Bala tárbıesi – jaýapty is. Ókinishke qaraı, ata-analardyń basym kópshiligi zorlyq–zombylyqty tártipke salýmen shatastyryp jatady. IýNISEF dereginshe, elimizde eresekterdiń shamamen 75%-y otbasydaǵy balalardyń júris-turysyn baqylaý úshin dene jazalaýyn quptasa, ata-analardyń 67%-y balalardy tárbıeleýde zorlyq-zombylyq túrlerin qoldanady eken.
Psıholog Gúlbaqyt NASIEVA «Adyrna» tilshisine bergen suhbatynda balany uryp tárbıeleýdiń durys emes ekenin jetkizdi.
Ozbyrlyqtan ozbyrlyq týady
« “Sabaý” balaǵa sabaq bola almaıdy. Bylaısha aıtqanda, sana bolmasa, urǵannan paıda joq. Ózińizdiń jáne perzentińizdiń júıke júıesin buzbaı, mán-jaıdy sózben túsindirýdi úırenińiz. Esińizde bolsyn, taıaq jep ósken bala jumsaq minezdi bolmaıdy. Siz óz is-áreketińiz arqyly onyń minez-qulqynyn buzylýyna sebepker bolasyz. Ol aldaǵy ýaqytta óz oıyn aıta almaıtyn, jasqanshaq bolyp ósedi. Qurmetti ata-analar, balalaryńyzdy emes, eń aldymen ózderińizdi tárbıeleńizder. Sizder olarǵa tek «úlgi» bolý arqyly tálim bere alasyzdar»,-dedi ol.
Zań bala quqyǵyn qalaı qorǵaıdy?
Álemniń 42 memleketinde balalardy urýǵa tolyq tyıym salynsa, Afrıka men Shyǵys Azııanyń kóptegen elderinde balalardy jazalaýǵa zańdy túrde ruqsat berilgen. Qazaqstanda búldirshinder men jasóspirimderdi urýǵa tyıym salatyn arnaıy zań joq. Qylmyctyq kodekcte kámeletke tolmaǵan adamdy tárbıeleý jónindegi mindetterdi oryndamaý (140-bap), balalardyń ómiri men densaýlyǵynyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý jónindegi mindetterdi oryndamaý (141-bap), qorǵanshy ne qamqorshy quqyqtaryn teris paıdalaný (142-bap) is-áreketteri úshin jaza qarastyrylǵan.
Sonymen, balany uryp tárbıeleý durys pa? «Adyrna» tilshisi qazaqstandyq ata-analardyń pikirlerin bildi.
Muhtar Baımuhambetov:
– Balany qamshymen de, qabaqpen de qaımyqtyrǵan qazaqı tárbıeniń jóni bólek bolǵan-aý. Ózim taıaq jemedim, ákeniń qabaǵyn baǵatynbyz. Jalpy uryp - soǵý balanyń boıyna zorlyq - zombylyq, álsizge kúsh kórsetý, kúshtiden jaltaq bolý sııaqty nárselerdi sińirýi de múmkin. Kim bilgen, keıbireýlerdiń taıaqtyń arqasynda adam boldyq dep júrgenin de estip júrmiz. Óz balalarymdy taıaqtaǵan emespin.
Kalbaı Adılov:
– Ákeniń aıbaty ǵana emes , shapalyǵy da kerek. Úıde bireýden seskenbegen bala durys adam bolmaıdy. Adam qoryqqanyn syılaıdy. Osyny umytpa, qaýym.
Baljan Matabekova:
– Joq,uryp -soqqandy tárbıege jatqyzbaımyn. Ózim de ,otaǵasy da urǵan emes.
Aınýr Abılova:
– Ózimiz de taıaq jep óskenbiz,jaman bolǵan joqpyz..
Raıa Hamıdýllıeva:
–« Sanasyzǵa san aıt,oıasyzǵa on aıt»degen danalyq bar. Balaǵa balanyń tilimen túsindirý kerek. Ata-ana ony uryp túzeı almaıdy. Mysaly, úıden sabaq oqytqanda keıbir ata-ananyń shydamy jetpeı, uryp jatady. Umytpaıyqshy, keı bala tapsyrmany tez,al keıbireýi jaı qabyldaıdy .Árbir ata-ana óz úıiniń psıhologi bolý kerek dep oılaımyn.Men tórt balanyń anasymyn. Bir balamdy da ursyp,uryp sabaq oqytpappyn. Esesine ózderi shamasyna, qabiletine qaraı oqyp, joǵarǵy oqý oryndaryn bitirip,maman ıeleri boldy.
Zýlpyhar Kaıdakeshov:
– Ákeden bala qaıtpasa, tárbıeniń tamyry bolmaıdy. Áıel de balanyń sanasyna «ákeńe aıtam, ákeń ursady» dep quıyp otyrý qajet. Talǵa baılap urǵandy kórgenbiz. Eshteńesi joq. Sol balalary qazir áke-sheshesin úlde men búldege malyndyryp otyr.
Al siz ne deısiz, oqyrman? Balany uryp tárbıeleý qanshalyqty durys?
Dıana ASAN,
«Adyrna» ulttyq portaly
