قازاقستان اقش-تىڭ ىقپالىنا وتەدى مە؟
21-ءشى عاسىر اقش پەن قىتايدىڭ گەوساياسي تارتىسىنىڭ ورشىگەن عاسىرى بولعالى تۇر دەپ باتىستىڭ ساياسي ساراپشىلارى ويلارىن ءبىلدىرىپ جاتىر. اسىرەسە ورتا ازيادا اقش-تىڭ ىقپالى ارتاتىنىن دالەلدەپ باعۋدا. اقش 21-ءشى عاسىردا رەسەيدەن ەمەس، قىتايدان قاۋىپتەنەدى. اقش-تاعى سايلاۋدان كەيىن اقش-تىڭ تاعىنا قىتايشىل بايدەن كەلدى، ول قىتايعا جۇمساق بولادى دەگەن ساياسي ساراپتامالار عۇمىرسىز ەكەنىن كورسەتىپ جاتىر. كوپ ۇزاماي-اق اقش باستاعان ناتو ەلدەرى قىتايدى دا، رەسەيدى دە، تۇركيانى دا، يراندى دا سانكتسيانىڭ استىنا الدى.
بۇگىنگى كۇنى اقش-تىڭ پرەزيدەنت اكىشىلىگىنە تىكەلەي ۇسىنىس ايتىپ وتىرعان ساياساتكەرلەر مەن ساياساتتانۋشىلار دا قاراسىن كورسەتىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى اقش-تىڭ ساياساتتانۋشىسى - كامران بوحاري. تىكەلەي بايدەنگە ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ ىشىندە اقش-تىڭ گەوساياسي ىقپالىن ارتتىرۋ ءۇشىن قىتاي مەن رەسەيگە قارسى كوپ ۆەكتورلى ساياساتتا ىڭعايلى ەل - قازاقستان دەپ اتاپتى.
قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتا يادرولىق قارۋ قولدانۋعا قارسى بولۋى، يادرولىق قارۋدى جويۋ مەن بولدىرماۋداعى ۇستانىمى، سونىمەن قاتار رەسەيمەن دە، قىتايمەن دە جان-جاقتى ساياسي-ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناسى اقش-تىق ساياساتتانۋشىنىڭ تىلىنە تيەك بولىپتى. قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ساياسي پوزيتسياسى مەن ديپلوماتيالىق ۇستانىمى اقش ءۇشىن دە ءتيىمدى دەپ ساناعان. بۇل ورتالىق ازيادا ساياسي تۇراقسىزدىق بولعانىمەن، ساياسي تەكەتىرەس پەن سوعىستىڭ تۇتانىپ كەتپەۋىنە دە ىقپالى بولماق دەپتى ساياساتتانۋشى. ونىمەن قوسا، قازاقستاننىڭ سيريا سوعىسى مەن اۋعانستان سوعىسىندا تاراپتاردى كەلىسسوزدەرگە شاقىرعانى، يراننىڭ يادرولىق قارۋ شىعارعانىنا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ الدىندا تەرىس كوزقاراستا ەكەندىگى تىلگە تيەك ەتىلگەن. بۇل پوزيتسيا بولاشاقتا قازاقستان ءۇشىن ءتيىمدى ساياسي فاكتور بولىپ قالادى دەيدى ساياساتتانۋشى.
ورتالىق ازيا الەمدەگى اقش-تىڭ ىقپالى ەڭ از جۇرەتىن ايماق بولىپ سانالىپ كەلگەن. اقش-تىڭ ەندىگى گەوساياسي قادامدارى دا وسى ورتالىق ازيا تەرريتورياسىندا باستالماق. سەبەبى، قىتاي شىعىس ەۋروپا مەن تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ ءبارىن ءوزىنىڭ ەكونوميكالىق ىقپالىنا كىرگىزىپ بارادى. قىتايدىڭ ء"بىر جول - ءبىر بەلدەۋ" ستراتەگيالىق عاسىرلىق جوباسى اقش-قا ناعىز كونكۋرەنت بولارلىق جوسپار. سوندىقتان دا اقش ءوزىنىڭ ساياسي سەرىكتەستەرىمەن قىتايعا قارسى الىپ جوبانى تريلليونداعان دوللار قاراجاتپەن ىسكە قوسقالى جاتىر. بۇل جوبا ارقىلى ورتالىق ازيانىڭ بارلىق ەلىن ىقپالىندا ۇستاماق. بايدەن اكىمشىلىگى ورتالىق ازياعا تىكەلەي ءوز وكىلىن قويىپ، قارجىلاي كومەكتىڭ ءبارىن جاماساق دەيدى ساياساتتانۋشى كامران بوحاري.
بۇل رەتتە "ورتالىق ازيا نەمەسە اقش" (C5+1) فورۋمىنىڭ دا پەرسپەكتيۆاسى ايتىلىپتى. C5+1 جوباسى ۆاشينگتوننىڭ ماسكەۋ مەن پەكينگە قازاقستان، وزبەكستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، تۇركىمەنستان ارقىلى گەوساياسي تارتىسقا ءتۇسۋ ءۇشىن 2015 جىلى قۇرىلعان ستراتەگيالىق جوسپارى. اقش ەندى C5+1 ارقىلى ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگيالىق جوسپارىن ورتالىق ازيادا ىسكە اسىرماق. سول ءۇشىن قازاقستان ورتالىق ازياداعى نەگىزگى فۋنكتسيانى اتقارۋعا لايىقتى ەل. اقش ءۇشىن وسى تەرريتورياداعى ىقپالدى ەل بولىپ وتىر ساياساتتانۋشىنىڭ پىكىرىنشە.
الەمدە ءدال قازىر اقش، رەسەي، قىتاي، تۇركيانىڭ ورتالىق ازيا ەلدەرى ءۇشىن گەوساياسي تارتىسى باستالدى. كەشەگى ونلاين كەزدەسۋدەگى ەردوعاننىڭ ۇستانىمى دا تۇركيانىڭ گەوساياسي امبيتسياسىن انىق كورسەتىپ وتىر. ءتورت تاراپتىڭ تارتىسىندا قازاقستان قاي تاراپقا بولسا دا بىرجاقتى اۋىپ كەتپەي، ءوزىنىڭ ساياسي ۇستانىمىن، پوزيتسياسىن، مۇددەسىن قورعاي وتىرىپ، جەتى رەت ولشەپ ءبىر رەت كەسكەنى دۇرىس.
بۇل گەوساياسي تارتىستا قازاقستان ءوزىنىڭ مۇددەسىن العا قويىپ، ەشبىرىمەن كيكىلجىڭگە بارماعانى ءجون دەپ ويلايمىن. سەبەبى، اتالعان ەلدەر سياقتى ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك ءال-اۋقاتىمىز دا، قورعانىس سالامىز دا قانداي دا بولسىن تەكەتىرەسكە توتەپ بەرە المايدى. ءبىزدىڭ جاعدايدا قانداي دا ءبىر كۇشتىڭ ىقپالىنا كىرىپ كەتۋ دۇرىس ناتيجەگە الىپ كەلمەيدى.
بەكبولات قارجان،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
