- مەنىڭ تۋعان اعام جاسۇزاقتىڭ اشارشىلىق جىلدارىندا باسىنان كەشكەن وقيعالارىن ايتپاستان بۇرىن ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ قونىس تەپكەن مەكەنى قانداي جاعدايلارعا بايلانىستى «كوكتەرەك» دەپ اتالعانىن ايتا كەتەيىن، - دەپ مەيرامكۇل اڭگىمەنى ارىدەن باستادى. - اكەم ماحامادي 1902 جىلى دۇنيەگە كەلىپتى. ال ونىڭ اكەسى، مەنىڭ اتام يسادىق 1860 جىلى جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشىپ، 1962 جىلى 102 جاسىندا دۇنيەدەن وزدى. جاس كەزىندە اۋىل مولداسىنان ازدى-كوپتى ءبىلىم العان اتام كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازامات بولدى، تابيعاتتى جانىنداي جاقسى كورەتىن. XIX عاسىردىڭ سوڭىندا يسادىق اتام ەل-جۇرتتى جيناپ الىپ، ءوزى باس بولىپ بۇرىننان ورنىققان اتا-مەكەنىمىزگە جاپپاي تەرەك اعاشتارىن ەكتىرگەن ەكەن. تابيعاتتى ەرەكشە ايالايتىن سول كەزدەگى جاس جىگىتتىڭ «اتادان مال قالعانشا، تال قالسىن» دەگەن بەرىك ۇستانىمى بولسا كەرەك. كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار يسادىق اتانىڭ ەككەن كوك تەرەكتەرى جايىندا اڭگىمە قوزعاپ وتىرادى. سول داۋىردەن باستاپ ءبىزدىڭ اتا-قونىسىمىز «كوكتەرەك» دەپ اتالا باستاپتى. قازاق حالقى ءتۇرلى وقيعالارعا بايلانىستى وزدەرى تۇرعان مەكەندەرگە ات قويۋعا شەبەر بولعان عوي. تاۋەلسىزدىككە قولىمىز جەتكەننەن كەيىن ەلدى-مەكەندەرىمىزدىڭ بۇرىنعى تاريحي اتاۋلارىنىڭ قالپىنا كەلتىرىلۋى - قۋانىشتى ءجاي. كەيىنىرەك اۋىلدىڭ اتىمەن «كوكتەرەك» اۋدانى دەگەن اتاۋعا يە بولىپ، ورتالىعى بىرلىك اۋىلى بولدى.
وتىزىنشى جىلدارى قازاق ەلىن اشتىق جايلاي باستاعان كەزدە جاسۇزاق اعام 13-14 جاستا ەكەن. 1930 جىلى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ۋاكىلدەرى جەرگىلىكتى اپەرباقان شولاق بەلسەندىلەرمەن بىرگە باي دەمەي، كەدەي دەمەي شەتىنەن حالىقتىڭ سوڭعى لاعىنا دەيىن زورلىقپەن تارتىپ الىپ، كولحوزعا بىرىكتىرە باستاپتى. سول كەزدە مىناداي ءبىر شۋماق ولەڭنىڭ ەلدىڭ اراسىنا تاراپ كەتكەنىن اعام ايتىپ وتىراتىن:
ستالين كوسەم، قايداسىڭ؟
بەلسەندى سالدى نايزاسىن.
سوڭعى لاقتى تارتىپ اپ،
اسىردى-اۋ نالەت ايلاسىن!
