Qazaqstannyń burynǵy densaýlyq saqtaý mınıstri, medıına ǵylymdarynyń doktory 66 jastaǵy Jaqsylyq Dosqalıev koronavırýsqa qarsy vakına adamdy ınfekııadan 97%-ke deıin qorǵaıdy dep sanaıdy. Al qazaqstandyqtardyń basym bóligi vakına saldyrǵannan keıin medıınalyq betperde men shekteý sharalary qajet bolmaıtynyn aıtty.
Sondaı-aq maman Sputnik Qazaqstan tilshisine bergen suqbatynda adamnyń densaýlyǵy úshin qajet birneshe keńes berdi.
"Qazir búkil álemde koronavırýs pandemııasy órship tur. Onyń ishinde Qazaqstan da bar. Keıingi kezde naýqastardyń sany azaıyp jatqany qýantady. Memleket qabyldap jatqan sharalar nátıje berýde. Al jekelegen adamdarǵa keler bolsaq, koronavırýstan ǵana emes, basqa da aýrýdan ada bolý úshin birneshe qarapaıym shara qabyldaǵan jón", - dep bastady áńgimesin Dosqalıev.
Birinshi – jeke gıgıenany saqtaý
Árbir adam jeke gıgıenany saqtaýy qajet. Al jeke gıgıena degen – tazalyqty saqtaý, aǵzany taza ustaý.
Ekinshi – durys tamaqtaný
Bireý kúnine úsh ret, bireý tórt ret tamaqtanýy múmkin. Mamannyń aıtýynsha, qansha ret tamaqtansa da, astyń quramynda paıdaly zattar bolǵany jón.
"Adam eń birinshi aqýyzdy kerekti mólsherde jeý kerek. Ol – et, sút, balyq, etten jasalǵan taǵam. Sonymen qatar qysta kókónis pen jemister jegen jón", - dedi ol.
Úshinshisi – durys uıyqtaý
Dosqalıevtiń sózinshe, uıqynyń uzaqtyǵy táýligine segiz saǵattan kem bolmaýy qajet.
"Qazir segiz saǵattan kem uıyqtamaımyn. Jas kezimizde uıqy az boldy. Hırýrg bolǵan soń kezekshilik kezinde uıqy durys bolmaıdy. Tún uıqy tórt bólinedi. Qazir men zeınettemin. Ýaqytym bar", - deıdi ol.
Tórtinshisi – temeki shekpeý, ishimdikke salynbaý
"Temeki tartpaý qajet, muny asa mańyzdy dep sanaımyn. Sebebi ol adamnyń densaýlyǵyna zııan. Sonymen qatar adam ishimdikke salynbaýy kerek. Múldem bas tartý qajet dep aıtpaımyn, sebebi ol múmkin emes", - deıdi Dosqalıev.
Besinshisi – mólsherden tys qyzdyrynbaý
"Bul jerde áńgime jazǵy ýaqyttaǵy kúnge qyzdyryný týraly bolyp otyr. Adamdar tez qyzdyrynamyn dep kúnnen mólsherden tys ýltrakúlgin sáýle alady. Olaı bolmaýy qajet", - deıdi ol.
Aıtýynsha, saýna, monsha sekildi jerlerde de shekten tys qyzdyrynýǵa bolmaıdy.
Altynshy – denege fızıkalyq salmaq túsirý
Ár adam salaýatty ómir saltyn ustanýy kerek. Ol jaıaý júrý bolýy da múmkin, mindetti túrde aýyr jattyǵý jasaýdyń qajeti joq. Jastarǵa ne istese de jarasady, al 60 jastan asqan kisilerge jaıaý júrý de jaraıdy.
"Astanada qar jıi jaýady. Jeke úıde turǵan soń ózim dalaǵa shyǵyp sol qardy kúreımin. Qysta senbi-jeksenbi kúnderi mindetti túrde qarda júrýge arnalǵan kólikpen serýendeımin. Keıingi kezde skandınav júrisi sánge aınaldy, onyń da paıdasy bar", - deıdi Dosqalıev.
Jetinshi – aýrýdyń aldyn alý
"Bul – profılaktıka. Hırýrg bolǵandyqtan, jylyna eki ret tekserýden ótemin. V, S gepatıti, VICh-ke tekserilemin. Jylyna bir ret flıýorografııa, elektrokardıografııadan ótemin. Bul – qalyptasqan nárse. Medıına salasyna baılanysty bolǵan soń munyń bári stýdenttik kezden bastaldy", - deıdi Dosqalıev.
