Qazaqstan AQSh-tyń yqpalyna ótedi me?
21-shi ǵasyr AQSh pen Qytaıdyń geosaıası tartysynyń órshigen ǵasyry bolǵaly tur dep batystyń saıası sarapshylary oılaryn bildirip jatyr. Ásirese Orta Azııada AQSh-tyń yqpaly artatynyn dáleldep baǵýda. AQSh 21-shi ǵasyrda Reseıden emes, Qytaıdan qaýiptenedi. AQSh-taǵy saılaýdan keıin AQSh-tyń taǵyna qytaıshyl Baıden keldi, ol Qytaıǵa jumsaq bolady degen saıası saraptamalar ǵumyrsyz ekenin kórsetip jatyr. Kóp uzamaı-aq AQSh bastaǵan NATO elderi Qytaıdy da, Reseıdi de, Túrkııany da, Irandy da sankııanyń astyna aldy.
Búgingi kúni AQSh-tyń prezıdent ákishiligine tikeleı usynys aıtyp otyrǵan saıasatkerler men saıasattanýshylar da qarasyn kórsetip jatyr. Sonyń biri AQSh-tyń saıasattanýshysy - Kamran Boharı. Tikeleı Baıdenge Ortalyq Azııa elderiniń ishinde AQSh-tyń geosaıası yqpalyn arttyrý úshin Qytaı men Reseıge qarsy kóp vektorly saıasatta yńǵaıly el - Qazaqstan dep atapty.
Qazaqstannyń syrtqy saıasatta ıadrolyq qarý qoldanýǵa qarsy bolýy, ıadrolyq qarýdy joıý men boldyrmaýdaǵy ustanymy, sonymen qatar Reseımen de, Qytaımen de jan-jaqty saıası-dıplomatııalyq qarym-qatynasy AQSh-tyq saıasattanýshynyń tiline tıek bolypty. Qazaqstannyń syrtqy saıasattaǵy saıası pozıııasy men dıplomatııalyq ustanymy AQSh úshin de tıimdi dep sanaǵan. Bul Ortalyq Azııada saıası turaqsyzdyq bolǵanymen, saıası teketires pen soǵystyń tutanyp ketpeýine de yqpaly bolmaq depti saıasattanýshy. Onymen qosa, Qazaqstannyń Sırııa soǵysy men Aýǵanstan soǵysynda taraptardy kelissózderge shaqyrǵany, Irannyń ıadrolyq qarý shyǵarǵanyna halyqaralyq qaýymdastyqtyń aldynda teris kózqarasta ekendigi tilge tıek etilgen. Bul pozıııa bolashaqta Qazaqstan úshin tıimdi saıası faktor bolyp qalady deıdi saıasattanýshy.
Ortalyq Azııa álemdegi AQSh-tyń yqpaly eń az júretin aımaq bolyp sanalyp kelgen. AQSh-tyń endigi geosaıası qadamdary da osy Ortalyq Azııa terrıtorııasynda bastalmaq. Sebebi, Qytaı Shyǵys Eýropa men Taıaý Shyǵys elderiniń bárin óziniń ekonomıkalyq yqpalyna kirgizip barady. Qytaıdyń "Bir jol - bir beldeý" strategııalyq ǵasyrlyq jobasy AQSh-qa naǵyz konkýrent bolarlyq jospar. Sondyqtan da AQSh óziniń saıası seriktesterimen Qytaıǵa qarsy alyp jobany trıllıondaǵan dollar qarajatpen iske qosqaly jatyr. Bul joba arqyly Ortalyq Azııanyń barlyq elin yqpalynda ustamaq. Baıden ákimshiligi Ortalyq Azııaǵa tikeleı óz ókilin qoıyp, qarjylaı kómektiń bárin jamasaq deıdi saıasattanýshy Kamran Boharı.
Bul rette "Ortalyq Azııa nemese AQSh" (C5+1) forýmynyń da perspektıvasy aıtylypty. C5+1 jobasy Vashıngtonnyń Máskeý men Pekınge Qazaqstan, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Tájikstan, Túrkimenstan arqyly geosaıası tartysqa túsý úshin 2015 jyly qurylǵan strategııalyq jospary. AQSh endi C5+1 arqyly uzaq merzimdi strategııalyq josparyn Ortalyq Azııada iske asyrmaq. Sol úshin Qazaqstan Ortalyq Azııadaǵy negizgi fýnkııany atqarýǵa laıyqty el. AQSh úshin osy terrıtorııadaǵy yqpaldy el bolyp otyr saıasattanýshynyń pikirinshe.
Álemde dál qazir AQSh, Reseı, Qytaı, Túrkııanyń Ortalyq Azııa elderi úshin geosaıası tartysy bastaldy. Keshegi onlaın kezdesýdegi Erdoǵannyń ustanymy da Túrkııanyń geosaıası ambıııasyn anyq kórsetip otyr. Tórt taraptyń tartysynda Qazaqstan qaı tarapqa bolsa da birjaqty aýyp ketpeı, óziniń saıası ustanymyn, pozıııasyn, múddesin qorǵaı otyryp, jeti ret ólshep bir ret keskeni durys.
Bul geosaıası tartysta Qazaqstan óziniń múddesin alǵa qoıyp, eshbirimen kıkiljińge barmaǵany jón dep oılaımyn. Sebebi, atalǵan elder sııaqty bizdiń áleýmettik ál-aýqatymyz da, qorǵanys salamyz da qandaı da bolsyn teketireske tótep bere almaıdy. Bizdiń jaǵdaıda qandaı da bir kúshtiń yqpalyna kirip ketý durys nátıjege alyp kelmeıdi.
Bekbolat QARJAN,
"Adyrna" ulttyq portaly