بالا كەزىنەن ەتى ءتىرى، پىسىقتاۋ كەلگەن جاسۇزاقتى 14 جاسىندا جاڭا قۇرىلعان «كولتابان» كولحوزىنا ەسەپشى ەتىپ سايلايدى. مالدىڭ ءبارى كولحوزعا الىنىپ، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ قولىندا تىگەرگە تۇياق قالماي جاعدايى كۇننەن كۇنگە ناشارلاي بەرەدى. 1931-1932 جىلدىڭ قىسىندا اۋىلدا قالعان ادامدار اشتىققا ۇشىراپ ولە باستاعان، كوبى تاماق ىزدەپ جان-جاققا قاڭعىپ كەتكەن. كوپتەگەن جاس بالالار اكە-شەشەدەن ايىرىلىپ، جەتىم قالادى. ءبىر ءۇزىم نان تاۋىپ جەي الماي، اۋىلدىڭ شەتىندە، بۇتالاردىڭ تۇبىندە ءىسىپ-كەۋىپ ءولىپ جاتقان بالالاردى جەرلەۋگە دە ەشكىمنىڭ شاماسى كەلمەپتى. سول كەزدە وكىمەتتىڭ تاپسىرماسىمەن اۋىل-اۋىلدارداعى جەتىم بالالاردى جيناپ، بالالار ۇيىنە (دەتدوم) وتكىزۋ ءۇشىن ارنايى جاساق قۇرىلعان ەكەن. ءبىر كۇنى اۋليە-اتادان كەلگەن كوميسسياعا اۋىلداعى پاناسىز قالعان بالالارعا جول باستاپ بارۋ ءۇشىن اۋىلدىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەتىن جاسۇزاقتى قوسىپ بەرەدى. اشتىقتان بۇرالىپ، ەستەرىنەن تانىپ جاتقان ادامداردىڭ ۇيلەرىنە كوميسسيا مۇشەلەرىن الىپ بارادى.
سوناۋ ناۋبەت جىلدارى شاعىن عانا ءبىزدىڭ اۋىلدا دا ادامنىڭ توبە شاشى تىك تۇراتىن نەبىر سۇمدىق وقيعالار بولعان، سودان ادامنىڭ تۇلا بويى تۇرشىگەتىن قايعىلى وقيعالاردى كورگەن اعامنىڭ جان-دۇنيەسى قاتتى كۇيزەلەدى.
سونىمەن، ورتالىقتان كەلگەن كوميسسيانى جاسۇزاق ءبىر ۇيگە كىرگىزەدى. وكىنىشكە وراي، اعامنىڭ ايتقان اڭگىمەسىنەن الگى بارعان ءۇي يەسىنىڭ اتى-ءجونى ەسىمدە قالماپتى. وكىمەت ادامدارى ۇيگە كىرگەندە ورتا جاستاعى ەر ادام مەن باسىنا ورامالىن قىمتاپ تارتقان ايەلدىڭ وتىرعانىن كورەدى. ولاردىڭ بىرنەشە كۇننەن بەرى ءنار تاتپاعانى بوزارعان تۇرلەرىنەن كورىنىپ تۇردى. ءۇيدىڭ تۇپكى بۇرىشىندا بىرەۋى 5 جاس، ەكىنشىسى 7 جاسار شاماسىندا بولۋى كەرەك، ۋاكىلدەر تابالدىرىقتان اتتاي بەرگەندە-اق «نە اكەلدىڭدەر» دەگەندەي، ۇڭىرەيگەن كوزدەرىمەن جالىنعانداي بولىپ، السىرەپ جاتقان بالالار جاۋتەڭدەپ قاراي بەرگەن. سول كەزدە جاسۇزاق اعام اشتىقتان ابدەن السىرەگەن جاس بالالاردى كورىپ قاتتى اياپ كەتىپ، ءبىر ءسات ەسىن جيا الماي سوستيىپ تۇرىپ قالادى.
