31 جەلتوقسان جاقىنداعان سايىن قوعامدا جىل سايىن «جاڭا جىلدى تويلاۋ دۇرىس پا؟» دەگەن سۇراق تۋىنداۋى داستۇرگە اينالدى. بيىل دا بۇل سۇراققا ءبىراز ادام باس قاتىرعانى ءمالىم. ءبىرى «قاجەتى جوق» دەسە، ەندى ءبىرى «جاڭا جىلدى تويلاۋ كەرەك» دەيدى. نەگىزىنەن بۇل سۇراقتىڭ پايدا بولۋى دا بەكەر ەمەس.
ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، ىرگەمىزدى بەكىتىپ، وشكەنىمىز جانىپ، ءوز دۇنيەلەرىمىزگە قايتا قول جەتكىزە باستادىق. سونىڭ ءبىرى كەڭەس داۋىرىندە الىستاپ كەتكەن ءدىني سەنىمىمىزدى قايتا بەكىتتىك. مىنە، وسى تۇستا 31 جەلتوقسان وزگە ءدىن وكىلدەرىنىڭ نانىم-سەنىمىنە نەگىزدەلگەن مەيرام دەگەن تۇسىنىك پايدا بولىپ، جاڭا جىل مەرەكەسىن تويلاۋعا قارسى توپ باس كوتەردى. وسىعان قاتىستى Islam.kz سايتىندا «جاڭا جىلدى تويلاۋ كەرەك پە؟» دەگەن سۇراققا ءدىني تۇرعىدان جاۋاپ بەرىلىپتى. نازارلارىڭىزعا سول سۇراق-جاۋاپتى وزگەرىسسىز بەرىپ وتىرمىز. پىكىر قوسىڭىز، ءسىز قالاي ويلايسىز؟
- سۇراق: سالەمەتسىز بە! جاڭا جىل مەرەكەسىن تويلاۋ كۇنا ما؟
- سۇراق: اسسالامۋعالەيكۋم ۋا راحماتۋللاھي ۋا باراكاتۋھ! ءۇي-ءىشى مىنا جاڭا جىل مەيرامىن داستارحان جايىپ كۇتەدى. ناماز وقيتىن بولسام كەتىپ قالۋىم كەرەك پە؟ بىراق داستارحاندا ءبارى حالال، ىشىمدىك جوق.
ۋاعالەيكۋمۋسسالام ءۋا راحماتۋللاھي ءۋا باراكاتۋھ!
قۇرمەتتى مۇسىلمان، جاڭا جىل مەيرامىن اتاپ ءوتۋ جانە تويلاۋ دىنىمىزدە دە، ءبىزدىڭ قازاق داستۇرىندە دە بولماعان ءۇردىس ەكەندىگى ءمالىم. جاڭا جىل تويلاۋ ءۇردىسى باتىس مادەنيەتىنەن كىرىپتار ەتىلگەندىگى دە بارشاعا بەلگىلى. سول سەبەپتى، ءمۇمىن-مۇسىلمان ادامنىڭ جاڭا جىل مەيرامىن اتاپ ءوتۋىن بۇگىندە كوپشىلىك ءدىن ماماندارى قۇپ كورمەيدى. ويتكەنى، جاڭا جىل تويلاۋ اللا ەلشىسىنىڭ (عالەيھيس ءسالام): «كىم ءبىر قاۋىمعا ۇقساسا، ول سولاردان» دەگەن[1] ۇلاعاتتى سوزىنە قايشى.
اتالمىش ءحاديستىڭ استارىنا ۇڭىلەر بولساق، پايعامبارىمىز (عالەيھيس ءسالام) اتالمىش حاديس شاريفىندە بىزدەرگە: «مۇسىلمان ەمەستەردىڭ مادەنيەتى مەن سالت-ءداستۇرىن الار بولساڭدار، بارا-بارا سولارعا ۇقساپ، مۇسىلمانشىلىقتى ۇمىتىپ كەتەسىڭدەر» دەگەن ەسكەرتۋى جاتىر. سولاي دا بولعانى وتىرىك ەمەس. قازىر ءبىز ەۆروپا مادەنيەتىنىڭ كوپشىلىگىن بويىمىزعا سىڭىردىك. ولاردىڭ جاقسى جاعىن عانا ەمەس، جامان جاقتارىن دا الدىق. اراق ىشۋدەن باستاپ، جىنىس اۋىستىرۋعا شەيىن جەتكەنىمىز جاسىرىن ەمەس. ال مۇسىلمانشىلىق قۇندىلىقتارىمەن ساناسىپ جاتقان «مۇسىلماندار» كەم دە كەم. بۇل – جوعارىدا اللا ەلشىسىنىڭ (عالەيھيس ءسالام) «كىم ءبىر قاۋىمعا ۇقساسا، ول سولاردان» دەگەن ەسكەرتپەسىنىڭ انىق كورىنىسى دەۋگە بولادى.
