بۇل ءتۇن اسا قادىرلى ءتۇن، ويتكەنى اراپ تىلىندەگى «لَيلَةُ القَدر» ءسوزى: «قادىرلى ءتۇن، قۇدىرەتتى ءتۇن، ماڭىزدى ءتۇن» دەگەن ماعىنالاردى بىلدىرەدى. بۇل ءتۇن باسقا تۇندەردەن ورنى ەرەكشە. وزگە تۇندەردە جاسالعان عيباداتتار وعان جەتە المايدى. سوندىقتان اتىنا زاتى ساي «قادىر ءتۇنى» دەپ اتالعان.
بۇل تۇندە جاراتىلىستاردىڭ تاعدىرى بەلگىلەنىپ، كەلەسى قادىر تۇنىنە دەيىنگى بولاتىن (ادامداردىڭ رىزىق نەسىبەلەرى، ءومىر ولشەمدەرى سەكىلدى) ماڭىزدى وقيعالار اللا تاعالا تاراپىنان پەرىشتەلەرىنە ايان بولادى.
رامازان ايى كەلگەندە پايعامبارىمىز (س.ع.س.): «ورازا ايى كەلدى، وندا مىڭ ايدان قايىرلى قادىر ءتۇنى بار. كىمدە-كىم سول ءتۇننىڭ ساۋابىنان قۇر قالسا، بارشا جاقسىلىقتان ماقۇرىم قالماق. ماقۇرىم ادام عانا ونىڭ ساۋابىنان قۇر قالادى»،[1] – دەپ جاقسىلىققا ۇمتىلۋعا شاقىرعان.
قۇلشىلىق ەتىپ ساۋاپقا كەنەلۋگە ەڭ ۇتىمدى ۋاقىت – قادىر ءتۇنى. ال، ەڭ قورقىنىشتى ءتۇن – ادامنىڭ قابىردە بولاتىن ءتۇنى. قادىر ءتۇنىن قۇلشىلىقپەن وتكىزۋ قابىردىڭ جاپ-جارىق بولىپ نۇرلانۋىنا جول اشادى.
قۇران – قادىر تۇنىندە تۇسكەن
«رامازان – ادامدارعا تۋرا جول نۇسقاۋشى، اق پەن قارانى ايىرۋشى، بەكەم تۇتىناتىن جولباسشى رەتىندە قۇران تۇسىرىلە باستاعان اي».[2]
ال، رامازان ايىنىڭ ىشىندەگى قادىر تۇنىندە قۇراننىڭ تۇسكەندىگى جايىندا «قادىر» سۇرەسىنىڭ ءبىرىنشى اياتىندا بىلاي دەلىنگەن: إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ «شىنىمەن دە ءبىز قۇراندى قادىر ءتۇنى تۇسىردىك».
جابىرەيىل جانە باسقا دا پەرىشتەلەر تۇسەتىن ءتۇن.
«سول تۇندە اللانىڭ امىرىمەن بارلىق ءىستى رەتتەۋ ءۇشىن (اسپاننان) پەرىشتەلەر جانە رۋح (جابىرەيىل) تۇسەدى».[3]
بۇل ءتۇنى پەرىشتەلەر ءتۇسىپ، جەر بەتىندە بەرەكە ورنايدى، اللانىڭ كەشىرىمى ءناسىپ بولادى. پەرىشتەلەردىڭ جەر بەتىنە ءتۇسۋى قادىر ءتۇنىنىڭ ماڭىزدىلىعىن بىلدىرەدى. سول ءتۇنى پەرىشتەلەردىڭ كوپ بولاتىنى مىنا حاديستە بىلدىرىلگەن: «قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ جيىرما جەتىنشى نەمەسە جيىرما توعىزىنشى تۇنىنە ساي كەلەدى. بۇل ءتۇنى جەرگە تۇسەتىن پەرىشتەلەردىڭ سانى جەر بەتىندەگى مايدا تاستاردان دا كوپ بولادى»[4].
پەرىشتەلەر مۇسىلمان ۇمبەتىن ارالاپ، قانداي عيبادات جاساعاندارىن، تاڭ نامازىنا دەيىنگى دۇعا-تىلەكتەرىن تىڭداپ، امال داپتەرلەرىنە مول ساۋاپ جازىپ تۇرادى. جاماندىق ازاياتىن، قۇلشىلىق پەن يگى ىستەر كوبەيەتىن ءتۇن.
تىنىشتىق پەن ەسەندىككە بولەنەتىن، توزاق ازابىنان قۇتىلاتىن ءتۇن.
«بۇل تۇندە تاڭ اتقانشا (اللا تاعالانىڭ) سالەمى جالعاسادى»،[5] – دەلىنگەن. قادىر ءتۇنى مىڭ ايدان ارتىق. ەسەپتەسەك، مىڭ اي دەگەنىمىز 83 جىل 4 ايلىق ۋاقىت ەكەن. دەمەك، قادىر تۇنىندەگى قۇلشىلىعىمىز 83 جىلدىق عيباداتتىڭ ساۋابىنا تەڭ بولماق. 95 جىلدىق ادام ءومىرىن الساق، ونىڭ 15 جىلى باليعات جاسى بولىپ سانالادى، سوندا تولىق 80 جىل ءومىر سۇرگەنى. ەندەشە، ادام ومىرىندە ءبىر قادىر تۇنىنە ءدوپ كەلۋ، بۇكىل ءومىرىن قۇلشىلىقپەن وتكىزگەندەي ساۋاپقا كەنەلتەدى.
