- Menıŋ tuǧan aǧam Jasūzaqtyŋ aşarşylyq jyldarynda basynan keşken oqiǧalaryn aitpastan būryn bızdıŋ ata-babalarymyzdyŋ qonys tepken mekenı qandai jaǧdailarǧa bailanysty «Kökterek» dep atalǧanyn aita keteiın, - dep Meiramkül äŋgımenı ärıden bastady. - Äkem Mahamadi 1902 jyly düniege kelıptı. Al onyŋ äkesı, menıŋ atam İsadyq 1860 jyly jaryq dünienıŋ esıgın aşyp, 1962 jyly 102 jasynda dünieden ozdy. Jas kezınde auyl moldasynan azdy-köptı bılım alǧan atam közı aşyq, kökıregı oiau azamat boldy, tabiǧatty janyndai jaqsy köretın. XIX ǧasyrdyŋ soŋynda İsadyq atam el-jūrtty jinap alyp, özı bas bolyp būrynnan ornyqqan ata-mekenımızge jappai terek aǧaştaryn ektırgen eken. Tabiǧatty erekşe aialaityn sol kezdegı jas jıgıttıŋ «atadan mal qalǧanşa, tal qalsyn» degen berık ūstanymy bolsa kerek. Künı bügınge deiın jergılıktı tūrǧyndar İsadyq atanyŋ ekken kök terekterı jaiynda äŋgıme qozǧap otyrady. Sol däuırden bastap bızdıŋ ata-qonysymyz «Kökterek» dep atala bastapty. Qazaq halqy türlı oqiǧalarǧa bailanysty özderı tūrǧan mekenderge at qoiuǧa şeber bolǧan ǧoi. Täuelsızdıkke qolymyz jetkennen keiın eldı-mekenderımızdıŋ būrynǧy tarihi ataularynyŋ qalpyna keltırıluı - quanyşty jäi. Keiınırek auyldyŋ atymen «Kökterek» audany degen atauǧa ie bolyp, ortalyǧy Bırlık auyly boldy.
Otyzynşy jyldary qazaq elın aştyq jailai bastaǧan kezde Jasūzaq aǧam 13-14 jasta eken. 1930 jyly Keŋes ükımetınıŋ uäkılderı jergılıktı äperbaqan şolaq belsendılermen bırge bai demei, kedei demei şetınen halyqtyŋ soŋǧy laǧyna deiın zorlyqpen tartyp alyp, kolhozǧa bırıktıre bastapty. Sol kezde mynadai bır şumaq öleŋnıŋ eldıŋ arasyna tarap ketkenın aǧam aityp otyratyn:
Stalin kösem, qaidasyŋ?
Belsendı saldy naizasyn.
Soŋǧy laqty tartyp ap,
Asyrdy-au nälet ailasyn!
Bala kezınen etı tırı, pysyqtau kelgen Jasūzaqty 14 jasynda jaŋa qūrylǧan «Költaban» kolhozyna esepşı etıp sailaidy. Maldyŋ bärı kolhozǧa alynyp, auyl tūrǧyndarynyŋ qolynda tıgerge tūiaq qalmai jaǧdaiy künnen künge naşarlai beredı. 1931-1932 jyldyŋ qysynda auylda qalǧan adamdar aştyqqa ūşyrap öle bastaǧan, köbı tamaq ızdep jan-jaqqa qaŋǧyp ketken. Köptegen jas balalar äke-şeşeden aiyrylyp, jetım qalady. Bır üzım nan tauyp jei almai, auyldyŋ şetınde, būtalardyŋ tübınde ısıp-keuıp ölıp jatqan balalardy jerleuge de eşkımnıŋ şamasy kelmeptı. Sol kezde ökımettıŋ tapsyrmasymen auyl-auyldardaǧy jetım balalardy jinap, balalar üiıne (detdom) ötkızu üşın arnaiy jasaq qūrylǧan eken. Bır künı Äulie-Atadan kelgen komissiiaǧa auyldaǧy panasyz qalǧan balalarǧa jol bastap baru üşın auyldyŋ jaǧdaiyn jaqsy bıletın Jasūzaqty qosyp beredı. Aştyqtan būralyp, esterınen tanyp jatqan adamdardyŋ üilerıne komissiia müşelerın alyp barady.
Sonau näubet jyldary şaǧyn ǧana bızdıŋ auylda da adamnyŋ töbe şaşy tık tūratyn nebır sūmdyq oqiǧalar bolǧan, sodan adamnyŋ tūla boiy türşıgetın qaiǧyly oqiǧalardy körgen aǧamnyŋ jan-düniesı qatty küizeledı.
