ۇلى قورقىتپەن باستاۋ الىپ، اراب باسقىنشىلىعىنا قارسى (حان، قاراسى تۇگەل باسقىنشى دىنگە مويىن ۇسىنعاندا) جالعىز ءوزى مايدان اشىپ، اراب، تاتار، سارت ميسسيونەرلەرىمەن 1200 جىل (12 عاسىر!) سوعىسقان قوبىز ءداۋىرى اياقتالدى بۇگىن.
دۇنيەدەن قورقىت قوبىزىنىڭ يەسى – سماتاي سەرى كوشتى.
ءتاڭىرى – تاريحتىڭ دىراۋ قامشىسى – سالت اتتى كوشپەلىلەرگە سەميت حالىقتارى سەكىلدى سانسىز كوپ پايعامبارلار جىبەرگەن جوق. ول – ادامزاتتى اقىردىڭ كۇنىنە دەيىن الاۋىز قىلىپ قويعان، اۆرامدىق دىندەردىڭ ميسسيونەرلەرى قىلىشتىڭ جۇزىمەن، مولدا مەن پوپتىڭ ۋلى ۋاعىزىمەن تاراتقان ءبىر-بىرىنەن كوشىرىلگەن ءتورت كىتاپ تۇسىرگەن جوق. ءتاڭىرى – اۋەلدە اۋەن تۇسىرگەن ەدى تۇركى جۇرتىنا.
كوشپەلىلەر كوك تاڭىرىمەن كۇي تىلىندە سويلەستى. كۇي – ءتاڭىردىڭ كۇبىرى ەدى، قوبىز – ءتاڭىردىڭ ەلشىسى ەدى. سول سەبەپتى ول – بايتاق ساقاراداعى ەڭ تاڭداۋلى ونەرپازعا قوناتىن. العاش ول ابىز قورقىتتىڭ داڭعىل كوكىرەگىنە دارىدى. كوكىرەگىنە ءتاڭىردىڭ ساۋلەسى كۇي بوپ قونعان قورقىت ابىز – ۇزىن اققان سىردىڭ مىڭ ۇيىرىلگەن اساۋ تولقىنىنا ۇزاق ويلانا قاراپ وتىرىپ، قارا قوبىزىن ارۋاناداي اڭىراتا بوزداتىپ نەبىر جويقىن، تولقىندى كۇيلەر توكتى. اراب ميسسيونەرلەرى قوبىزدىڭ اق جۋسانداي اقىرعان اششى ۇنىنەن زارە-قۇتتى قاشا جامان قورىققان-دى. ءتاڭىردىڭ ءتىلى – قوبىز سويلەپ تۇرعاندا سەميت دىنىنە كوشپەلىلەردىڭ ولسە دە مويىن ۇسىنبايتىنىن سەزگەن اۆرام ءناسىلىنىڭ ايار مولدالارى قوبىز جىننىڭ اسپابى دەگەن قاتال ۇكىم شىعاردى. اقكوڭىل، سەنگىش ساقارا جۇرتى اڭقاۋ عوي، قوجا مولدالاردىڭ بۇل ماسقارا وتىرىگىنە مىڭ جىل سەنىۋمەن كەلدى. ء(الى دە سەنەتىندەر كوپ) سونىڭ ايعاعىنداي قوبىز شالعانداردى باقسى دەدى، ولاردى ەل ىشىنەنەن الاستاتتى، ولسە – بولەك جەرلەدى. (مولاسىنداي باقسىنىڭ، جالعىز قالدىم تاپ شىنىم" (اباي) وسىلايشا قانشاما ونەرپاز ءولتىرىلدى، نەشەمە مىڭ قوبىز وتقا تاستالدى. سونداعى تاعىلعان ايىپ بىرەۋ – قوبىز ءتاڭىر تىلىندە سويلەيدى! قوبىزدىڭ تاعى ءبىر كىناسى – ول ايات-حاديستەردى "جىرلاۋدان" باس تارتقانى. ويتكەنى ول تاڭىرلىك بولمىسقا ادال بولدى. سودان با ەكەن – وسى زامانعا دەيىن قولىنا قوبىز ۇستاعان ءبىر قوجا مولدانىڭ تاريحتا اتى جوق. ءسويتىپ مىڭ جىل بويى اراب ميسسيونەرلەرىنەن، كەيىن قازاقتىڭ نادان مولدالارىنان مىڭ جىل قۋعىن كورگەن (تاريحتا مىڭ جىل قۋعىن كورگەن بىردە ءبىر مۋزىكالىق اسپاپ جوق)قاسيەتتى ءھام قاسىرەتتى قوبىز ىقىلاسقا قوندى. شىن مانىندە ىقىلاسقا قونعان قورقىتتىڭ ارۋاعى ەدى. ءسويتىپ قوبىز ءوز كۇلىنەن ءوزى قايتا جارالا بەرەتىن فەنيكس قۇسى سياقتى قايتا ءتىرىلدى. سوناۋ تۇركى زامانىندا كوشپەلىلەردى عارىشپەن تىلدەستىرگەن ۇلى سارىندار قايتا جاڭعىردى.