كوميسسيا باستىعى ءۇي يەسىنە بارلىق ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ:
- قازىر ەلىمىزدە جاعداي قيىن بولىپ تۇر، بالالاردى اشتىقتان قۇتقارىپ قالۋ ءۇشىن ۇكىمەتتىڭ تاپسىرماسىمەن جەتىم قالعان بالالاردى، سونىمەن قاتار اسىراۋعا شاماسى كەلمەي اشتىققا ۇرىنعان وتباسىلاردىڭ بالالارىن دا دەتدومعا (بالالار ءۇيى) ورنالاستىرۋعا جيناپ جاتىرمىز. سىزدەردىڭ قازىرگى جاعدايلارىڭىزدى كورىپ ءتۇرمىز. سوندىقتان، مىنا ەكى بالانى الىپ كەتىپ، شۋ اۋدانىنىڭ ورتالىعى نوۆوترويتسكى سەلوسىنداعى بالالار ۇيىنە ورنالاستىرامىز، - دەيدى. بۇعان اكە-شەشەسى كونبەيدى... سول كۇنى ۋاكىلدەر باسقا ۇيلەردى ارالاپ جەتىم قالعان بالالاردى تىزىمگە الىپ، 10 شاقتى بالانى الىپ كەتەدى.
ءۇش-ءتورت كۇن وتكەننەن كەيىن اۋىل كەڭەسىنىڭ توراعاسىمەن بىرگە جاسۇزاق اعام بالالارىن دەتدومعا بەرمەي قويعان الگى ۇيگە قايتا بارادى. ءمۇنداي دا سۇمدىق بولادى ەكەن-اۋ! قاقپاعى اشىق قازاندا بالا دەنەسىنىڭ قايناپ جاتقانىن كورىپ، اعام ەسىنەن تانىپ قالا جازدايدى. ۇيگە كىرىپ بارعاندا ءۇي يەلەرىنىڭ امانداسۋعا شاماسى كەلمەي كوزدەرى اينالىپ، جاقتارى سۋالىپ ىڭىرسىعان قالپىندا ورىندارىنان تۇرا الماي جاتا بەرگەن. توراعا مەن جاسۇزاق تۇرعان ورىندارىندا قاققان قازىقتاي بولىپ، سىلەيىپ تۇرىپ قالادى. ءسال ۋاقىتتان كەيىن ەستەرىن جيىپ، نە ىستەرىن بىلمەي ۇيدەن قالاي اتىپ شىققانىن وزدەرى دە بايقامايدى.
ءبىر كۇننەن سوڭ كورشىسى ولاردىڭ ۇيىنەن شىعا الماي ءولىپ قالعانى تۋرالى اۋىلدىق كەڭەسكە حابارلايدى. اشتىقتان وپات بولعان جانداردىڭ بەتىن توپىراقپەن جابۋعا ەكى-ءۇش ادام بارعان كەزدە ەرلى-زايىپتىلار جاتقان جەرىندە قاتىپ قالعان، ءبۇرىشتا ءبىر بالاسى ءولىپ جاتىر، قازاندا قايناعان بالانىڭ دەنەسى سول قالپىندا قالىپتى. بەيشارالاردىڭ جەۋگە دە شاماسى كەلمەسە كەرەك. ابدەن اشىعىپ، كوزدەرى قانتالاعان ادامدار اقىل-ەسىنەن ايىرىلادى دەگەن راس ەكەن.
اۋىلداعى ولگەن ادامداردى جەرلەيتىن توپتىڭ قۇرامىندا جاسۇزاق اعام دا بولىپتى. ولار ەكى-ءۇش كۇندە ۇيلەردى، اۋىلدىڭ كوشەلەرىن ارالاپ مايىتتەردى جيناپ، اۋىلدىڭ شەتىندەگى شۇڭقىرلارعا اپارىپ كومە بەرگەن. قازا بولعانداردىڭ جانازاسىن شىعارىپ، مۇسىلمان سالتىمەن جەرلەۋگە كىمنىڭ ءالى جەتسىن.
«كوكتەرەك» اۋىلىنىڭ تۇرعىنى مەيرامكۇل ماحاماديقىزىنىڭ اعاسىنان ەستىگەن اڭگىمەلەرى،
«اۋليە-اتا وڭىرىندەگى اشارشىلىق» كىتابىنان
