قىدىربەك رىسبەك. قازاق بوكسىنىڭ اتاسى

1937 جىلدىڭ مامىرىندا قازاق سسر-ىندە تۇڭعىش رەت بوكستان الماتى قالاسىنىڭ بىرىنشىلىگى 8 سالماق كاتەگورياسى بويىنشا وتەدى. وعان 3 سپورت قوعامىنان 50 بوكسشى قاتىسادى. الماتى كينو تەحنيكۋمىن جاڭا عانا بىتىرگەن، بوكسپەن اينالىسقانىنا 5 جىل بولعان، ونىڭ 3 جىلىن سەكتسيا باسقارۋعا ارناعان 20 جاسار شوقىر - اينالىمداعى ەكى كەزدەسۋىندە جانە فينالداعى ءبىرىنشى ورىن ءۇشىن تايتالاستىڭ بارلىعىندا قارسىلاستارىن نوكاۋتقا جىبەرەدى.

1975 جىلدىڭ اقپانىندا الماتى دەنە تاربيەسى ينستيتۋتىنىڭ كونفەرەنتس-زالىندا ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان، قازاقستان بويىنشا بوكستان تۇڭعىش سسسر سپورت شەبەرى اتانعان شوقىر بولتەكۇلىمەن ستۋدەنتتەردىڭ، قالا جۇرتشىلىعىنىڭ كەزدەسۋى ءوتتى. ءوزىمنىڭ سوعان قاتىسقان 300-دەن استام ادامنىڭ ءبىرى بولعانىما ءومىر بويى ريزامىن. ول كىسى اڭگىمەنى جۇيەلەۋمەن تۇسىنىكتى ەتىپ جاقسى ايتادى ەكەن. مەنى تاڭ قالدىرعانى – ادامداردىڭ اتتتارىن، تەكتەرىن، قىزمەت-شەندەرىن، ونداعان جىل بۇرىنعى وقيعالاردى كۇنىمەن باياندايتىنى.

- 1942 جىلدىڭ 8-قاڭتارىنان 20-ساۋىرگە دەيىن مەن قۇرامىندا سوعىسقان باتىس مايدان اسكەرلەرى (قولباسشىمىز ارميا گەنەرالى گ.ك.جۋكوۆ) موسكۆادان بار بولعانى 250 شاقىرىم جەردەگى رجەۆ قالاسىن الا الماي، شابۋىلداۋىن توقتاتىپ ءۇزىلىس الدى. اۆگۋستىڭ 26-دا جۋكوۆتى گەنەرال-پولكوۆنيك ي.س.كونەۆ اۋىستىردى.

مايداندا ارا-تۇرا سپورتتىڭ كەيبىر تۇرلەرىنەن جارىستار وتكىزىلىپ تۇرعانىن كوپشىلىك بىلمەيتىن ءتارىزدى. مىسالى ديۆيزيا ساياسي بولىمىندە سپورت جانە دەنە تاربيەسى جونىندە نۇسقاۋشى بار-دى. ءار ارميا جانىندا سپورت كلۋبى جۇمىس ىستەدى. مەن مايداندا 31-ارميا اسكەري سوۆەتىنە تىكەلەي باعىناتىن رەزەرۆتىك گاۋبيتسالىق ارتيللەريا پولكىندا بولدىم. 1942 جىلدىڭ قاڭتارى اياعىنا تامان ديۆيزيونىمنىڭ كوميسسارى:

-سەن بوكسشى كورىنەسىڭ، رازريادىڭ قانداي، جەتىستىك-كورسەتكىشتەرىڭدى ايت!، - دەدى.

-ءبىرىنشى رازريادىم بار، اسكەرگە دەيىن الماتى قالاسىنىڭ، وبلىسىنىڭ چەمپيونى بولدىم، اسكەردە وكرۋگ بىرىنشىلىگىندە 2 ورىن الدىم، - دەدىم. كوميسسار قۋانعانىنان قولىمدى قايتادان الىپ، ارقامنان قاعىپ:

-ەرتەڭ تاڭەرتەڭ وسىندا (ديۆيزيون شتابى) كەل، سوسىن پولك شتابىنا بارامىز، - دەدى.

ايتقانىنداي كەلەسى كۇنى مەنى پولك كوميسسارى لازارەۆكە ەرتىپ باردى. ۆاسيلي زاحاروۆيچ ءبىزدىڭ پولككە كەلگەنىنە دەيىن 40-شى ارميانىڭ ساياسي بولىمىندە اعا نۇسقاۋشىلىقتى اتقارعان سىپايى ادام ەكەن. قىزىل ارميا قۇرىلعانىنىڭ 24 جىلدىعىنا وراي باتىس مايدانى اسكەري سوۆەتى سپورتتىڭ بىرنەشە تۇرىنەن ارميالار اراسىندا مايدان بىرىنشىلىگىن وتكىزۋدى جوسپارلاپتى. وعان دەيىن مايدان قۇرامىنداعى 12 ارميا ءوز بىرىنشىلىكتەرىن وتكىزىپ، كوماندالارىن جاساقتايدى ەكەن. ءبىزدىڭ پولكتان رازيادتى ەكى بوكسشى تابىلىپپىز. ۋكراين جىگىتى ەكەۋىمىز 3-4 كۇن بىرلەسىپ جاتتىققاسىن ارميا شتابىنا جىبەرىلدىك. ديۆيزيالاردان، بريگادالاردان، دەربەس پولكتاردان 16 بوكسشى جينالىپ، 4 توپقا بولىندىك تە، فينالعا جولداما بەرەتىن توپتىڭ جەڭىمپازىن ساراپقا سالدىق. بىلعارى قولعاپ 4 پار عانا بولعاندىقتان ءار توپقا ءبىر پاردان بەرىلگەن. كەزەكتەسىپ كيەمىز. ءبارىمىز دە قارايىپ قالعان ەكەنبىز، باستاپقىدا ولقىلىقتارىمىز ءا دەگەننەن بايقالدى. ءۇش قارسىلاسىمدى ايقىن باسىمدىلىقپەن جەڭىپ، فينالعا شىقتىم. سالماق كاتەگورياسىنسىز، ابسوليۋتتىك تۇردە كۇش سىناستىق. فينالدا دا ءۇش اداممەن قولعاپ ءتۇيىستىرىپ، ءبارىن تىزە بۇكتىردىم، ەكەۋى نوكاۋتقا كەتتى.

ەكى كۇننەن كەيىن قاناتتاس كالينين مايدانى قۇرامىنداعى 4-ارميا قۇراماسىمەن جولداستىق كەزدەسۋ وتكىزدىك. ەكى جاقتان بەس-بەستەن بوكسشى قويىلدى. مەن 31-ارميا كومانداسىنىڭ 1 ءنومىرلى كاپيتانىنا قويىلدىم. و، عاجاپ! انالاردىڭ كاپيتانى – سسسر چەمپيوناتىنىڭ 3 دۇركىن قولا جۇلدەگەرى (1937, 1938, 1940-جىلداردىڭ - ج.د), سپورت شەبەرى فەدور كليموۆ! ونىڭ سونىمەن قاتار بۇكىلوداقتىق «سپارتاك» قوعامىنىڭ 5-6 التىن مەدالىن يەلەنگەنىنەن حاباردارمىن. ءبىز الاڭعا بەسىنشى جۇپ بولىپ شىقتىق. بۇعان دەيىنگى ەسەپ – 2:2.