قاتە، كەمشىلىكتەر، كۇنالار كەشىرىلەدى.
حاديس شارىپتە: «كىمدە-كىم قادىر ءتۇنىن ارتىقشىلىعىنا سەنىپ، اللا تاعالادان ساۋاپ كۇتىپ، قۇلشىلىقپەن وتكىزسە، ونىڭ وتكەن كۇنالارى كەشىرىلەدى»[6]، – دەلىنگەن.
قادىر ءتۇنى بەرەكەلى ءتۇن.
قۇراندا اللا تاعالا: «ءبىز قۇراندى بەرەكەلى تۇندە تۇسىردىك»[7]، – دەيدى.
قادىر ءتۇنى رامازاننىڭ قاي تۇنىنە تۋرا كەلەدى؟
اللا تاعالا بۇل ءومىردى سىناق رەتىندە جاراتقان. سوندىقتان دا ءومىر ىشىنە ءولىمدى، ادامدار اراسىنا اۋليە قۇلدارىن، دۇعانىڭ قابىل بولاتىن ءساتىن جۇما كۇنىنىڭ بەلگىلى ءبىر ۋاقىتىنا جاسىرعان. وسى رەتپەن رامازان ايىنىڭ قاي ءتۇنى قادىر ءتۇنى ەكەنىن دە اشىق بىلدىرمەگەن.
قادىر ءتۇنىنىڭ ناقتى قاي ءتۇن ەكەنىن تەك پايعامبارىمىز (س.ع.س.) عانا بىلگەن. الايدا، ءار ءىستى بەلگىلى ءبىر حيكمەتپەن جاراتاتىن اللا تاعالا پايعامبارىمىزعا (س.ع.س.) ونى ۇمىتتىرعان.
ءابۋ حۇرايرادان جەتكەن حاديستە اللا ەلشىسى (س.ع.س.): «تۇسىمدە قادىر ءتۇنى ماعان ءبىلدىرىلدى. بىراق جاقىندارىمنىڭ بىرەۋى مەنى وياتقاندا، جاڭاعى ۋاقىتتى سول مەزەت ۇمىتىپ قالدىم. ونى رامازاننىڭ سوڭعى ون كۇنىنىڭ ىشىنەن ىزدەڭدەر»، – دەگەن.
يبن اۋزاعي (ر.ا.) جانە سۋفيان يبن ۇياينانىڭ (ر.ا.) ريۋاياتىندا: «انت ەتەمىن، مەن قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ جيىرما جەتىسى ەكەنىن بىلەمىن، ويتكەنى راسۋلۋللا (س.ع.س.) بىزدەرگە سول ءتۇنى ۇيىقتاماۋدى بۇيىرعان»، – دەلىنگەن.
يكريمادان جەتكەن حاديستە يبن ابباس بىلاي دەيدى:«ومار (ر.ا.) ساحابالاردى جانىنا شاقىرىپ قادىر ءتۇنى جايلى سۇرايدى. بارلىعى قادىر ءتۇنى رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇنىندە ەكەندىگىن ايتادى. سوندا يبن ابباس ومارعا:
– مەن قادىر ءتۇنى قاي ءتۇن ەكەندىگىن بىلەمىن، – دەدى. ومار (ر.ا.) قاي ءتۇن ەكەنىن سۇرادى. يبن ابباس:
– سوڭعى ون كۇننىڭ جەتەۋى وتكەندە (27-ءى) نەمەسە جەتەۋى قالعاندا (23-ءى), – دەيدى. ومار:
– سەن مۇنى قايدان ءبىلدىڭ؟ – دەدى. يبن ابباس:
– اللا تاعالا اسپاندى جەتى قابات ەتىپ جاراتتى، جەردى دە جەتى قابات جاراتتى، جەتى كۇندى جاراتتى، عاسىر جەتىدە اينالادى، ادام جەتىدەن جاراتىلدى، جەتى نارسەنى جەيدى، جەتى اعزاسىمەن ساجدە ەتەدى. تاۋاپ جاساۋ جەتى، تاس لاقتىرۋ جەتى. سودان ءبىلدىم، – دەيدى. سوندا ومار:
– سەن ءبىز بىلمەگەندى بىلگەن ەكەنسىڭ، – دەيدى.