بىراق، مىنا نارسەنى دە ۇمىتپاۋ كەرەك: ءبىزدىڭ قوعامدا كوپشىلىگى مۇسىلمان بولعانىمەن، ءبىرازى دىننەن ۇزاق، ءارى ولاردىڭ ءدىني مالىمەتتەرى از. سوندىقتان دا، تۋعان-تۋىس پەن جورا-جولداستاردىڭ اراسىندا جاڭا جىلدى تويلاپ، ونى اتاپ ءوتىپ جاتاتىندارى كەزدەسۋى مۇمكىن. ەندى ولارعا «جاڭا جىل تويلاۋ حارام» دەپ توتەسىنەن ايتساق، «ءبارىن حارام دەيسىڭدەر، ءبارىن بولمايدى دەيسىڭدەر، سوندا نە بولادى؟» دەپ ءدىندى بەينەبىر مەشىتتە عانا ءومىر ءسۇرۋ كەرەك سياقتى كورۋى عاجاپ ەمەس. سوندىقتان دا، پايعامبارىمىز (عالەيھيس ءسالاتۋ ءۋا ءساللام) يسلامنىڭ العاشقى كەزەڭىندە كوپ نارسەنى بىردەن تىيمادى. حالىققا يسلام قۇندىلىقتارىن ءجاي-ءجاي، كەزەڭ-كەزەڭىمەن ۇيرەتىپ وتىردى. جاڭا جىل تويلاۋدى دا استە-استە، دانالىقپەن، ءارى ادەپپەن تىيىپ وتىرعان ابزال.
ەندى، ەكىنشى ساۋالىڭىزعا كەلەر بولساق: ءۇي ءىشىڭىز جاڭا جىلعا وراي داستارحان جايىپ، اس قويىپ جاتسا، ودان ىشپەي بەزىپ كەتۋ كەرەك دەي المايمىز. داستارحانعا قويىلعان اس ادال بولسا، ءارى شاراپ قويىلماسا، ول داستارحاننان اس ءىشۋدىڭ اعاتتىعى جوق. ريۋاياتتارعا قاراعاندا ساحابالار ءدىنى بوتەندەردىڭ مەيرامدارىنا وراي ۇسىنعان دىنىمىزدە ادال سانالاتىن استى جەيتىن بولعان. وعان قاتىستى يسلامي ادەبيەتتەردە بىرنەشە ريۋاياتتى كەزدەستىرۋگە بولادى. مىسالى «ءسيارۋ ءالامۋن ءنۇبالا» اتتى كىتاپتا، يمام اعزامنىڭ نەمەرەسى يسمايل يبن حاممادتىڭ ريۋاياتى كەزدەسەدى. ول ريۋاياتتا ابۋ حانيفانىڭ اتاسى نۇامان يبن ءمارزۇماننىڭ ازىرەتى اليگە ءدال ناۋرىز كۇنى «ءفالۋزاج» دەلىنگەن تاعام تارتۋ ەتكەنىن يسمايل يبن حامماد ايتىپ وتەدى. سول استى جەگەننەن كەيىن ازىرەتى ءالي «نورزونا كل يوم », ياعني، «ءار كۇنى بىزگە ناۋرىز جاساپ تۇر» دەپ ايتقاندىعى سول ريۋاياتتا كەلتىرىلەدى.
سونداي-اق، يبن ءابۋ ءشايبانىڭ «ءال-مۋسانناف» اتتى ريۋاياتتار كىتابىندا دا ايشا انامىزدان (ر.ا) ءبىر ايەل كەلىپ: «ءبىزدىڭ قول استىمىزدا ءماجۋسي دىنىندەگىلەر بار. ولاردىڭ ءوز مەيرامدارى بولىپ تۇرادى. سول مەيرامدارىندا بىزگە سىيلىقتار بەرىپ جاتادى» - دەپ سۇرايدى. سوندا ايشا انامىز: «سول كۇنگە ارناپ سويىلعان ەتتەن جەمەڭدەر. بىراق اعاشتارىنان جەڭدەر», - دەپ ەسكەرتكەن ەكەن.
ايشا انامىزدىڭ «سول كۇنگە ارناپ سويىلعان ەتتەن جەمەڭدەر» دەۋىنىڭ ءمانى – ءماجۋسي دىنىندەگىلەر مالدى وزدەرىنىڭ قۇدايلارىنا ارناپ سويادى، ءارى ءماجۋسي ءدىنى «ءاھلي كيتاپتان» سانالماعاندىقتان، ولاردىڭ سويعان مالدارىنىڭ ەتى مۇسىلماندار ءۇشىن ادال ەمەس. ال «اعاشتارىنان جەڭدەر» دەۋىنىڭ ماعىناسى – اكەلگەن جەمىس-جيدەكتەرىن جەي بەرىڭدەر دەگەندى بىلدىرمەك.
سونداي-اق، اتالمىش حاديس كىتابىندا ء(ال-مۋسانناف) ورىن العان باسقا ءبىر مالىمەتتە ساحابا ءابۋ بارزا ءال-ءاسلامي (ر.ا.) قول استىنداعى ءماجۋسي دىنىندەگىلەر ناۋرىز مەيرامىنا وراي تاعام تارتۋ ەتەتىن. سوندا ساحابا ءابۋ بارزا ءوز جانۇياسىنا: «جەمىس-جيدەكتەن بولعانىن الىڭدار. ودان وزگەلەرىن الماڭدار», – دەيدى ەكەن.
مىنە وسى ريۋاياتتارعا قاراي وتىرىپ، جاڭا جىل مەيرامى مۇسىلمانداردىڭ مەيرامى رەتىندە سانالماعانىمەن، سول مەيرامعا ارناپ جايىلعان داستارحاننان اس ءىشۋدىڭ كۇناسى جوق دەگەن قورىتىندىعا كەلۋگە بولادى.