ارقايسىسى 5 مينۋتتان 3 راۋند تاعايىندالدى. كليموۆ مەنەن 12 جاس ۇلكەن دە، 15 كەلى جەڭىل. سوققىمنىڭ اۋىر ەكەنىن سەزگەن ءتارىزدى، قاشىپ ءجۇرىپ ۇرىس سالدى. جىلدام. الدىڭعى ەكى راۋندتا جۇدىرىعىمدى دارىتا الماي ىزاعا بۋلىقتىم. ءۇشىنشى راۋندتىڭ ءبىر مينۋتى وتكەننەن كەيىن ول وزگەرىپ سالا بەردى. قيمىلى باياۋلاپ، اياعىنىڭ پرۋجيناشا ويناقشۋى باسىلىپ، شارشاعاندىق سىڭاي تانىتتى. وداققا تانىمال اككى سپورت شەبەرى، مۇمكىن مەنى الداپ ءجۇرۋى مۇمكىنىن ەسەپتەپ، جارتى مينۋت بويىنا تىم تاقالماي، ساقتىقپەن قيمىلدادىم. ول ەندى مۇرىندى قويىپ، اۋزىمەن دەمالۋعا كوشكەندە – شىنىمىن شارشاعانىن انىق بايقادىم دا، جاسپىن عوي، دەمىمدى ىشىمە مولىنان تارتىپ الىپ، قوس قولىممەن سەريالاعان قيمىلدار جاساپ ەدىم، ازۋلى قارسىلاسىمنىڭ كەرەمەت قورعانىسى اشىلا كەتتى! تاعى اۋا جيناپ، وسىمدى ەكىنشى رەت قايتالاعانىمدا – كليموۆ قاشا الماي كىلت تۇرعانىنان، تىزەسىمەن جەر تىرەپ وتىرا قالدى. نوكداۋن! تورەشى سوزعىلاۋمەن وندى ساناعانىندا – قارسىلاسىم ايقاستى جالعاستىرۋعا دايىن ەكەنىن ءبىلدىردى. مەن ونى تاعى توپەلەي ۇرۋمەن قۋالاي جونەلدىم. وسى كەزدە تورەشى كەزدەسۋ اياقتالعانىن جاريا ەتتى. رينگ سىرتىنداعى ءۇش تورەشىنىڭ ەكەۋى جەڭىستى كليموۆقا بەردى. بىراق مەن ەش وكىنبەدىم، سسسر چەمپيوناتىنىڭ 3 مارتە قولا جۇلدەگەرىمەن قولعاپ تۇيىستىرگەنىمدى باقىتىم سانادىم.

كەزدەسۋدەن كەيىن ول مەنىمەن وڭاشا سويلەسىپ، سوققىمنىڭ اۋىرلىعىن مويىنداپ، «سوعىستان ءتىرى شىقساق كەزدەسەرمىز، بوكستى تاستاما، سپورت شەبەرى اتاناسىڭ، قالاساڭ – جاتتىقتىرۋشىڭ بولايىن، تەحنيكا بويىنشا كوپ ەڭبەكتەنۋىڭ كەرەك» دەپ، حوش ايتىستى.

مايدان بىرىنشىلىگى ماعان جۇمباق سەبەپتەرمەن 23 اقپاندا وتپەي، 1-ءشى مامىرعا قالدىرىلدى. 20 ساۋىردە بۇكىل باتىس مايدان بويىنشا سوعىس قيمىلدارى توقتاتىلعانىن ەستىپ ەدىك، 3 كۇننەن كەيىن ارميا شتابىنا شاقىرىلدىم. بىرنەشە اعا وفيتسەرمەن كەزدەسكەننەن كەيىن، ارميا ساياسي ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى پولكتىق كوميسسار (پولكوۆنيك – ج.د.) يۆانتسوۆ يۆان فيليپپوۆيچ قابىلدادى. بۇل – قاتارداعى جاۋىنگەر مەن ءۇشىن ۇلكەن لاۋازىم يەسى ەدى. يۆانتسوۆ 1-2-مامىردا بوكستان مايدان بىرىنشىلىگى وتەتىنىن ايتىپ، سوعان 31 ارميا اتىنان ەكى ادام قاتىناساتىنىمىزدى، نەگىزگى ءۇمىت ماعان جۇكتەلەتەتىنىن، ياعني 12 ارميانىڭ 24 وكىلى اراسىنان ۇزدىك تورتتىككە ىلىگۋىمە تىلەكتەستىگىن ءبىلدىردى. سوندىقتان جاتتىعۋعا بىردەن كىرىسۋدى مىندەتتەدى.

28 ساۋىردە موسكۆانىڭ باتىس جاق شەتىنە ورنالاسقان مايدان شتابىنا كەلىپ جەتتىك. جارىس ءبىر مەزگىلدە 4 مەكتەپتىڭ سپورت زالدارىندا سالماققا بولىنبەستەن ابسوليۋتتىك تۇردە ءوتىپ جاتتى. 8 توپقا ءۇش-ۇشتەن بولىندىك. 43-ءشى جانە 61-ءشى ارميالاردىڭ وكىلدەرىن قينالماي ۇتىپ، سەگىزدىككە ىلىكتىم.

رسفسر-ءدىڭ 4 دۇركىن چەمپيونى، وداق چەمپيوناتىنىڭ 2 رەت قولا مەدالىن العان نيكولاي كارتسەۆ، سسسر بىرىنشىلىكتەرىندە 1939-جىلى كۇمىس، 1934 جىلى التىن، 1940 جىلى قولا مەدال العان ۆيكتور ستەپانوۆ، سوۆەت وداعىنىڭ 1940 جىلعى چەميونى نيكولاي بەلياەۆ، رسفسر-ءدىڭ 5 مارتە چەمپيونى ەۆگەني كيرەەۆ، وداقتىڭ 1938-جىلعى 73 كەلىگە دەيىنگى جەڭىمپازى، ءازىربايجان سسر-ءىنىڭ 3 مارتە چەمپيونى نيكولاي كيتاسوۆ. جارىس افيشاسىنىڭ ءسانىن كەلتىرىپ، كورەرمەندەردى ىنتىق قىلعان بۇل بەس مىقتى تۇگەلىمەن سەگىزدىككە شىققان ەدى. فينالدىق تورتتىككە جولداما ءۇشىن ءتورت جۇپ ءبىر رەتتەن كەزدەسەدى. وسى بەسەۋدىڭ بىرىمەن ايقاساتىنىم ايقىن ەدى. كىممەن؟ وسى وي مەنى مازالاي بەردى. تورتتىككە ىلىگۋىمە تىلەك بىلدىرگەن پولكوۆوي كوميسسار يۆانتسوۆ بەينەسى كوز الدىما كەلە بەرەدى. اقىرى كىم ەكەنى جاريالاندى. 3 تانك ارمياسىنىڭ وكىلى، تانك كومانديرى، كىشى لەيتەنانت نيكولاي كيتاسوۆ. سسسر چەمپيوناتىنىڭ 1936 جىلعى قولا مەدالىن السا، 1938-جىلى التىنىن العان. سالماعىمىز شامالاس، 30-دا، ياعني 4 جاسقا ۇلكەندىگى، سپورت شەبەرى دەگەن اتاعى بار.