جالپى العاندا، بۇل حاديستەر رامازان ايىنىڭ سوڭعى ون كۇنىندە، ونىڭ ىشىندە تاق ساندى كۇندەردە، ءتىپتى ايدىڭ جيىرما جەتىسىندە دەلىنگەن. بۇل دا پەندەنىڭ اللانىڭ رازىلىعىنا جەتكىزەتىن ىستەردى ىستەۋگە، تۇندەردى ىزدەۋگە قىزىقتىرادى. الايدا، مۇسىلماننىڭ تەك وسى كۇنى عانا ساۋاپتى ىستەردى ىستەپ باسقا كۇندەردى بوسقا وتكىزۋ جەتكىلىكتى دەۋگە بولمايدى. سول ءۇشىن دە بۇل ءتۇندى جاسىرىپ قويعان. سوندىقتان مۇسىلمان بارلىق كۇندەرىن وسى قادىر ءتۇنى سەكىلدى ءبىلىپ، ماڭىزدى ساناپ، دۇعا-تىلەكپەن، قۇلشىلىقپەن وتكىزسە، قادىر تۇنىنە دە ءدوپ باسۋى مۇمكىن. اتا-بابالارىمىز «ءار كەلگەندى قىدىر ءبىل، ءار ءتۇنىڭدى قادىر ءبىل» دەگەنىنە ساي رامازاننىڭ بارلىق ءتۇنىن عيباداتپەن وتكىزسەك، قادىر ءتۇنىن وتكىزىپ الماس ەدىك.
قادىر ءتۇنىنىڭ بەلگىسى
ءابۋ يبن كاعب اللا ەلشىسىنەن (س.ع.س.) قادىر ءتۇنىنىڭ بەلگىلەرى جايلى مىناداي دەرەكتەر جەتكىزگەن:
ول ءتۇن تىنىش بولادى. قاتتى ىستىق يا قاتتى سالقىن دا ەمەس. اللا تاعالا كەيبىر ادامدارعا تۇسىندە نەمەسە وڭىندە بىلدىرەدى. سول ءتۇننىڭ نۇرلى ەكەنىن كورەدى. كەيدە جۇرەگىنە وسى قادىر ءتۇنى ەكەندىگى بىلدىرىلەدى. اللا تاعالا بارلىعىن ءبىلۋشى.
ءابۋ ءداۋىت: «قادىر ءتۇنىنىڭ تاڭىندا كۇن شۋاقسىز تۋادى. كوتەرىلگەنگە دەيىن ءبىر تاباق سەكىلدى بولىپ كورىنەدى»، – دەيدى.
قادىر تۇنىندەگى قۇلشىلىقتار
قادىر تۇنىندە جاسالعان دۇعا-تىلەكتەر قابىل بولادى. ابدۋللا يبن وماردىڭ (ر.ا.) ريۋايات ەتكەن حاديسىندە اللا ەلشىسى (س.ع.س.): «مىنا ءتورت ءتۇنى جاسالعان دۇعالار كەرى قايتارىلمايدى. ولار: ەرەجەپ ايىنىڭ العاشقى ءتۇنى، شاعبان ايىنىڭ ورتاسى ء(باراات ءتۇنى), قادىر ءتۇنى جانە ايتتىڭ ءبىرىنشى كۇنى»، – دەگەن.
ايشا (ر.ا.) انامىز پايعامبارىمىزدان (س.ع.س.) قادىر ءتۇنى قالاي دۇعا ەتەمىن دەپ سۇراعاندا اللا ەلشىسى (س.ع.س.): «ۋا، راببىم، سەن، ارينە، كەشىرىمدىسىڭ، جومارتسىڭ. كەشىرىمدى جاقسى كورەسىڭ، مەنى دە كەشىرە گور!»[8] – دەپ دۇعا ەت»، – دەيدى.
اللا تاعالا ادام بالاسىن وزىنە قۇلشىلىق ەتسىن دەپ قانا جاراتقان. ولاي بولسا، مىڭ تۇننەن قايىرلى بۇل تۇندە ءتۇرلى عيبادات جاساپ، ءناپىل ناماز وقىپ، اللاعا جاقىنداتاتىن ءىس جاساعان ابزال.
راسۋلاللا (س.ع.س.): «كىمدە-كىم قادىر ءتۇنىنىڭ ارتىقشىلىعىنا سەنىپ، اللا تاعالادان ساۋاپ كۇتىپ، قۇلشىلىقپەن وتكىزسە، ونىڭ وتكەن كۇنالارى كەشىرىلەدى»، – دەيدى.
قۇران وقۋ، ءوزى ءۇشىن، اكە-شەشەسى ءۇشىن، تۋعان-تۋىستارى مەن بارشا مۇسىلماندار ءۇشىن دۇعا ەتۋ، كۇنالارىنان تاۋبە ەتۋ، ۋاعىز-ناسيحات تىڭداۋ اللا تاعالانىڭ كەشىرىمى مەن مەيىرىمىنە اپارار توتە جول بولماق.
[1] يبن ءماجا، سيام، 1634.
[2] «باقارا» سۇرەسى، 185-ايات.
[3] «قادىر» سۇرەسى، 4-ايات.
[4] احماد، 10316.
[5] «قادىر سۇرەسى، 5-ايات.
[6] بۇحاري، مۋسليم.
[7] «دۋحان» سۇرەسى، 3-ايات.
[8] تيرميزي
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
