بالا تاربيەسى – جاۋاپتى ءىس. وكىنىشكە قاراي، اتا-انالاردىڭ باسىم كوپشىلىگى زورلىق–زومبىلىقتى تارتىپكە سالۋمەن شاتاستىرىپ جاتادى. يۋنيسەف دەرەگىنشە، ەلىمىزدە ەرەسەكتەردىڭ شامامەن 75%-ى وتباسىداعى بالالاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن باقىلاۋ ءۇشىن دەنە جازالاۋىن قۇپتاسا، اتا-انالاردىڭ 67%-ى بالالاردى تاربيەلەۋدە زورلىق-زومبىلىق تۇرلەرىن قولدانادى ەكەن.
پسيحولوگ گۇلباقىت ناسيەۆا «ادىرنا» تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا بالانى ۇرىپ تاربيەلەۋدىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىن جەتكىزدى.
وزبىرلىقتان وزبىرلىق تۋادى
« “ساباۋ” بالاعا ساباق بولا المايدى. بىلايشا ايتقاندا، سانا بولماسا، ۇرعاننان پايدا جوق. ءوزىڭىزدىڭ جانە پەرزەنتىڭىزدىڭ جۇيكە جۇيەسىن بۇزباي، ءمان-جايدى سوزبەن ءتۇسىندىرۋدى ۇيرەنىڭىز. ەسىڭىزدە بولسىن، تاياق جەپ وسكەن بالا جۇمساق مىنەزدى بولمايدى. ءسىز ءوز ءىس-ارەكەتىڭىز ارقىلى ونىڭ مىنەز-قۇلقىنىن بۇزىلۋىنا سەبەپكەر بولاسىز. ول الداعى ۋاقىتتا ءوز ويىن ايتا المايتىن، جاسقانشاق بولىپ وسەدى. قۇرمەتتى اتا-انالار، بالالارىڭىزدى ەمەس، ەڭ الدىمەن وزدەرىڭىزدى تاربيەلەڭىزدەر. سىزدەر ولارعا تەك «ۇلگى» بولۋ ارقىلى ءتالىم بەرە الاسىزدار»،-دەدى ول.
زاڭ بالا قۇقىعىن قالاي قورعايدى؟
الەمنىڭ 42 مەملەكەتىندە بالالاردى ۇرۋعا تولىق تىيىم سالىنسا، افريكا مەن شىعىس ازيانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە بالالاردى جازالاۋعا زاڭدى تۇردە رۇقسات بەرىلگەن. قازاقستاندا بۇلدىرشىندەر مەن جاسوسپىرىمدەردى ۇرۋعا تىيىم سالاتىن ارنايى زاڭ جوق. قىلمىcتىق كoدeكcتە كامەلەتكە تولماعان ادامدى تاربيەلەۋ جونىندەگى مىندەتتەردى ورىنداماۋ (140-باپ), بالالاردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى مىندەتتەردى ورىنداماۋ (141-باپ), قورعانشى نە قامقورشى قۇقىقتارىن تەرىس پايدالانۋ (142-باپ) ءىس-ارەكەتتەرى ءۇشىن جازا قاراستىرىلعان.
سونىمەن، بالانى ۇرىپ تاربيەلەۋ دۇرىس پا؟ «ادىرنا» ءتىلشىسى قازاقستاندىق اتا-انالاردىڭ پىكىرلەرىن ءبىلدى.
مۇحتار بايمۇحامبەتوۆ:
– بالانى قامشىمەن دە، قاباقپەن دە قايمىقتىرعان قازاقي تاربيەنىڭ ءجونى بولەك بولعان-اۋ. ءوزىم تاياق جەمەدىم، اكەنىڭ قاباعىن باعاتىنبىز. جالپى ۇرىپ - سوعۋ بالانىڭ بويىنا زورلىق - زومبىلىق، السىزگە كۇش كورسەتۋ، كۇشتىدەن جالتاق بولۋ سياقتى نارسەلەردى ءسىڭىرۋى دە مۇمكىن. كىم بىلگەن، كەيبىرەۋلەردىڭ تاياقتىڭ ارقاسىندا ادام بولدىق دەپ جۇرگەنىن دە ەستىپ ءجۇرمىز. ءوز بالالارىمدى تاياقتاعان ەمەسپىن.
كالباي اديلوۆ:
– اكەنىڭ ايباتى عانا ەمەس ، شاپالىعى دا كەرەك. ۇيدە بىرەۋدەن سەسكەنبەگەن بالا دۇرىس ادام بولمايدى. ادام قورىققانىن سىيلايدى. وسىنى ۇمىتپا، قاۋىم.
بالجان ماتابەكوۆا:
– جوق،ۇرىپ -سوققاندى تاربيەگە جاتقىزبايمىن. ءوزىم دە ،وتاعاسى دا ۇرعان ەمەس.
اينۋر ابيلوۆا:
– ءوزىمىز دە تاياق جەپ وسكەنبىز،جامان بولعان جوقپىز..
رايا حاميدۋلليەۆا:
–« ساناسىزعا سان ايت،وياسىزعا ون ايت»دەگەن دانالىق بار. بالاعا بالانىڭ تىلىمەن ءتۇسىندىرۋ كەرەك. اتا-انا ونى ۇرىپ تۇزەي المايدى. مىسالى، ۇيدەن ساباق وقىتقاندا كەيبىر اتا-انانىڭ شىدامى جەتپەي، ۇرىپ جاتادى. ۇمىتپايىقشى، كەي بالا تاپسىرمانى تەز،ال كەيبىرەۋى جاي قابىلدايدى .ءاربىر اتا-انا ءوز ءۇيىنىڭ پسيحولوگى بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.مەن ءتورت بالانىڭ اناسىمىن. ءبىر بالامدى دا ۇرسىپ،ۇرىپ ساباق وقىتپاپپىن. ەسەسىنە وزدەرى شاماسىنا، قابىلەتىنە قاراي وقىپ، جوعارعى وقۋ ورىندارىن ءبىتىرىپ،مامان يەلەرى بولدى.
زۋلپىحار كايداكەشوۆ:
– اكەدەن بالا قايتپاسا، تاربيەنىڭ تامىرى بولمايدى. ايەل دە بالانىڭ ساناسىنا «اكەڭە ايتام، اكەڭ ۇرسادى» دەپ قۇيىپ وتىرۋ قاجەت. تالعا بايلاپ ۇرعاندى كورگەنبىز. ەشتەڭەسى جوق. سول بالالارى قازىر اكە-شەشەسىن ۇلدە مەن بۇلدەگە مالىندىرىپ وتىر.
ال ءسىز نە دەيسىز، وقىرمان؟ بالانى ۇرىپ تاربيەلەۋ قانشالىقتى دۇرىس؟
ديانا اسان،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