ول ءا دەگەننەن شابۋىلعا شىقتى. ەڭ بولماعاندا رەسپۋبليكادان جۇلدەلى ورىن الماعان، 1 رازريادتى مەنى مەنسىنبەي، تانكىشە تاپاپ وتپەك ويىن سەزە قويدىم دا، ءبىرىنشى راۋند بويىنا شەگىنە بەردىم. ماقساتىم بىردەن نوكداۋن، نە نوكاۋت الماۋ مەن شارشاتۋ. ەكىنشى راۋند تا سولاي ءوتتى. اندا-ساندا قارسى شابۋىل جاسايمىن دا، قاشقاقتايمىن. سوڭعى راۋند. كيتاسوۆ ءوزىنىڭ جەڭىسكە جەتكەنىنە سەنىپ قالعان ءتارىزدى، ەندى مەنى ۇرىپ قۇلاتۋ ءۇشىن جۇدىرىعىن اياماستان وڭدى-سولدى سىلتەي بەردى. سەكۋندانتىما ءبىر جارىم مينۋت قالعانىن سەزدىرۋدى ايتقانمىن، ول ءوز بەلگىسىن بەرگەن بويدا، كيتاسوۆ ءۇشىن كۇتپەگەن جاي – تانكتەردى اتقىلاعان زەڭبىرەكشىمىن عوي، سەريالى سوققىلارىمدى باستاپ كەلىپ جىبەردىم. ەكى «سناريادىم» - «تانك باشنياسىنىڭ» قوس سامايىنا تيگەندە – قارسىلاسىمىنىڭ ۇلكەن كوزدەرى ودان سايىن كەڭىپ، الاڭ-قۇلاڭ ەتتى. ماعان كەرەگى وسى، ەكىنشى سەريام دا ءساتتى بولدى. بۇرىشقا تىعىلعان قاھارلى قارسىلاسىم جۇرەلەپ قالدى دا، نوكداۋن اشىلدى. زال تولى اسكەريلەر قول سوعىپ، شۋلاپ قويا بەردى. سپورت بولسا دا ەفرەيتوردىڭ - وفيتسەردى، 1 رازريادتىنىڭ - سپورت شەبەرىن ۇرىپ قۇلاتقانى جاقسى ەمەس. كيتاسوۆ تورەشى ساۋساقتارىن تۇگەل بۇگىپ بىتىرمەستەن العا تۇرا ۇمتىلدى. مەن شەگىنبەستەن قارسى تۇرا قالدىم دا، ءبىر سوققىسىن قاعىپ جىبەرىپ، اشىلىپ كەتكەن كوكىرەگىنە وڭ جۇدىرىعىممەن بار كۇشىمدى سالا قاتتى ۇردىم. ول اياعىن اسپانعا ەربەڭدەتكەن كۇيدە اكروباتتارشا قۇلاپ ءتۇستى. كورەرمەندەرگە قىزىق كەرەك، قۇلاعىمدى تۇندىرا ايقايعا، ىسقىرىققا باستى. كيتاسوۆ تۇرماقشى بولىپ، باسىن كوتەرگەنىمەن، قايتادان سىلق ەتتى. جەڭىس! سەنەيتىن بە، سەنبەيىن بە، سسسر چەمپيونى اتانعاندى نوكاۋتپەن جەڭگەنىمە؟!

جارتىلاي فينالعا ەسىمى بەيمالىم ءبىر قازاق - مەنىمەن بىرگە، سسسر چەمپيونى تۇعىرىنان ءالى تۇسپەگەن ن.بەلياەۆتى ۇتقان ەكس-چەمپيون ۆ.ستەپانوۆ جانە اتاقتارى سوۆەت وداعىنا تانىلعان ن.كارتسەۆ، ە.كيرەەۆ شىقتى.

شىنىمدى ايتايىن، اقتىق سىن – فينالعا شىعۋعا ۇمىتتەنگەن جوقپىن. سوندا دا ىشتەي ستەپانوۆپەن قولعاپ تۇيىستىرمەۋىمدى تىلەدىم. ول تىلەگىم ورىندالمادى. نوكداۋن الماستان ۇپايمەن ۇتىلعانىما قۋاندىم. 3 ورىن ءۇشىن كيرەەۆپەن جۇدىرىقتاسۋىم - مەنىڭ پايداما شەشىلدى. باتىس مايدانىنىڭ 1942 جىلعى ابسوليۋتتىك چەمپيونى اتاعىن ۆيكتور ستەپانوۆ - ن.كارتسەۆتى ەكىنشى راۋندتىڭ ورتاسىندا نوكاۋتقا جىبەرۋمەن يەلەندى.

جارتىلاي فينال مەن فينالدىق كەزدەسۋلەردى كورۋگە مايدان مەن ونىڭ قۇرامىنداعى ارميالار باسشىلارى قاتىستى. 1 ورىن العان ۆ.ستەپانوۆقا ديپلوم مەن كۋبوكتى مايدان قولباسشىسى، سول كەزدە سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى، ارميا گەنەرالى جۋكوۆ تاپسىرسا، 2-ءشى جانە 3 ورىندارداعى ن.كارتسەۆ پەن مەنى – مايدان اسكەري سوۆەتىنىڭ مۇشەسى بۋلگانين مەن مايدان شتابىنىڭ باستىعى گەنەرال گولۋشكەۆيچ ماراپاتتادى.

مايدان ارتيللەرياسىنىڭ قولباسشىسى گەنەرال-لەيتەنانت يۆان پاۆلوۆيچ كامەرا مەنى زەڭبىرەكشى رەتىندە ءوز كابينەتىنە شاقىرىپ شاي بەردى. 31-ارميا اسكەري سوۆەتىنىڭ مۇشەسى بريگادالىق كوميسسار رۋسسكيح، وسى ارميا شتابىنىڭ باستىعى پولكوۆنيك ء(بىر اپتادان كەيىن گەنەرال-مايوردى الدى) گلۋزدوۆسكي داستارحانداس بولدى.

