2020 جىلى 300 مىڭ اسكەرگە شاقىرىلۋشىنىڭ 40 مىڭىنىڭ عانا دەنساۋلىعى اسكەري بورىشىن وتەۋگە جارامدى ەكەنى انىقتالعان. دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، اسكەرگە شاقىرىلۋشىلاردىڭ 25,4 پايىزى اسكەري قىزمەتكە پسيحولوگيالىق جانە مورالدىق تۇرعىدا دايىن ەمەس كورىنەدى. ەل قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەتىن ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعى دابىل قاعارلىق كۇيدە بولۋىنىڭ نەگىزگى سەبەبىنە ۇڭىلدىك.
بۇرىن اتا-انالاردىڭ قولىندا بالاعا بەرەتىن سمارتفوندار بولعان جوق. سوندىقتان دا ولار نە قولدان جاسالعان ويىنشىقتارمەن وينادى، نە دايىن دۇنيەلەردى ويىن قۇرالى رەتىندە پايدالاندى. مەكتەپتە بەرگەن كەزىندە دە شاماسىنا قاراپ قارا جۇمىسقا سالاتىن. مىنە، سول سەبەپتى ەرتەرەكتە دەنساۋلىعى قالىپتى، كوزى جاقسى كورەتىن (تۋرا ماعىناسىندا – اۆت.) ازاماتتار كوپ بولدى. اسكەرگە شاقىرىلعانداردىڭ اسكەري بورىشىن وتەۋگە جاراماۋىنىڭ ءبىرىنشى سەبەبى وسىندا جاتسا كەرەك.
ەكىنشى سەبەبى – دۇرىس تاماقتانباۋ. مەكتەپ وقۋشىلارى مەن كاسىپتىك جانە جوو ورىندارى ستۋدەنتتەرىنىڭ (اسىرەسە تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى – اۆت.) فاست-فۋد پەن گازدى سۋسىندارمەن تاماقتانۋىنىڭ سالدارى ادامنىڭ قالىپتى ءوسىپ-دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەدى. ولاردا ادام اعزاسىنا زياندى قانىققان ماي قىشقىلدارى مەن ءتۇرلى دامدەۋىشتەر بار. بۇل تاعمداردى ۇنەمى تۇتىناتىن كىسىلەر گاستريت، گيپەرتونيا، سەمىزدىك، حولەستسيستيت، ينفاركت سەكىلدى اۋرۋلارمەن قاتار، قاتەرلى ىسىككە شالدىعۋى ابدەن مۇمكىن. كوكا-كولا سياقتى گازدالعان سۋسىندار اسقازان-ىشەك اۋرۋلارىن دامىتىپ، سەمىزدىككە، قانت ديابەتىنە اكەلەدى.
دەنەشىنىقتىرۋ ساباعىنىڭ ازدىعى دا بالا دەنساۋلىعىنا ايتارلىقتاي اسەر ەتەدى. مىسالى، مەكتەپتىڭ جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارى اتالعان ءپاندى اپتاسىنا 2-3 رەتتەن وتسە، جوو-نىڭ ستۋدەنتەرى العاشقى ەكى كۋرستا اپتاسىنا ءبىر مارتە عانا دەنە شىنىقتىرادى.
وسىلايشا، دەنە تاربيەسىمەن دۇرىس اينالىسپاعان ازاماتتار ءتۇرلى تاسىلمەن اسكەر قاتارىنان ءبىر-اق شىعادى. ال جاتتىعۋعا يكەمسىز، سپورتتىق تۇرعىدان ماقۇرىم ساربازدار الىمجەتتىككە ۇشىراپ، جازىم بولىپ، ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ سەكىلدى ءتۇرلى جاعدايلاردىڭ بولۋىنا تۇرتكى بولادى. اسكەري بورىشتى وتەۋگە دەگەن جەككورىنىشتىلىكتى كۇشەيتەدى.
اسكەردە الىمجەتتىك بار دەگەن سىلتاۋمەن ودان تالاي ازاماتتىڭ قاشىپ جۇرگەنى بەلگىلى. سول سەبەپتى 2013 جىلدان باستاپ دەنساۋلىعى مەن وزگە دە جايلارعا بايلانىستى 24 جاستان اسقان ازاماتتارعا اسكەرگە بارماۋدىڭ زاڭدى تەتىگى ىسكە قوسىلدى. ولار بيۋدجەتكە 263 مىڭ تەڭگە تولەۋ ارقىلى ءبىر ايلىق كۋرستان ءوتىپ، اسكەري بيلەتىن قالتاعا باسادى. ال ءبىر ايلىق كۋرستا قارۋ ۇستاۋ مەن جاتتىعۋ جاساۋ – ويىن-ساۋىقپەن تەڭ ەكەنى بەلگىلى.
قازىرگى كەزدە كوپتەگەن جوو-دا اسكەري كافەدرالار قۇرىلعان. مىسالى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ ەكىنشى-ءۇشىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرى سىناق ارقىلى كافەدراعا قابىلدانادى. اپتاسىنا ءبىر مارتە وتەتەتىن ساباقتارى 2 جىلعا سوزىلىپ، زاپاستاعى لەيتەنانت شەنى بەرىلەدى.
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، اسكەرگە شاقىرۋشىلاردىڭ دەنساۋلىعىنىڭ دۇرىس بولماۋى مەن اسكەردەن جالتارۋ وقيعالارىنا جوعارىدا اتالعان جايتتار تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر. بۇل قاتارعا حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن دا قوسۋعا بولادى. سول سەبەپتى اسكەر قاتارىنا قوسىلۋعا نيەتتى جاستارعا "اسكەري-پاتريوتتىق تاربيە بەرۋ كەرەك" دەپ داۋرىعا بەرمەي، ءبىرىنشى كەزەكتە دەنساۋلىقتارىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا ءمان بەرگەن ءجون. ول ءۇشىن دەنەشىنىقتىرۋ ساباعىن كوبەيتىپ، مەكتەپتەر مەن جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ سپورت زالدارىن قاجەتتى جابدىقتارمەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك.
P.S. قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى الەمدىك «اسكەري قۋات رەيتينگىندە» 63 ورىندا تۇر. زاپاستاعى اسكەر سانى مەن جالپى اسكەرى، اۋە مەن تەڭىز كۇشتەرىنىڭ قۋاتتىلىعى، زىمىراندارى، قۇرلىق اسكەرىنىڭ الەۋەتى، بيۋدجەتى سياقتى 50 پارامەتردەن تۇراتىن ەسەپتە ەكى جىل بۇرىن 55 ساتىدا تۇرعان ەدىك. اسكەرىمىزدىڭ 70 پايىزى كەلىسىم-شارتپەن (كونتراكتنيك – اۆت.) قىزمەت اتقاراتىن ساربازداردان تۇرادى. ياعني، ولار بورىشىن وتەۋگە كەلگەندەر ەمەس، جالاقىعا جۇمىس ىستەيتىن مەرزىمىن وتەگەن ساربازدار مەن ارناي وقۋ ورنىن بىتىرگەن ماماندار.
جاسۇلان ءناۋرىزالى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