وسىلايشا قارا قوبىز ىقىلاستان داۋلەت مىقتىباەۆقا، جاپپاس قالامباەۆقا دارىدى. قوبىز سوڭعى قونعان كوشەلى ونەرپاز سماتاي ەدى. بىراق سماتايدىڭ قادىرىن قازاق بىلگەن جوق. ءتاڭىردىڭ ءتىلى تۇگىلى ءوز ءتىلىن ۇمىتىپ بارا جاتقان بايعۇس قازاق قايدان ءبىلسىن، سماتايدى! ويتكەنى بۇگىندە ءتاڭىردىڭ ەلشىسى – قارا قوبىز قازاققا جات بولعان. يەگىندە ەربيگەن ءۇش-ءتورت تال ساقالى بار قازاق بالاسى ەش تۇسىنبەسە دە كوزى ءموليىپ ۋاعىز تىڭداپ وتىرادى، ال، قوبىز تارتىلعان جەردەن شايتاننىڭ اسپابى دەپ شىعا قاشادى. ءوزىنىڭ رۋحى، ءوزىنىڭ ءتول ونەرى وزىنە جات بولعان جۇرتتان نە ءۇمىت، نە قايىر؟!
سماتاي ومىردەن جىلاپ كەتتى. بۇل جونىنەن ول مۇقاعاليمەن تاعدىرلاس. بىراق مۇقاعاليدى قازاعى ولگەننەن كەيىن ءتۇسىنىپ، توبەسىنە تۇتتى عوي. ال سماتايدى ويتەرىنە شاگىم بار.
ءوز زامانىندا تۋماعان باقسىز تالانت، باپسىز دارىن ەر سماتاي-اي، ونەرىڭنىڭ قۇنىن كىمنەن داۋلايمىن، ەسەڭدى كىمنەن الامىن! ەلەۋسىز وتكەن ەسىل ەرىم-اي!
ول ءتاڭىرى مەن قازاقتىڭ اراسىنداعى جالعىز دانەكەر ەدى. قارا قوبىزىن ساۋلى ىنگەندەي بوزداتقان سماتاي تاڭىرىمەن تالاي تىلدەسكەن ەدى، تالماي ۇندەسكەن ەدى. بىراق تاڭىرلىك دۇنيەتانىمدى تارك ەتكەن الاش بالاسى ونىڭ كۇيىن ۇققان جوق، ۇققىسى كەلگەن جوق.
باقۇل بول، سماتاي سەرى! قوش بول، قوبىز ءداۋىرىنىڭ اقىرعى پەرزەنتى، قورقىتتىڭ سوڭعى تۇياعى!
نادان مولدانىڭ ۋلى ۋاعىزىمەن ۋلانعان الاش بالاسى سماتاي ءولدى دەپ جوقتاي قويماس، تىم قۇرىماسا سەن جىلا تاما جۇرتى، قارا قوبىزدىڭ اۋەلگى يەسى سەندەر ەدىڭدەر عوي....
قوسىمشا: 1947 جىلى جاڭاارقا اۋدانى تۇگىسكەن اۋىلىندا تۋعان. قوبىزشى، سازگەر، ەل ىشىنەن شىققان ەرەكشە دارىن. قوبىز تارتۋدى ءوز بەتىمەن ۇيرەنگەن. 1968 جىلى جاڭاارقا اۋدانىنداعى شوپاندار تويىندا، 1972 جىلى جامبىلدىڭ 125-جىلدىق تويىندا كوزگە ءتۇسىپ، الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىنا قابىلداندى. بەلگىلى قوبىزشى داۋلەت مىقتىباەۆتان 4-جىلداي ءدارىس الادى. قازاقكونتسەرتتە، جامبىل اتىنداعى فيلارمونيادا (1979 جىلدان) قوبىزشى بولىپ ىستەيدى. پورتۋگاليا، جاپونيا ت.ب. ەلدەردە ونەر كورسەتەدى. سونىمەن قاتار، س.ۇمبەتباەۆ قوبىز، دومبىرا جاسايتىن اسقان شەبەر. «جايناعان ولكە»، «ءبىر قالقا» ت.ب. كۇيلەردىڭ اۆتورى.