سول ءتۇنى شارشاعانىمدى ۇمىتىپ، تاڭعا دەيىن كىرپىگىمدى ىلىندىرە المادىم. مىنا جارىس بەينە 1942 جىلدىڭ سسسر چەمپيوناتى تارىزدەنىپ كەتتى. ومىرىمدە الىپ مەملەكەت - سوۆەت وداعىنىڭ ەكى چەمپيونىمەن جۇدىرىقتاسام دەپ ويلاپ پا ەدىم؟.. سوعىسقا دەيىنگى وداق بىرىنشىلىكتەرىندە قازاق تۇگىلى، ءبىر قازاقستاندىق مەدال الىپ كورگەن ەمەس. قازاقتان ءتىپتى ولارعا قاتىسقان بوكسشى جوق...

ج.دوسپانوۆتىڭ انىقتاماسى

سسسر چەمپيوناتتارىنىڭ 3 دۇركىن قولا جۇلدەگەرى فەدور كليموۆ – شوقىر اعامىزبەن بوكستەسكەنىنەن كەيىن اراعا ەكى اپتا سالىپ، 1942 جىلدىڭ 13-اقپانىندا سمولەنسك وبلىسى اۋماعىندا قازا تاپقان.

20 جاسىندا 1934 جىلى سسسر چەمپيونى اتانعان ۆيكتور ستەپانوۆ سوعىستا اعا لەيتەنانت شەنىن الادى. ول باتىس مايدان جەڭىمپازى اتانعانىنان كەيىن 1943, 1944 جىلدارى جۇمىسشى-شارۋا قىزىل ارمياسىنىڭ چەمپيونى بولادى، اراعا 3 جىل ءۇزىلىس سالىپ وتكىزىلگەن 1944 جىلعى سسسر چەمپيوناتىندا ەكىنشى رەت التىن مەدالدى يەلەنەدى. ول 133 رەت جەڭىسكە جەتكەنىندە، 30 قارسىلاسىن نوكاۋتقا جىبەرگەن. ومىردەن 1970 جىلى وزعان.

سسسر چەمپيوناتىنىڭ 2 مارتە كۇمىس جۇلدەگەرى (1933, 1937) سەرجانت ەۆگەني كيرەەۆ 1942 جىلدىڭ 1-جەلتوقسانىندا اۋىر جارالانۋدان كوز جۇمادى.

لەيتەنانت نيكولاي كارتسەۆ مايداننان امان شىعىپ، 1946 جىلى رسفسر-ءدىڭ 5-ءشى رەت چەمپيونى اتانادى. 1964 جىلى دۇنيە سالعان.

سوۆەت وداعىنىڭ 1938 جىلعى چەمپيونى نيكولاي كيتاسوۆ سوعىستى تانك روتاسىنىڭ كومانديرى، اعا لەيتەنانت بولىپ اياقتايدى. 1-ءشى دارەجەلى «وتان سوعىسى» وردەنىن ومىراۋىنا تاعادى (2.04.1945). ش.بولتەكۇلىنان نوكاۋتپەن ۇتىلعانىنىڭ سالدارى شىعار، مايداننان ورالعاسىن بوكس قولعابىن قايتا كيمەيدى.

اۋىر سالماقتا (81 كەلىدەن جوعارى) 1940 جىلعى سسسر چەمپيونى لەنينگرادتىق نيكولاي بەلياەۆ مايداندا سەرجانت شەنىمەن اۆتوماتشىلار بولىمشەسىنىڭ كومانديرىن اتقارىپ ءجۇرىپ 1942 جىلدىڭ قازانىنداعى شايقاستا حابارسىز جوعالادى.

1942-جىلدىڭ 4 تامىزىندا ءبىزدىڭ ارتيللەريالىق پولكتىڭ قۇرامىنداعى باتارەيانىڭ مەن بار 2 ۆزۆودىنا كالينين وبلىسىنىڭ زۋبتسوۆسك اۋدانى اۋماعىنداعى سنوۆيدوۆو دەرەۆنياسىنا 3 كۇننەن بەرى شابۋىل جاساۋشى، بىراق ونى الا الماي جاتىرعان جاياۋ اسكەرلەرگە كومەك بەرۋ جۇكتەلدى. دەرەۆنيانىڭ ءوزى مەن ماڭىنا فاشيستەر مىقتى بەكىنىپتى. زەڭبىرەكتەردەن، مينومەتتەردەن، ستانوكتى پۋلەمەتتەردەن اتقىلاپ، قىزىلاسكەرلەردى جارتى شاقىرىمنان ارىگە جاقىنداتپاي جەرگە جاپسىرىپ تاستاعان. دەرەۆنيانىڭ بەرگى شەتىنە 3 دزوت جاساقتالىپتى، پۋلەمەتتەر سولاردان وقتارىن توگۋدە. 3-4 جاۋىنگەر جاقىنداپ، گراناتا لاقتىرماقشى بولعان، بىراق ولاردىڭ بارلىعى دا ورتا جولدا نىساناعا ءىلىنىپ، كوز الدىمىزدا جان تاپسىردى.

ۆزۆودىمنىڭ كومانديرى قاراعاندىلىق قازاق جىگىت، كىشى لەيتەنانت فازىل حاميتوۆ زەڭبىرەگىمدى بارىنشا قارسىلاسقا جاقىنداتىپ، سول اجال وعىن جاۋدىرۋشى 3 نۇكتەنى جويۋعا بۇيرىق بەردى. مەنىڭ باسقارۋىمداعى زەڭبىرەك 76 ميلليمەترلىك بولاتىن. ونىمەن ءدال تيگىزگەندە تانكتى قيراتۋعا، دزوت-تى بۇزۋعا بولادى.

سودان زەڭبىرەگىمىزدى مينومەتتەن اتقىلاۋ استىندا اۋپىرىممەن العا شىعاردىق. راسچەت مۇشەلەرىنىڭ ەكەۋىنەن ايرىلدىق، ءبىرى - باسىنا تيگەن مينا جارىقشاعىنان بىردەن و دۇنيەگە اتتانسا، ەكىنشىسىنىڭ وڭ قولى كۇل-پارشا بولىپ، مەدسانباتقا كەتتى. قالعانىمىز زەڭبىرەك قالقانى تاساسىندا بارىمىزشا ساق قيمىلداۋمەن جاۋدىڭ كورىنىپ تۇرعان دزوت-تارىنا سناريادتارىمىزدى جەدەلدەتىپ جىبەرۋمەن بولدىق. اقىرى، 30-40 مينۋت ىشىندە 3 دزوت-تى تالقانداپ، جاياۋ اسكەردىڭ شابۋىلعا شىعۋىنا جاعداي جاساپ بەردىك. زەڭبىرەكتەگى ۇشەۋىمىز تۇگەلىمىزبەن «جاۋىنگەرلىك ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالدىق.

ج.دوسپانوۆتىڭ انىقتاماسى

1221-دەربەس گاۋبيتسالىق ارتيللەريا پولكى قۇرامىنداعى زەڭبىرەك ۆزۆودىنىڭ كومانديرى فازىل حاميتوۆ 1918-جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ ۋليانوۆسك اۋدانىندا تۋعان. قىزىل ارمياعا شوقىر بولتەكۇلىمەن بىرگە – 1939 جىلدىڭ قازانىندا الماتى قالاسىنىڭ فرۋنزە اۋداندىق اسكەري كوميسسارياتىنان اتتانعان.

