جۋرناليست، ارداگەر دارىگەر نۇرلىباي قوشامانۇلى قازاقستانعا كىرىپ جاتقان قىتاي ەكسپانسياسىنا الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ جاتىر. بۇل ويىن قوعام بەلسەندىسى facebook جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا جازبا ارقىلى جەتكىزدى.
ونىڭ پىكىرىنشە، ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنە اسىرەسە قازاقستانعا تولىقتاي قىتايلانۋ قاۋپى ءتونىپ تۇر. وسىنى بىلەتىن ەل ۇكىمەتى سانالى تۇردە ءوز حالقىن قىتايلاندىرۋعا مۇمكىندىك بەرۋدە. بۇنى ۇتىمدى پايدالانعان قىتاي ۇكىمەتى ينۆەستيتسيا جانە تەحنولوگيا دەگەن جەلەۋمەن ەلىمىزدى ەكونوميكالىق تۇرعىدان ەكسپانسيالاۋعا مىقتاپ كىرىسكەن.
«The Financial Times رەداكتسياسىنىڭ جۋرناليستىك زەرتتەۋىنە وراي، دەپارتامەنت 2014 جىلدان بەرى الەمدەگى قىتايدىڭ مۇددەسىن قورعايتىن ازاماتتاردىڭ بارلىعىن بىرىكتىرۋ پروتسەسىن جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. بۇل – قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ باسشىسى سي ءتسزينپيننىڭ (Xi Jinping) ارنايى تاپسىرماسى.
دەموگرافيالىق ەكسپانسيا قالاي جۇرەدى؟
شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى قىتايلانىپ جاتىر. قىتايدىڭ تەڭىز جاعالاۋىنداعى قۇجىناعان حالقى ناپاقالارىن تابۋ ءۇشىن كورشى ەلدەرگە بىرتىندەپ اعىلعان بولاتىن. ولار قوعامدىق ۇيىمدارى ارقىلى بىرىكتى جانە ۇتىمدى تۇردە ورنالاسا باستادى. وسىلايشا ەكونوميكاسى مىقتى توپ بولىپ قالىپتاسىپ، بىرتىندەپ كوبەيىپ، مەملەكەتتىڭ ساياساتىنا ارالاستى. ماسەلەن، تايلاندتا (پرەمەر ءمينيسترى قىتاي), مالايزيادا، يندونەزيادا، فيليپپيندە، ۆەتنامدا حالىق سانىنىڭ 20-40%-ى. ال مالايزيادا، سينگاپۋردا ولكە حالقىنىڭ 80%-نان استامى قىتاي بولدى. مالاي بيلىگى بۇل ءۇردىستى توقتاتۋ ءۇشىن سينگاپۋردى كۇشتەپ، ەل قۇرامىنان شىعارىپ جىبەردى. قازىر مالايزيا، پاكىستان قاتارلى ەلدەر وسى سەبەپتى قىتايدىڭ «ءبىر جول – ءبىر بەلدەۋ» باعدارلاماسىنان باس تارتىپ جاتىر»، - دەپ جازدى ول.
سونداي-اق قوعام بەلسەندىسى مۇنداي قاۋىپتىڭ قازاقستاندى دا اينالىپ وتپەيتىنىن ەسكەرتتى.
«كەلەسى كەزەكتە ورتا ازيا مەملەكەتتەرىن قىتايلاندىرۋ تۇر. سونىڭ ىشىندە قازاقستانعا باعىتتالعان ەكونوميكالىق ەكسپانسيالىق جوسپار ەرەكشە. قىتاي ءوندىرىسىن ءابسوليۋتتى ەتۋ. قحر-نىڭ قازاقستانعا دەگەن ىقپالى ەكونوميكالىق مۇددەلەردىڭ ىلگەرىلەۋىمەن بايلانىستى. قىتايدىڭ ءتۇپ كوزدەگەنى ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق جوبالارى ارقىلى قازاقستاندى سەرىكتەس ەل رەتىندە «جۇمساق ۇمتىلۋ» جولىمەن وتارلاۋ. بۇل تۋرالى ولار وزدەرىنىڭ ىشكى اقپارات قۇرالدارىندا اشىق جازۋدا...
وسىنىڭ بارلىعىن قازاقتىڭ قازىرگى ساتقىن بيلىگى: «شوس بىرلەستىگىنە كىرۋىمىز، الەمدىك جانە ايماقتىق قاۋىپسىزدىككە ءتونۋى مۇمكىن قاتەرگە بىرلەسىپ كۇرەسۋ جولىنداعى ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ ءىرى جەتىستىگى، ءوزارا تۇسىنىستىك، ىنتىماقتاستىق «ءبىر جول – ءبىر بەلدەۋ» باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىپ جاتقان كوپ جاقتى ساياساتىنىڭ جەمىسى»، - دەگەن ۇلكەن سوزدەرمەن بۇركەمەلەۋدە»، - دەپ اتاپ وتكەن ول قازاق بيلىگىنىڭ بەيبىت تۇردە قىتايلاندىرۋعا جول اشىپ بەرىپ وتىرعانىنا الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن.
«ءبىز دە تاياۋ بولاشاقتا شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرىنىڭ كەبىن كيەمىز. ويلان قازاق!!!», - دەيدى ول.
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