Sonymen, ortalyqtan kelgen komissiiany Jasūzaq bır üige kırgızedı. Ökınışke orai, aǧamnyŋ aitqan äŋgımesınen älgı barǧan üi iesınıŋ aty-jönı esımde qalmapty. Ökımet adamdary üige kırgende orta jastaǧy er adam men basyna oramalyn qymtap tartqan äieldıŋ otyrǧanyn köredı. Olardyŋ bırneşe künnen berı när tatpaǧany bozarǧan türlerınen körınıp tūrdy. Üidıŋ tüpkı būryşynda bıreuı 5 jas, ekınşısı 7 jasar şamasynda boluy kerek, uäkılder tabaldyryqtan attai bergende-aq «ne äkeldıŋder» degendei, üŋıreigen közderımen jalynǧandai bolyp, älsırep jatqan balalar jäuteŋdep qarai bergen. Sol kezde Jasüzaq aǧam aştyqtan äbden älsıregen jas balalardy körıp qatty aiap ketıp, bır sät esın jiia almai sostiyp tūryp qalady.
Komissiia bastyǧy üi iesıne barlyq män-jaidy tüsındırıp:
- Qazır elımızde jaǧdai qiyn bolyp tūr, balalardy aştyqtan qūtqaryp qalu üşın Ükımettıŋ tapsyrmasymen jetım qalǧan balalardy, sonymen qatar asyrauǧa şamasy kelmei aştyqqa ūrynǧan otbasylardyŋ balalaryn da detdomǧa (balalar üiı) ornalastyruǧa jinap jatyrmyz. Sızderdıŋ qazırgı jaǧdailaryŋyzdy körıp türmyz. Sondyqtan, myna ekı balany alyp ketıp, Şu audanynyŋ ortalyǧy Novotroiskı selosyndaǧy balalar üiıne ornalastyramyz, - deidı. Būǧan äke-şeşesı könbeidı... Sol künı uäkılder basqa üilerdı aralap jetım qalǧan balalardy tızımge alyp, 10 şaqty balany alyp ketedı.
Üş-tört kün ötkennen keiın Auyl keŋesınıŋ töraǧasymen bırge Jasūzaq aǧam balalaryn detdomǧa bermei qoiǧan älgı üige qaita barady. Mündai da sūmdyq bolady eken-au! Qaqpaǧy aşyq qazanda bala denesınıŋ qainap jatqanyn körıp, aǧam esınen tanyp qala jazdaidy. Üige kırıp barǧanda üi ielerınıŋ amandasuǧa şamasy kelmei közderı ainalyp, jaqtary sualyp yŋyrsyǧan qalpynda oryndarynan tūra almai jata bergen. Töraǧa men Jasūzaq tūrǧan oryndarynda qaqqan qazyqtai bolyp, sıleiıp tūryp qalady. Säl uaqyttan keiın esterın jiyp, ne ısterın bılmei üiden qalai atyp şyqqanyn özderı de baiqamaidy.
Bır künnen soŋ körşısı olardyŋ üiınen şyǧa almai ölıp qalǧany turaly Auyldyq keŋeske habarlaidy. Aştyqtan opat bolǧan jandardyŋ betın topyraqpen jabuǧa ekı-üş adam barǧan kezde erlı-zaiyptylar jatqan jerınde qatyp qalǧan, büryşta bır balasy ölıp jatyr, qazanda qainaǧan balanyŋ denesı sol qalpynda qalypty. Beişaralardyŋ jeuge de şamasy kelmese kerek. Äbden aşyǧyp, közderı qantalaǧan adamdar aqyl-esınen aiyrylady degen ras eken.
Auyldaǧy ölgen adamdardy jerleitın toptyŋ qūramynda Jasūzaq aǧam da bolypty. Olar ekı-üş künde üilerdı, auyldyŋ köşelerın aralap mäiıtterdı jinap, auyldyŋ şetındegı şūŋqyrlarǧa aparyp köme bergen. Qaza bolǧandardyŋ janazasyn şyǧaryp, mūsylman saltymen jerleuge kımnıŋ älı jetsın.
«Kökterek» auylynyŋ tūrǧyny Meiramkül Mahamadiqyzynyŋ aǧasynan estıgen äŋgımelerı,
«Äulie-Ata öŋırındegı aşarşylyq» kıtabynan
Ūqsas jaŋalyqtar