2 مارتە 2-دارەجەلى «وتان سوعىسى» (9.07.1944, 1.08.1986), 2 رەت «قىزىل جۇلدىز» (16.08.1943, 18.11.1944) وردەندەرىمەن، «وجەتتىگى ءۇشىن» (13.08.1942), «موسكۆانى قورعاعانى ءۇشىن» (1.05.1944) مەدالدارىمەن ماراپاتتالعان.

سوعىستى اعا لەيتەنانت شەنىمەن اياقتاعان.

زالدان ءبىر ادام:

-شوقىر اعا، ءسىزدى «سوعىستا 4 نەمىس سولداتىن قارۋسىز ۇرىپ جىعىپ، تۇتقىن ەتكەن» دەگەن ءسوزدى ەستىگەنمىن، سونىڭ اقيقات، نە جاڭساق ەكەنىن وزىڭىزدەن بىلگىم كەلەدى؟ - دەدى.

-ءيا، ول بولعان وقيعا. تەك تۇتقىنداپ اكەلگەنىم - تورتەۋ ەمەس، ۇشەۋ. شوقاڭ اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعاستاردى.

-1942-جىلدىڭ تامىزى اياعىندا جۋكوۆ موسكۆاعا جوعارعى باس قولباسشىنىڭ ستاۆكاسىنا الىندى دا، ونىڭ ورنىنا باتىس مايداننىڭ قولباسشىسى بولىپ گەنەرال-پولكوۆنيك كونەۆ كەلدى. 9 قىركۇيەكتە ءبىزدىڭ مايدان اسكەرلەرى كالينين وبلىسىنىڭ رجەۆ قالاسىنا شابۋىلدى باستاپ كەتتى. ايدىڭ ورتا شەنىندە پولكىمىز شابۋىلداۋشى بولىمدەر قاتارىندا قالا ىرگەسىنە جەتتى. جاقسى قورعانىس قۇرعان جاۋ قاسارىسىپ، قالاعا كىرگىزبەي قويدى. ەكى جاقتىڭ ادام جانە قارۋ شىعىندارى وتە كوپ بولدى. 20-سى كۇنى پولك كومانديرى پودپولكوۆنيك نيكيتين كەلىپ، ديۆيزيونىمىزدى ساپقا تۇرعىزدى دا قالاعا كىرۋ ءۇشىن 2-گۆارديالىق موتو-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ دەربەس اۆتوماتشىلار باتالونى جاۋىنگەرلەرى تىم از بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ ارتپولكتان اۆتوماتتى جاقسى اتاتىنداردان ءبىر روتانى ۋاقىتشا جاساقتاپ بەرۋ كەرەكتىگىن، سوعان ءوز ەرىكتەرىمەن بارعىسى كەلەتىندەردىڭ ءۇش ادىم العا شىعۋلارىن ءوتىندى. مەن بىردەن اتىپ شىققانىمدا ۆزۆودىمنىڭ كومانديرى فازىل باۋىرىم «نەگە بارا جاتىرسىڭ؟» سىڭايمەن قاراپ قالعانىندا - جانارىمىز ءتۇيىسىپ قالدى. ەرىكتىلەر بولەك ءبىر روتا قۇراپ، سول كۇنى جانە ەرتەسىنە جاتتىعۋلار جاسادىق.

22-ءسىنىڭ تاڭىندا ءبىزدىڭ اۆتوماتشىلار باتالونى 2 گۆارديالىق موتو-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ تانكىلەرىنە ەرىپ، قالانىڭ سولتۇستىك-شىعىس شەتىنە جەتە بەرگەنىمىزدە – تانكتەردىڭ جارتىسىنان كوبى ورتەنىپ، نە شىنجىر تاباندارى سوگىلىپ، ودان ءارى جىلجي الماي جولدا قالدى دا، 7-8 عانا تانكتىڭ ارتىنا 300-دەي اۆتوماتشى تىعىلىپ، تۇسكە تامان رجەۆكە كىردىك. قالاعا دەيىن-اق دۇنيە استاڭ-كەستەڭ بولعان. جاۋ وعىنىڭ قارشا بوراعانى – «اتتىلى بوراندى» ەلەستەتەدى. ول بوراندا دەنەڭە قار ۇرىپ، جارماسسا، مىنا «بوراندا» قورعاسىن وق قادالادى، نە تەسىپ وتەدى...

قالا ىشىندەگى ۇرىستىڭ قاتتى جۇرگەنى سونشالىق، جارتى ساعات ىشىندە تانكتەرىمىزدىڭ بىرەۋى امان قالمادى، تۇگەلىمەن جويىلدى. اۆتوماتشىلار سول ءتورت روتامىزدى ساقتاۋمەن قالاىشىلىك كارتانى باعدار ەتىپ، 4 كۆارتالدى فاشيستەردەن تازارتۋعا كىرىستىك. ورنىمىزدان قوزعالا بەرگەنىمىزدە باتالون كوميسسارى روتانى توقتاتىپ، ساپقا تۇرعىزدى دا ديۆيزيا كومانديرى مەن كوميسسارىنىڭ كىشى سەرجانت بولتەكوۆتى روتا كوميسسارى ەتىپ تاعايىنداعانى تۋرالى بۇيرىعىن پاش ەتتى. ماعان دەيىنگى روتا كوميسسارى قالاعا جەتپەستەن وققا ۇشقان ەدى. كۆارتالداردىعى ءار ءۇي، ءار پاتەر ءۇشىن شايقاس قويۋ قاراڭعىلىق تۇسكەنشە سوزىلدى.