Aıtýynsha, aýrý asqynǵan kezde ǵana emes, aldyn ala tekserýden ótip turǵan durys.
Segizinshi – vakına salý
Dosqalıevtiń aıtýynsha, tumaýdyń órshıtin kezeńinde vakına saldyrý qajet. Bul COVID-19 ınfekııasyna da qatysty.
"Qazir koronavırýstan qorǵanýdyń basqa amaly joq. Basqa jaǵdaıdyń bárinde ınfekııa juqtyrý qaýpi joǵary bolady. Ókinishke qaraı, bul aýrýǵa qazir dáriler joq. Koronavırýstan 97%-ke jýyq qorǵaıtyn – vakına. Odan basqa joly joq. Reseıdiń "Spýtnık V" vakınasynyń sapasy óte joǵary. Qazir ózimizdiń de vakına ázirlenip jatyr", - deıdi professor.
Dosqalıev óziniń koronavırýsqa qarsy vakına saldyratynyn aıtty. Ol 40 jyldan astam ýaqyttan beri qyrkúıekte tumaýǵa qarsy vakına saldyratynyn, sonyń arqasynda tósek tartyp jatpaǵanyn alǵa tartty.
"Tumaýmen aýyrǵan adam emespin. Keıde salqyndap, túshkirip, jóteletin kezder bolady. Onyń ózi kóp bolsa eki kúnge sozylady. Tumaý boldym dep tósek tartyp jatqan emespin", - deıdi ol.
Aıtýynsha, eger Qazaqstan halqynyń 70%-i vakına saldyratyn bolsa, betperde taǵýdyń da qajeti joq. Alaıda koronavırýs áli biraz ýaqyt adammen birge ómir súredi.
"Ondaı jaǵdaıda ujymdyq ımmýnıtet qalyptasady. Sodan keıin qazir qabyldanyp jatqan sharalar da qajet bolmaı qalady. Koronavırýs adammen biraz ýaqyt ómir súredi. Tabıǵı sheshek aýrýy ınfekııasymen álem 150 jyldaı kúresti. Qazir Qazaqstanda oǵan qarsy vakına salynbaıdy, bul ınfekııanyń joıylǵanyn bildiredi. Ol kezde qazirgideı úzdik tehnologııalar bolǵan joq. Osyǵan baılanysty koronavırýs 150 jylǵa sozylmaıdy dep oılaımyn, alaıda bizden ketip qalmaıdy", - deıdi Dosqalıev.
Toǵyzynshy – oqshaýlaný jáne kóp adam jınalatyn jerge barmaý
"Koronavırýstan qorǵanýdyń eń jeńil joly – ár adamnyń oqshaýlanýy. Úlken toı, adam kóp jınalǵan jerge asa qatty qajet bolmasa barmaǵan jón. Adam bolǵan soń dúkenge, dárihanaǵa barady. Al ol kezde betperdeni taǵý kerek. Sodan keıin qolyn jýyp turýy kerek. Barlyǵy adamnyń aǵzasyna qol arqyly barady. Adam bárin qol arqyly jasaıdy. Tamaqty da, etikti de qolmen ustaıdy. Adamnyń eń kóp jumys isteıtin múshesi – qol", - deıdi Dosqalıev.
Aıtýynsha, ózi de keı jumystardy qashyqtan istep jatyr. Arasynda emhanalarǵa keńes suraý berý úshin barady. Mundaı kezde de barlyq qorǵaný sharalaryn saqtaıdy. Al basqa ýaqytta úıinde bolady.
Onynshy – aýrýdyń bári júıkeden
"Adamnyń jasy ulǵaıǵan saıyn adam tamyrlary tarylady. Denedegi tinderge qan jetkizý úshin júrek qarqyndy qysqarady. Al júrektiń qarqyndy qysqarýy qan qysymynyń kóterilýine ákeledi. Eger adam meniń buǵan deıin aıtqan keńesterimdi oryndaıtyn bolsa, gıpertonııa aýrýy keıinirek paıda bolady", - deıdi Dosqalıev.
Mende qan qasymynyń kóterilýi bar. Ol qyzmet baby boıynsha paıda boldy. Sebebi jumysta kúızelis, júıkege áser etetin sátter jıi boldy. Al aýrýdyń bári júıkeden keledi, deıdi ol.
Mamannyń aıtýynsha, medıına adamǵa tek 30% kómek beredi. Qalǵan 70% ár adamnyń óz qolynda. Eger osy atalǵan keńesterdi saqtasa, aýrý biraz ýaqyt jolamaıdy.
