاعا قاراي جۇمىس ىزدەپ كەتكەن، ءتىپتى كوشىپ كەتكەن، مۇنداي جاعدايدا ار جاعىندا اڭدىپ وتىرعان قىتايلار بيىك عيماراتتاردان سۇقتانا قاراپ، تابەتى اشىلىپ، ەنتەلەي تۇسەتىنى انىق!! ال ەلدى مەكەندەردە ادام كوپ بولسا، قالىپتى تىرشىلىك قىزىپ جاتسا، قىتايلار قالايدا يمەنەدى!
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى 
پىكىرلەر