23-قىركۇيەكتە كۇن شىعىسىمەن كۆارتالداردى جاۋدان تازارتۋعا تاعى كىرىستىك. ءۇش قاباتتى ءبىر ءۇيدىڭ ورتاڭعى قاباتىندا قاسىمداعى ەكى جاۋىنگەرىممەن ۇرىس سالىپ جۇرگەنىمدە ەكەۋى دە قازا بولدى. قارالماعانى 2-3 پاتەر، جالعىز بولسام دا سولاردى ءسۇزىپ شىقپاقشى بولدىم. بىرىنشىسىنەن ەشكىم كورىنبەدى، ەسىگى جوق ەكىنشىسىنە كىرە بەرگەنىمدە وق اتىلدى دا، ۇرىسقا كىرىسىپ كەتتىم. تىنىشتىق ورناعاسىن بولمەلەلەردى جايلاپ قاراپ شىقتىم، ەكى فريتس ءولىپ جاتىر. ەندى سوڭعى پاتەرگە باس سۇقتىم. دالىزدەن ىشكە وتە بەرگەنىمدە ءتورت فاشيست الدىمنان شىعا كەلدى! مەن ولاردان بۇرىن كەزەنۋدەگى اۆتوماتىمنىڭ شۇرىپپەسىن باسىپ قالىپ ەدىم، اتىلمادى. تاعى باستىم – وعى تاۋسىلعان! ولار ماسايراپ، ءبىر-بىرىمەن جىرقىلداسىپ، قولىمدى كوتەرۋگە ىمدادى. مەن اۆتوماتىمدى جەرگە قويدىم دا، ارقامدى ەسىك جاقتاۋىنا تىرەپ، قولدارىمدى جوعارى كوتەردىم. ولار اۆتوماتتارىن ارتتارىنا ىعىستىرىپ مەنى تىنتۋگە تاقالا بەرگەندەرىندە، قوس جۇدىرىعىمدى بەت-جاقتارىنا جان دارمەنمەن ەكى-ەكىدەن قاتتى سىلتەپ ۇلگەردىم. ەكى-اق سەكۋند ىشىندە تورتەۋى مۇرتتاي ۇشتى. دەرەۋ ءتورت اۆتومات پەن ۇزىن ساپتى گراناتالارىن جيناپ الدىم دا، 3-4 قادام كەيىندەپ، تەحنيكۋمدا وقىعان نەمىس ءتىلىن پايداعا اسىرىپ: «زۋ ستەللەن سيك!» دەپ ايقايلادىم. انالار سۇيرەتىلىپ تۇرا بەرگەندەرىندە: «ارمە ناح وبەن!» دەپ جانە اقىردىم. بىرەۋى ەڭكەيە بەرگەنىندە قىسقا قونىشتى ەتىگىنەن پىشاق سابىن بايقاپ قالدىم دا، وزدەرىنىڭ «شمايسسەرىنەن» اتىپ جىبەرگەنىمدە – بەتىمەن ەدەندى سۇزە سۇلادى. زارەلەرى ۇشقان قالعاندارىن قويشا ايداپ تومەنگە ءتۇستىم.

تۇستەن كەيىن ارتتاعى اسكەرلەر كەلىپ جەتتى. سول كۇننىڭ كەشىندە اۋىر جارالانىپ، ەسىم كىرەسىلى-شىعاسىلى جاعدايداعى مەنى گوسپيتالگە جونەلتتى. بۇل مەنىڭ سوڭعى شايقاسىم ەكەن. 9 اي گوسپيتالدە جاتىپ ەمدەلگەنىمنەن كەيىن، اسكەرگە جارامسىزدىعىما بايلانىستى ەلگە قايتارىلدىم.

ج.دوسپانوۆتىڭ انىقتاماسى

1942 جىلدىڭ تامىزىندا 1221 دەربەس گاۋبيتسالى ارتيللەريا پولكى 31 ارميادان 30 ارمياعا بەرىلەدى. ال، ش.بولتەكۇلى 20-23 قىركۇيەكتە ەرىكتى رەتىندە وسى ارميا 2-ءشى گۆارديالىق اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ دەربەس اۆتوماتشىلار باتالونى قۇرامىندا رجەۆ قالاسىن الۋعا قاتىسقانىندا ونى روتا كوميسسارىنا تاعايىنداعان گەنەرال-مايور پ.گ.چانچيبادزە (1901-1950) ۇلى وتان سوعىسىن 120 اتقىشتار پولكىنىڭ كومانديرى، پولكوۆنيك شەنىمەن باستاعانىنان ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى 2 گۆارديالىق ارميانىڭ قولباسشىسى، گەنەرال-پولكوۆنيك، سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى بولىپ اياقتايدى.

ول كەزدە بولتەكوۆ بولعان شوقىردى 31 ارميا قولباسشىسى، سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى (1940), گەنەرال-لەيتەنانت د.د.لەليۋشەنكو مەن ارميا اسكەري سوۆەتىنىڭ مۇشەسى ديۆيزيوندىق كوميسسار ءدورونيننىڭ 1942-جىلدىڭ 12 قاراشاسىندا «جاۋىنگەرلىك قىزىل تۋ» وردەنىنە ۇسىنعانى قولداۋ تاۋىپ، 25-جەلتوقساندا وسى جوعارى وردەنمەن ماراپاتتالادى. بىراق وردەن يەسىنە تاپسىرىلماستان قالادى. گوسپيتالدان مۇگەدەك بولىپ 1943 جىلى الماتىعا ورالعان قازاق باتىرى سول جىلى فاميلياسىن بولتەكۇلىنا اۋىستىرادى.

1984 جىلى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ جەڭىسپەن اياقتالعانىنىڭ 40 جىلدىعى قارساڭىندا شوقىر بولتەكۇلىن الماتى قالالىق اسكەري كوميسسارياتىنا شاقىرىپ، ونىمەن سويلەسكەن كوميسساردىڭ ورىس ۇلتتى ورىنباسارى: «ءسىز سوعىستا بۋلتەكوۆ دەگەن فاميليادا بولىپسىز، ەرەجە بويىنشا «وتان سوعىسى» وردەنىنە ۇسىنۋىمىز ءۇشىن سول فاميليانى تەزدەتىپ قايتا الىڭىز، اتپەسە قۇر قالاسىز» دەيدى. سوندا شوقىر اعامىز: «ءسىز نە دەپ وتىرسىز، ءبىر وردەن الۋ ءۇشىن ومىرلىك فاميليامدى وزگەرتە المايمىن» دەپ كەسىپ ايتادى.

باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ: «الماتىدا ەكى قازاق تۇرامىز. ءبىرى - مەن، ەكىنشىسى – شوقىر» دەگەن ءسوزى حالىق اراسىنا لەزدە تاراپ كەتكەن.

شوقىر بولتەكۇلى دەنساۋلىعىن تۇزەگەسىن، 1945 جىلى بوكس قولعابىن قايتا كيىپ، جاتتىعۋىن باستايدى. 1946 جىلى بوكستان قازاق سسر-ءىنىڭ ءبىرىنشى چەمپيوناتى وتكىزىلگەندە – سونىڭ تۇڭعىش ابسوليۋتتىك جەڭىمپازى اتانادى. بۇل اتاقتى تاعى ەكى جىل قاتارىنان وزىندە ساقتاپ قالادى. سول 1946-جىلدىڭ كۇزىندە موسكۆادا ءىرى حالىقارالىق تۋرنير وتكەندە سوعان ومىرىندە ءبىرىنشى رەت قاتىسقان ش.بولتەكۇلى 81 كەلىگە دەيىنگى سالماقتا رينگكە 4 رەت شىعىپ، بارلىعىندا قارسىلاستارىن ايقىن باسىمدىلىقپەن تىزە بۇكتىرەدى. ولاردىڭ ىشىندە سسسر-ءدىڭ 1945 جىلعى چەمپيونى، 1944 جانە 1946 جىلدارداعى كۇمىس جۇلدەگەرى لەۆون گۋدۋشاۋري دا بار ەدى. گۋدۋشاۋري تانىمال ەمەس قازاقتان جەڭىلىسىنە نامىستانىپ، دەرەۋ جاتتىقتىرۋشىلىققا اۋىسىپ كەتەدى. بولتەكۇلى 1946-1960 جىلدارى رەسپۋبليكا قۇراما كومانداسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسىن اتقارعانىندا - سول قۇراماعا قازاق جىگىتتەرىنىڭ ەنۋىنە ەڭبەكتەنىپ، كۇش سالادى. العاشقى ناتيجە – 1947 جىلعى سوۆەت وداعى بىرىنشىلىگىندە 51 كەلىگە دەيىنگى سالماقتا ماحمۇت وماروۆ قولا مەدالدى يەلەنەدى. وسى چەمپيوناتقا جاتتىقتىرۋشىلىعىمەن قاتار سپورتشى رەتىندە ءوزى دە قاتىسادى. ءبىرىنشى ورتا سالماقتا ول 1945 جىلعى سسسر چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى گ.كاتسيدى (دونەتسك), 1946 جىلدىڭ بىرىنشىلىگىندە قول مەدالدى موينىنا تاققان گ.ستەپانوۆتى (موسكۆا) ۇتىپ جارتىلاي فينالعا شىققانىندا - الدىڭعى جىلعى وداق چەمپيونى موسكۆالىق ا.ستەپانوۆقا ۇتىلىپ، قولا مەدال ءۇشىن تارتىستا سوڭعى راۋندتا ا.پيچۋگينگە (لەنينگراد) ەسەسىن جىبەرىپ الىپ، 16 بوكسشى اراسىنان قۇرمەتتى 4 ورىندى يەلەنەدى. وسى جەردە ايتۋ كەرەك، گ.ستەپانوۆ وتە نامىستى ەكەن – ءبىزدىڭ بولتەكۇلىنان جەڭىلىس تاپقاننان كەيىن، 1948, 1949 جىلدارى سسسر چەمپيونى اتانسا، جانە 2 رەت فينالعا شىعىپ (1950, 1951) كۇمىس مەدالدى ولجالادى.

وسىلايشا شوقىر اعامىز سوعىستا ءجۇرىپ سوۆەت وداعىنىڭ ماڭداي الدى-مەدالدى بوكسشىلارىن تىزە بۇكتىرسە، 5 جىلدان كەيىن سونىسىن تاعى قايتالاپ، 1947-جىلدىڭ اياعىندا قازاقستان تاريحىندا ءبىرىنشى بولىپ بوكستان سسسر سپورت شەبەرى اتاندى. بۇل اتاقتى 1960-جىلعا دەيىن الۋ – وتە قيىن بولعانىن مىنا كورسەتكىش دالەلدەپ بەرەدى.

قازاق سسر-ءى بويىنشا سسسر سپورت شەبەرى اتاعىن الدىمەن العان 10 بوكسشى:

1.بولتەكۇلى ش. (1946 ج. حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى، 1947-ج. سسسر چەمپيوناتىندا – 4-ءشى ورىن) – 1947;

2.روجكوۆ گ. (1953 ج. سسسر چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى) – 1953;

3.يۆانوۆ ي. (سسسر چەمپيوناتتارىندا كۇمىس - 1954, قولا - 1957) – 1954;

4.وماروۆ م. (1953 ج. حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى، سسسر چەمپيوناتتارىندا كۇمىس -1959, قولا -1947, 1957, ءىى سسسر حالىقتارى سپارتاكياداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى، 1959) – 1954;

5.كادەتوۆ ا. (1953 ج. حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى) – 1954;

6.كاريموۆ ۆ. (1954 ج. حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى، ءى سسسر حالىقتارى سپارتاكياداسىنىڭ جانە سسسر چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، 1956 ج.، سسسر چەمپيونى - 1960) – 1954;

7.تىچينين ب. (1954 ج. حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى) – 1954;

8.حايرۋتدينوۆ م. (1955 ج. حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى) – 1956;

9.گيلدين ي. (1955 ج. حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى) – 1956;

10.نۇرماحانوۆ ءا. (1956 ج.حالىقارالىق ءتۋرنيردىڭ جەڭىمپازى، سسسر چەمپيوناتتارىندا كۇمىس – 1957, قولا - 1959, ءىى-سسسر حالىقتارى سپارتاكياداسىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، 1959) – 1956.

ش.بولتەكۇلى 800-گە تارتا رازريادتى بوكسشىلار دايىنداعان. ولاردىڭ 100-دەن استامى - سسسر چەمپيوناتتارىنىڭ، سسسر حالىقتارى سپارتاكيادالارىنىڭ، ءىرى حالىقارالىق تۋرنيرلەردىڭ، سپورت قوعامدارى وداقتىق جانە رەسپۋبليكالىق بىرىنشىلىكتەرىنىڭ جۇلدەگەرلەرى

شوقىر اعامىزدىڭ بوكستا سالعان سارا جولىنا تۇسكەن تەك قازاق ۇلتتىلاردان وليمپيادالىق ويىنداردىڭ 5 جەڭىمپازى (ب.ساتتارحانوۆ، ە.ىبىرايىموۆ، ب.ارتاەۆ، ب.سارسەكباەۆ، س.ساپيەۆ), الەمنىڭ 7 چەمپيونى (س.ساپيەۆ – 2 مارتە، ب.ءجۇمادىلوۆ، ە.جاڭابەرگەنوۆ، ب.جاقىپوۆ، س.اقشالوۆ، د.ەلەۋسىنوۆ، ج.ءالىمحانۇلى), الەم كۋبوگىنىڭ 2 دۇركىن يەگەرى س.قوناقباەۆ، الەم كۋبوگىنىڭ تاعى ءبىر يەگەرى ا.توپاەۆ، ازيا، افريكا، لاتىن امەريكاسى ويىندارىنىڭ چەمپيونى ءا.نۇرماحانوۆ، وسى باسەكەلەردىڭ ونداعان جۇلدەگەرلەرى، ەۋروپا، ازيا چەمپيوندارى شىققاندارى زور ماقتانىش.

قازاق سسر-ءىنىڭ ەڭبەگى سىڭگەن جاتتىقتىرۋشىسى شوقىر بولتەكۇلى – كيەۆ كوركەمسۋرەت اكادەميسىندا وقىعان، قازاق مەملەكەتتىك دەنە تاربيەسى ينستيتۋتىن بىتىرگەن. «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىندا سۋرەتشىلىكتى دە اتقارعان. 1994 جىلدىڭ 6-ساۋىرىندە الماتى قالاسىندا ومىردەن وزدى.

زايىبى نۇرسۇلۋ ەلۋبايقىزى تاپالوۆا 1923-جىلدىڭ 13 قىركۇيەگىندە اقتوبە وبلىسىنىڭ ويىل اۋدانىندا تۋعان. قازاقتىڭ تۇڭعىش بالەريناسى. قازاق مۋزىكالىق تەاترى جانىنداعى ستۋديادا وقىعان (1936-1939). قازاق اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنا بالەت ءبيشىسى بولىپ 1936-جىلى، 13 جاسىندا قابىلدانعان. قازاق سسر-ءىنىڭ ەڭبەگى سىڭگەن ءارتيسى اتاعىن 24 جاسىندا – 1947 جىلى العان. «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىنىڭ يەگەرى (1957). الماتى قالالىق سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى (1947-1949). قازاقتىڭ تۇڭعىش اسكەري ۇشقىشى، كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى حيۋاز دوسپانوۆانىڭ ۇزاق جىلدار ەڭ جاقىن قۇربى-قۇرداستارىنىڭ ءبىرى بولعان نۇرسۇلۋ ەلۋبايقىزى 1998 جىلى دۇنيە سالدى.

اتىراۋ قالاسىندا ءبىر كوشەدە تۇرعان سىيلاس قۇرداسىم بولعان مارقۇم قايىرجان حامەنوۆ كوپ جىلداردان بەرى قازاقستاننىڭ باتىسىنداعى تانىمال، سونداي-اق، ەلەۋسىز قالعان ءىرى تۇلعالار تۋرالى مالىمەتتەر جيناۋمەن اينالىسىپ كەلگەن بولاتىن. كەلەسى جىلى بەرىش رۋىنىڭ قۇلكەش بولىمىنەن شىققان الىپتار تۋرالى كىتابىن جارىققا شىعارۋدى جوسپارلاپ ءجۇردى. سول الىپتاردىڭ ىشىنەن بارشا قازاققا ورتاق شوقىر بولتەكۇلى-دا سالماقتى ورىنىن الاتىن ەدى. قايىرجان مارقۇمنىڭ ءىسىن جالعاستىراتىن ءبىر شەجىرەشى شىعار ءالى... (سوڭعى ازاتتىق جول اۆتوردىڭ رۇقساتىمەن وڭدەلەگەن).

جۇماباي دوسپانوۆ،

«التىن عاسىر»، №40, 2015-جىل

«التىن عاسىر» رەداكتسياسىنا

جارىق كورگەلى جىبەرمەستەن وقىپ كەلە جاتقان «التىن عاسىر» گازەتىنىڭ 2-قازانداعى 40-سانىندا «قازاقستان بوكسىنىڭ اتاسى» دەگەن ۇلكەن ماقالا مەرەيىمدى ءبىر كوتەرىپ تاستادى.

بالا كەزىمدە بوكستان ايگىلى جاتتىقتىرۋشى اتانعان شوقىر بولتەكۇلىنىڭ ەستىلمەي قالعانىنا 50 جىلداي بولىپ قالعان شىعار. دۇنيەدەن قاي ۋاقىتتا وتكەنىن دە بىلمەي قالدىم.

مەن ونىڭ ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقانىنان حابارسىز ەدىم، مىنا ماقالادان ونىڭ ناعىز ەرجۇرەك مايدانگەر ەكەنىنە ءتانتى بولدىم. قارۋلى ءتورت نەمىس سولداتىن ۇرىپ جىعىپ، تۇتقىنعا الۋى – ادام سەنەر-سەنبەس جاي. وسى ەرلىگىن بارشا قازاقتىڭ بالالارى – كەيىنگى ۇرپاعىمىز بىلسە ەكەن.

ەندى رەداكتسياعا، ماقالا اۆتورىنا سۇراق قويىپ، ءوتىنىش جاساعىم كەلەدى.

ماقالانىڭ 7-بەتتەگى جالعاسىندا «2-ءشى جانە 3-ورىندارداعى ن.كارتسەۆ پەن مەنى – مايدان اسكەري سوۆەتىنىڭ مۇشەسى بۋلگانين مەن مايدان شتابىنىڭ باستىعى گەنەرال گولۋشكەۆيچ ماراپاتتادى» دەپ جازىلىپتى. 1950-جىلدارى ءبىر بۋلگانين كەڭەس وداعىنىڭ باسشىلىعىندا بولعان-دى، ماقالاداعى بۋلگانين سول ما، الدە باسقا ما؟ وسىعان انىقتاما بەرىلسە.

ءوتىنىشىم – گازەتتىڭ 8-بەتىندە «شوقىر بولتەكۇلىنىڭ قولىنا تيمەگەن «جاۋىنگەرلىك قىزىل تۋ» وردەنىنىڭ ماراپاتتاۋ بەتشەسى، 1942-جىل» دەگەن بەتشەنىڭ فوتوكوشىرمەسى باسىلىپتى. كوشىرمەنىڭ كىشكەنتاي بولعاندىعىنان شىعار، ونداعى جازۋداردىڭ ءبىر ءسوزىن دە وقي المادىم. مۇمكىندىك بولسا، بەتشەنى ا-4 كولەمىندە ۇلكەيتىپ قايتا جاريالاساڭىزدار – مەنەن وزگە وقىرماندار دا رازى بولار ەدى.

ءالىپ بيبوسىنۇلى، زەينەتكەر،

اقتوبە وبلىسى

رەداكتسيادان: اقتوبەلىك گازەت وقىرمانى ءا.بيبوسىنۇلىنىڭ سۇراعى مەن ءوتىنىشى بويىنشا ن.ا.بۋلگانيننىڭ قىسقا ومىردەرەگىن قايتا جاريالاپ وتىرمىز.

بۋلگانين نيكولاي الەكساندروۆيچ (11.06.1895, نيجني نوۆگورود قالاسى، رسفسر – 24.02.1975, موسكۆا قالاسى)

الەمدىك دارەجەدەگى مەملەكەتتىك قايراتكەر. رسفسر حالىق كوميسسارلارى سوۆەتىنىڭ پرەدسەداتەلى (1937-1938). سسسر حالىق كوميسسارلارى سوۆەتى پرەدسەداتەلىنىڭ ورىنباسارى (1938-1944). سسسر مينيسترلەر سوۆەتى پرەدسەداتەلىنىڭ ورىنباسارى (1947-1950), ءبىرىنشى ورىنباسارى (1950-1955). سسسر قورعانىس ءمينيسترى (1947-1949, 1953-1955). سسسر مينيسترلەر سوۆەتىنىڭ پرەدسەداتەلى (1955-1958).

ۇلى وتان سوعىسىندا شوقىر بولتەكۇلى قۇرامىندا بولعان باتىس مايدان اسكەري سوۆەتىنىڭ مۇشەسى (12.07.1941 – 15.12.1943), سسسر قورعانىس حالىق كوميسسارىنىڭ ورىنباسارى، مەملەكەتتىك قورعانىس كوميتەتىنىڭ، جوعارعى باس قولباسشى ستاۆكاسىنىڭ مۇشەسى.

1947-جىلدىڭ 3-قاراشاسىندا سوۆەت وداعىنىڭ مارشالى اتانعان. ن.س.حرۋششەۆكە قارسى شىققانى ءۇشىن 1958 جىلدىڭ 26 قاراشاسىندا گەنەرال-پولكوۆنيككە تومەندەتىلگەن شەنى قايتا قالپىنا كەلتىرىلمەدى.